همه‌چیز درباره اعطای گرنت و کرسی؛ از خوش‌قولی صندوق تا امید برای افزایش بودجه

به گزارش گروه دانش و فناوری خبرگزاری آنا، صندوق حمایت از پژوهشگران و فناوران کشور (INSF)  با هدف سهولت بیشتر در ارائه خدمات به محققان، تلاش کرده تا با تفکیک رشته‌ها و موضوعات تحقیقی و دسته بندی مناسب خدمات، فرآیند دریافت حمایت را سهل الوصول کند.

کارگروه کرسی و گرنت پژوهشی یکی از کارگروه‌های مهم این صندوق به شمار می‌رود که زینب فرهادی مسئولیت دبیری این کارگروه را برعهده دارد. برای آشنایی بیشتر با فعالیت‌های کارگروه کرسی و گرنت پژوهشی با دبیر این کارگروه به گفتگو نشستیم که در ادامه مشروح این مصاحبه را می‌حوانید:

چند سال است که با صندوق حمایت از پژوهشگران و فناوران کشور همکاری دارید و فعالیت‌های شما در کدام قسمت بوده است؟

فرهادی: ۱۵ سال است که در صندوق فعالیت دارم و تقریباً ۱۲ سال است که در کارگروه کرسی و گرنت پژوهشی مشغول به کار شدم. پیش از این در کارگروه هنر و معماری و طرح‌های دانش بنیان مشغول به کار بودم و مسئولیت پرداخت بودجه به طرح‌های دانش بنیان را برعهده داشتم. بودجه شرکت‌های دانش بنیان پس از بررسی در معاونت علمی، در صورت داشتن شرایط لازم، تصویب می‌شد و شرکت به صندوق معرفی شده و پس از کارشناسی و بررسی مدارک در سامانه، به مرحله تنظیم تفاهم نامه و ارجاع به واحد حقوقی و دستور پرداخت می‌رسید. اعتبار پرداختی به شرکت‌ها نیز به حساب صندوق واریز می‌گردید و صندوق به عنوان نهاد واسط و پرداخت کننده قرار داشت. پس از اینکه معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری مسئولیت این کار را برعهده صندوق نوآوری و شکوفایی گذاشت، در کارگروه کرسی و گرنت مشغول به کار شدم.

هدف از تأسیس کارگروه کرسی و گرنت پژوهشی چه بود؟

فرهادی: کارگروه کرسی و گرنت پژوهشی از همان ابتدای راه اندازی صندوق، بر اساس سند چشم انداز ۲۰ ساله کشور و نقشه جامع علمی کشور و اجرای قانون برنامه‌های توسعه‌ای ایران، تشکیل شد، ولی در ابتدا به صورت محدودتری فعالیت می‌کرد.
با توجه به اهمیت این موضوع در حوزه علمی و پژوهشی کشور و اقتصاد دانش بنیان و در راستای کمک به ارتقای ظرفیت‌های تولید علم و فناوری در سطح ملی، بر طبق اساس نامه صندوق حمایت از پژوهشگران و فناوران کشور، دستور العمل تشکیل این کارگروه طراحی و اجرا شد.

کارگروه کرسی و گرنت پژوهشی ۱۰ عضو دارد که شامل رئیس صندوق حمایت از پژوهشگران و فناوران کشور، معاون پژوهشی صندوق و دبیر کارگروه و سایر اعضای کارگروه می‌باشد.

**کرسی برای افراد شاخص و برگزیده علمی

فرهادی: پیش از این و بر اساس دستور العمل، اساتید برجسته که در حوزه‌های مختلف نظیر فنی مهندسی، سلامت و محیط زیست، کشاورزی، علوم انسانی و علوم پایه از طریق صندوق شناسایی و انتخاب می‌شدند. اساتیدی که نفر برگزیده و اول در رشته خودشان محسوب می‌شوند، توسط صندوق شناسایی می‌شد، اما بعد از اینکه سامانه کارگروه کرسی و گرنت پژوهشی راه اندازی شد، از طریق سامانه یا معرفی استاد توسط دانشگاه، این اساتید انتخاب می‌شدند.

اساتید برگزیده در کارگروه کرسی و گرنت پژوهشی معیار‌هایی برای انتخاب دارند؛ لذا بر اساس اچ ایندکس، رزومه و سوابق بالای علمی و اجرایی، به اساتید کرسی و گرنت پژوهشی اعطا می‌شود.

در سال ۱۴۰۱ چند کرسی و گرنت پژوهشی اعطا شد؟

فرهادی: کرسی و گرنت پژوهشی مانند طرح‌های پژوهشی، آمار بالایی ندارد. امسال ۲ طرح کرسی پژوهشی و ۱۰ طرح گرنت پژوهشی تصویب شده است که بیشتر در حوزه فنی مهندسی و پزشکی بوده است.

فردی که برای کرسی یا گرنت پژوهشی اقدام می‌کند باید در رشته مربوطه، نفر نخست و برگزیده کشور باشد. هر صاحب کرسی در سال می‌تواند دو پسا دکتری و رساله دکتری را داشته باشند و این تعداد برای گرنت پژوهشی یک پسا دکتری و یک رساله دکتری است.

افراد صاحب کرسی و گرنت از بودجه رساله و طرح پسا دکتری هم بودجه‌ای دریافت می‌کنند؟

فرهادی: طرح‌ها پس از طی مراحل در سامانه و غربالگری و داوری، تصویب می‌شوند و در زمان اجرایی شدن طرح، مجری پسا دکتری می‌تواند درخواست خود را به صندوق ارسال کند، اما بودجه‌ای که داده می‌شود فقط برای مجری طرح است چرا که صاحب کرسی یا گرنت پژوهشی، از محل بودجه صندوق، دریافتی دارد و پرداختی مجزا به صاحب گرنت یا کرسی پژوهشی داده نمی‌شود.

دسته بندی کرسی‌های پژوهشی به چه شکل است؟

فرهادی: کرسی‌های پژوهشی شامل ۳ دسته است. کرسی فردی، کرسی گروهی و کرسی جوان.

در کرسی فردی، اعتبار پژوهشی به پژوهشگران عضو هیئت علمی دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی با مرتبه استاد تمام اعطا می‌شود که دارای سوابق پژوهشی درخشان در سطح ملی و بین المللی باشند و حداقل یک طرح خاتمه یافته موفق در قالب یکی از حمایت‌های صندوق با هدف حل مسائل اساسی کشور و در حوزه‌های بنیادی داشته باشند.

در کرسی فردی این اعتبار به یک نفر داده می‌شود که فرد با مرتبه استاد تمام، باید ۲ طرح خاتمه یافته موفق داشته و مقالاتش در اسکوپوس اسکولار نیز بارگذاری شده باشد.

در کرسی گروهی، یک تیم هستند که این اعتبار به رهبر تیم داده می‌شود و کرسی فقط به اسم سرگروه ثبت می‌شود، اما تمامی افراد گروه مانند کرسی فردی باید اطلاعات خود را در سامانه صندوق ثبت کنند و یک پروپوزال جامع نیز ارائه کنند.

**شرط اختصاصی برای تصاحب کرسی جوان

از جمله شرایط کرسی جوان هم می‌توان به این موضوع اشاره کرد که فرد باید زیر ۴۵ سال داشته و حداقل مرتبه دانشیاری داشته باشد و باید دارای توانمندی‌های ویژه و از استعداد‌های برتر و فارغ التحصیل یکی از دانشگاه‌های معتبر باشد. همچنین، حداقل یک طرح خاتمه یافته موفق در یکی از قالب‌های حمایتی صندوق داشته باشد.

هدف از ایجاد این کرسی، تشویق دانشمندان جوان به نظریه پردازی در رشته‌های نوظهور و یا توسعه مرز‌های دانش در رشته‌های پیشرو است. چرا که پیش از این کرسی فردی و گروهی در کارگروه کرسی و گرنت پژوهشی تعریف شده بود، ولی برای تشویق جوانان، این کرسی نیز در نظر گرفته شد.

مدت زمان تخصیص این کرسی‌ها تعریف شده است؟

فرهادی: بله، در مجموع کرسی‌های اعطایی، سه ساله هستند و در صورت همکاری با اساتید خارجی، این عدد به ۵ سال قابل تمدید است. بودجه تخصیص یافته برای سال ۱۴۰۰ همچنان، تغییری نداشته است و طبق همان دستورالعمل، فعالیت می‌کنیم.

**مزایای دریافت کرسی پژوهشی

به کرسی‌های فردی سالانه ۷۰ میلیون تومان، کرسی‌های گروهی سالانه ۹۰ میلیون تومان و کرسی‌های جوان سالانه ۵۰ میلیون تومان تعلق می‌گیرد. با این وجود، همکاری اساتید با صندوق حمایت از پژوهشگران و فناوران کشور یک امتیاز محسوب می‌شود و اساتید زیادی تمایل دارند تا از این فرصت، بهره ببرند. در گواهی صادر شده و خروجی‌های طرح نظیر مقاله یا کتاب یا نمونه و ساخت محصول نیز باید نام صندوق حمایت از پژوهشگران و فناوران کشور گنجانده شود.

در فرایند بررسی طرح‌ها، گزارشات باید هر سال ارسال شده و توسط کارشناس صندوق بررسی شود. سپس گزارش، برای ناظر طرح که از ابتدای شروع طرح در جریان آن قرار گرفته نیز ارسال می‌شود تا بررسی لازم صورت گیرد. با توجه به پروپوزال و فاز‌های تعریف شده، اگر فعالیت‌ها مورد قبول باشد، درصد پیشرفت توسط ناظر اعلام می‌شود و پس از تأیید کارگروه کرسی و گرنت پژوهشی، پرداخت انجام می‌شود.

**خوش قولی صندوق در پرداخت اعتبارات

پرداخت به اساتید توسط صندوق به صورت منظم و در کوتاه‌ترین زمان صورت می‌گیرد و خوشبختانه با تغییرات جدید، فرآیند پرداخت تسهیل شده و با توجه به بازخورد‌هایی که داشتیم، مراجعین و متقاضیان هم از این موضوع راضی هستند.

بیشتر چه بازه سنی برای دریافت کرسی و گرنت پژوهشی اقدام می‌کنند؟

فرهادی: یکی از شرایط دریافت کرسی و گرنت پژوهشی این است که افراد حتماً باید استاد تمام و دانشیار باشند و البته معیار انتخاب صاحب کرسی، شاخص و تاثیر گذار بودن فرد است؛ لذا می‌توان گفت که افراد بالای ۳۵ سال و بالای ۵۰ سال می‌توانند برای کارگروه کرسی و گرنت پژوهشی درخواست ارسال کنند.

اساتیدی نظیر دکتر صلواتی و دکتر نیاسری تاکنون صاحب این کرسی‌های پژوهشی شده‌اند که اساتید شناخته شده حوزه خودشان هستند و حدود ۶۵ سال نیز سن دارند.

فرآیند داوری طرح‌ها را توضیح دهید؟

فرهادی: بانک داوری سامانه صندوق، کامل است و این بانک، طی چندین سال با جمع آوری اطلاعات، تشکیل شده و همچنان نیز در حال به روز رسانی است. داوران جدید یا توسط دبیر کارگروه و یا توسط خود فرد متقاضی در سامانه ثبت می‌شوند.

داوری برای تخصیص کرسی و گرنت پژوهشی توسط اساتیدی برجسته هم رده صاحب کرسی و مطابق با معیار‌های انتخاب کرسی و گرنت پژوهشی انجام می‌شود و حتماً فرد باید درجه استاد تمام داشته باشد، اما برای کارگروه‌های دیگر این امکان وجود دارد که برای طرح‌های پژوهشی، داوران استادیار نیز باشند. ارزیابی اولیه توسط اعضای کارگروه انجام می‌شود وپس از آن برای داوری از بانک داوری کمک گرفته می‌شود.

کدام دانشگاه‌ها سردمدار دریافت کرسی و گرنت هستند؟

فرهادی: سامانه صندوق برای همه دانشگاه‌های کشور قابل دسترسی است و دانشگاه‌ها می‌توانند درخواست خود را برای اخذ گرنت و کرسی پژوهشی به کارگروه کرسی و گرنت پژوهشی ارسال کنند، اما دانشگاه‌های برتر در این زمینه فعال‌تر هستند. از دانشگاه‌های صنعتی شریف، امیرکبیر، دانشگاه تهران، دانشگاه خواجه نصیر الدین طوسی، دانشگاه صنعتی اصفهان، دانشگاه کاشان و فردوسی مشهد بیشتر درخواست داشته‌ایم و فقط از دانشگاه‌های تهران نبوده است.

همکاری با اساتید خارجی کدام کشور بیشتر بوده است؟

فرهادی: پیش از این کرسی‌ها ۵ سال مدت زمان داشتند و ۵ سال دیگر هم قابل تمدید بودند؛ لذا دستورالعمل جدید هنوز به طور کامل اجرایی نشده و کرسی‌های ماقبل که اجازه فعالیت ۵ ساله داشتند، روبه اتمام هستند، اما همکاری اساتید کرسی‌های ثبت شده در سال‌های گذشته با اساتید خارجی که رفت و آمد به ایران داشتند از کشور‌هایی نظیر آلمان وجود داشت. با مشکلات تحریمی جدید، همکاری با اساتید خارجی محدود شده است.

آیا مدت زمان ۳ ساله برای کرسی و گرنت پژوهشی کوتاه نیست؟

فرهادی: البته امکان بازبینی در دستورالعمل وجود دارد، اما از نظر من با پیشرفت سریع علم و تکنولوژی، مدت زمان ۳ ساله برای کرسی و گرنت پژوهشی، زمان مناسبی است، اما باید فرایند بررسی و نظارت بر طرح تسریع شود.

درباره انواع گرنت‌های پژوهشی و بودجه آن‌ها توضیح دهید؟

فرهادی: پیش از سال ۱۴۰۰ تنها یک گرنت پژوهشی اعطا می‌شد که یک ساله بود، ولی با توجه به شرایط کنونی و درخواست‌های متقاضیان، گرنت‌ها در دسته بندی مختلف قرار بگیرند؛ لذا در ۲۹ آذرماه ۱۴۰۰، مصوبه کمیسیون هیئت امنا تغییراتی در دستورالعمل انجام شد که انواع گرنت‌ها دیده شد.

**شرایط عمومی دریافت گرنت پژوهشی

برای تخصیص گرنت پژوهشی، متقاضی باید حداقل مرتبه دانش یاری داشته باشد واین گرنت به افراد فعال در پژوهشگاه‌ها و مراکز علمی داده می‌شود که هم توانمند باشند و هم به افزایش ظرفیت‌های علمی و فناوری جدید در کشور کمک کنند؛ داده می‌شود. تنها دو گرنت آغاز و استقرار شرط دانشیاری ندارند ودر مابقی گرنت‌ها داشتن حداقل مرتبه دانشیاری ضروری است. البته تمامی متقاضیان گرنت‌های پژوهشی باید حداقل یک طرح خاتمه یافته در قالب حمایت‌های صندوق حمایت از پژوهشگران و فناوران کشور داشته باشند.

**گرنتی برای بازگشت نخبگان

گرنت آغاز، گرنتی است که به فارغ التحصیلان ۵۰ دانشگاه برتر جهان در رتبه بندی تایمز و کیو اس داده می‌شود که با توجه به این موضوع، باید حداکثر سه سال از استخدام هیئت علمی آن‌ها گذشته باشد و با هدف بازگشت دانشمندان جوان به کشور طی ۲ سال، اعطا می‌شود و سالانه ۱۰۰ میلیون تومان داده می‌شود.

گرنت استقرار به فارغ التحصیلان ۱۰۰ دانشگاه برتر جهان در رتبه بندی کیو اس و تایمز داده می‌شود و حداکثر باید ۵ سال از استخدام آن‌ها در هیئت علمی گذشته باشد. این گرنت نیز ۲ ساله است و مبلغ ۷۰ میلیون تومان سالانه داده می‌شود.

**گرنتی برای نوآوری و خلاقیت

گرنت سینرژی نیزبه محققین برجسته داخلی و حداقل با مرتبه دانشیاری داده می‌شود که نوآوری خلاقانه منجر به محصول نیز داشته باشند. باید سرپرستی یک تیم منسجم هم در رزومه کاری متقاضی باشد. هدف از این گرنت نیز ترغیب دانشمندان به ساخت محصولات با فناوری بالاست. این گرنت سه ساله با مبلغ ۱۰۰ میلیون تومان است.

**گرنت چالش برای ارتباط با صنعت

گرنت بعدی، گرنت چالش است که باید شرایط ذکر شده در گرنت سینرژی را داشته باشند. این گرنت با هدف پیشبرد اقتصاد دانش بنیان و ایجاد ارتباط موثر با صنعت و فناوری است. به این گرنت هم سالانه ۵۰ میلیون تومان، اعتبار داده می‌شود.

**پیشتازان میان رشته‌ای به گوش!

گرنت پیشتازان هم علاوه برشرایط گفته شده، شرط سنی نیز دارد و برای افراد زیر ۵۰ سال با مرتبه حداقل دانش یاری است که باید در حوزه‌های میان رشته‌ای فعالیت داشته باشند. این گرنت حداکثر سه ساله با بودجه سالانه ۵۰ میلیون تومان است.

**پر متقاضی‌ترین گرنت پژوهشی را بشناسید

گرنت بنیان، متقاضی زیادی نسبت به سایر انواع گرنت‌ها دارد. این گرنت به محققین برجسته در حوزه‌های پایه‌ای و علوم پایه فعالیت می‌کنند داده می‌شود. شروط دریافت این گرنت شامل فارغ التحصیلی از دانشگاه برتر داخلی یا خارجی، سرپرستی یک آزمایشگاه معتبر، سرپرستی حداقل ۵ رساله دکتری، دو طرح پسا دکترای خاتمه یافته، عضو هیئت تحریریه یک مجله معتبر مرتبط با حوزه کاری و برنده یک جایزه معتبر علمی است. متقاضیان باید از ۵ شرط ذکر شده حداقل سه شرط را دارا باشند. بودجه در نظر گرفته برای این گرنت نیز ۵۰ میلیون تومان است.

**میثاق برای توسعه علوم انسانی

گرنت میثاق هم برای رشته‌های علوم انسانی با حداقل درجه دانش یاری است و با هدف حمایت از توسعه کیفی علوم انسانی در کشور اعطا می‌شود و سالانه مبلغ ۵۰ میلیون تومان به دریافت کننده گرنت تا سه سال داده می‌شود.

**امید تازه برای بودجه بیشتر

با توجه به تلاش‌های رییس صندوق حمایت از پژوهشگران و فناوران کشور، قرار است که بودجه صندوق افزایش پیدا کند، ولی درباره کارگروه کرسی و گرنت پژوهشی و تخصیص بودجه بیشتر به این کارگروه هنوز بررسی لازم صورت نگرفته است، ولی ما امیدواریم که سال جدید تغییراتی در این میزان بودجه را شاهد باشیم.

کارگروه کرسی و گرنت پژوهشی، گوشه‌ای از فعالیت‌های این صندوق برای حمایت از محققان است. اما آنچه مسلم است، این است که سال ۱۴۰۲ می‌تواند برای صاحب نظران و محققان برجسته کشور که چشم امید به حمایت‌های نهاد مهمی مانند صندوق حمایت از پژوهشگران و فناوران کشور دارند، سال مهمی باشد. چرا که تلاش حاکمیت بر پیشرفت علم و فناوری، دست آن‌ها را برای گسترش مرز‌های علم بازتر می‌کند.