نگاه تجارتی به علم آفت است/ بدون پژوهش‌های علوم انسانی رشد علم امکان‌پذیر نیست

به گزارش خبرنگار گروه دانش و فناوری خبرگزاری آنا، موسسه پژوهشی و برنامه ریزی آموزش عالی ایران با شورای عالی انقلاب فرهنگی جهت همکاری های بیشتر نشست جریان هدایت رشد و جهش علمی کشور را امروز با حضور اعضای هیئت علمی دانشگاه ها و مسئولان آموزش عالی و بنیاد ملی نخبگان  در موسسه پژوهشی و برنامه ریزی آموزش عالی برگزار کردند.

احمد علی یزدان پناه عضو هیئت علمی موسسه پژوهش و ریزی آموزش عالی در این نشست گفت: جهش علمی کشور در بیانات مقام معظم رهبری از سال ۱۳۸۲ آغاز شده و به دلایل مشخص تاریخی از کاروان علمی دنیا عقب افتاده ایم. به فکر باشیم در این دنیای عظیم و در این طبیعیت بزرگ ناشناخته هایی وجود دارد که هنوز دانش پیشرفته علم را کسب نکرده ایم.

وی افزود: واژه های جهش علمی در بیانات رهبری وجود دارند. ایشان در سال ۹۴ اولویت را به پیشرفت علم و سپس جهش علمی اختصاص داده اند. در ۵۰ سال آینده بهترین نکات را باید از دانشمندان ایرانی دریافت کنند.

وی گفت: اهم موانع رشد علمی کشور شامل گسترش نامتوازن دانشگاه ها و فقدان توجه به مزیت های نسبی، استانی و منطقه ای، وجود برنامه آموزشی یکسان، فقدان متولی واحد سیاست گذاری برنامه ریزی پژوهشی، فقدان ضمانت اجرایی حمایت از انجام پژوهش ها در عرصه های مختلف علمی، مشخص نبودن وظایف دستگاه های مسئول و تعارض منافع، فقدان شناخت دقیق مستعد از عرصه های مختلف علمی و .... است.

یزدان پناه تصریح کرد: در سال ۱۴۰۱ نگرانی برای مقام معظم رهبری از گزارشاتی که به دستشان رسیده بود به وجود آمد و اکنون احساسشان این است که علم پرشتاب در حال کاهش است و با کندی دانش در حال حرکت هستیم و این نکته را به شورای عالی انقلاب فرهنگی متذکر شده اند.

عضو هیئت علمی موسسه پژوهش و و ریزی آموزش عالی ادامه داد: ایران با انتشار ۷۴ هزار و ۴۴۰ مدرک علمی در سال ۲۰۲۰ در رتبه اول خاورمیانه و ۱۶ جهان قرار گرفته است. وضعیت رشد علمی جامعه پزشکی در نمایه سازی پایگاه اسکوپوس به شدت قابل ملاحظه و خوب است.

** با رقم فعلی گرنت‌ها نمی‌توان هیچ فعالیت پژوهشی را آغاز کرد

در ادامه بهرام رمضان زاده عضو هیئت علمی پژوهشگاه رنگ گفت: عوامل کندی جهش علمی کشور شامل نیروی انسانی، حمایت های مالی، تجهیزات و تشویق و حمایت از محققان نخبه است.

این پژوهشگر افزود: شاهد افت شدید کیفی مقاطع دکتری دانشگاه ها هستیم که شاید دلیل آن مهاجرت دانشجویان به دلیل مبهم بودن آینده شغلی و عدم جذب فارغ التحصیلان نخبه در دانشگاه ها و مراکز پژوهشی باشد.

رمضان زاده تصریح کرد: اکثر استادان انرژی لازم برای تاثیر گذاری در حوزه علم را ندارند و بنیاد نخبگان در این زمینه باید توضیح دهد. با عربستان و ترکیه و کشورهای منطقه در حال رقابت هستم و برای تولید علم نیازمند تجهیزات بروز هستیم که در وزارت علوم ما تمام آنها مربوط به گذشته است و چندین دستگاه چند میلیاردی دادیم که به علت نقص یکی از قطعات از کار افتاده است.

دانشمند یک درصد بدتر دنیا گفت: از سال ۹۰ تا کنون نرخ دلار از هزار به بالای ۴۰ هزار تومان رسیده است و گرنت پژوهشی دکتری زیر ۱۰ میلیون تومان و گرنت پژوهشی کارشناسی زیر ۵ میلیون تومان است و اصلا نمی توان با این رقم فعالیت های پژوهشی را آغاز کرد، این عددها به شدت ناامید کننده است.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه رنگ ادامه داد: ۹۰ درصد از حمایت های نخبگان محقق حذف شده است و برای مقالات ISI باید ۳۰ میلیون تومان هزینه کرد که هیچ سازمانی حمایت نمی کند و محققان نمی توانند از جیب خود هزینه کنند و سازمان ها و وزارت علوم، ما را زیر پا گذاشته اند و نهادهای دولتی تمام گرنت های خود را حذف کرده اند و تا ۱۰ سال آینده وضعیت فعالیت های پژوهشی کشور منفی می شود.

وی بیان کرد: وقتی محققی جز یک درصد دانشمند برتر دنیا می شود تنها ۲ میلیون تومان پاداش دریافت می کند اما اگر ورزشکاری در تیم ملی ببازد حواله خودرو دریافت می کند و با این شرایط هیچ انگیزه ای برای ادامه کار محققان در کشور باقی نمی ماند. بدون حرکت در مرز دانش نمی توان کار پژوهشی انجام داد.

** نیروی انسانی برای تولید علم توجه خاصی می طلبد

در ادامه عبداللهی توکلی، عضو هیئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه گفت: در حوزه نظری هدف از جهش علمی بسیار مهم است؛ چرا که بدانیم هدف از علم چیست؟

توکلی بیان کرد: شناخت تاریخ و سیر و تحول علم می تواند به شناخت نظری کمک کند و همچنین شناخت نظریه ها می تواند حجم زیادی از مشکلات جامعه را رفع کند چراکه از تجربیات بشری پشتیبانی می کند.

وی ادامه داد: شرکت های دانش بنیان در سال های اخیر به جریان رشد علمی کشور کمک کرده اند و باید کاستی های آنها رفع شود. میانبرها اهمیت جدی دارند و باید برای دستیابی به آنها سرمایه گذاری شود.

توکلی گفت: در حوزه عوامل عملی بحث ارزش گذاشتن به علم و عالم در قالب های مختلف مطرح شده است. در نظام آموزش عالی تربیتی در عرصه های مختلف باید آن را مشاهده کنیم.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه ادامه داد: نیروی انسانی برای جهش علمی توجه خاصی را می طلبد که نباید از آن غفلت کنیم. سامانه های هوشمند و عارضه‌یابی باید داشته باشیم تا مشکلات را حل کنیم و به صورت هوشمند ما را در این مسیر کمک کنند.

** بدون پژوهش های علوم انسانی رشد علم امکان‌پذیر نیست

در ادامه فقیهی عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی به صورت مجازی در این نشست  گفت: رشد و جهش علمی کشور موضوع بسیار مهم است. یکی از علل مهم جهش علمی آئین نامه ارتقاست، آئین نامه ها در رتبه مبین یک نظام و سیستم هستند و تعداد زیادی استاد متقاضی آئین نامه ارتقا هستند و همچنین تاثیر نوشتن مقاله بر ارتقای کاری استادان و تولید و مستندات علمی در کشور جهش جدی پیدا کند.

وی افزود: کاهش جمعیت دانشجویی به علت پایین آمدن نرخ رشد جمعیت به صورت طبیعی رخ داده و به تدریج باعث شده تا برخی واحدهای دانشگاهی در سراسر کشور تعطیل شوند و به تبع آن جذب هیئت علمی و استاد هم به تدریج کاهش می یابد که این مسئله بدون تردید روی جهش علمی تاثیر گذار است.

فقیهی تصریح کرد: با یک آئین نامه ارتقا و آئین نامه جذب دانشیار شدن برای رسمی شدن اعضای هیئت علمی استخدامی الزامی است و این مسئله باعث می شود تا استادان روی استاد شدن تلاش کنند و دیگر انگیزه کار پژوهشی نداشته باشند.

عضو هیئت علمی دانشگاه شهیدبهشتی ادامه داد: ماموریت دانشگاه نسل اول تربیت نیروی انسانی بود اما توسعه مرزهای علم و حل مسائل جامعه دو ماموریت مهم دیگر آموزش عالی ایران هستند شاید علم توسعه یافته باشد اما برای حل مسائل جامعه توجه جدی به مسئولیت دانشگاه ها نشده است.

فقیهی گفت: اگر روی ماموریت دانشگاه تکیه کنیم و از آنجایی که حل مسئله در تمام دنیا باید با کمک پژوهش باشد با پژوهش درون سازمانی حقوق اعضای هیئت علمی را افزایش می دهد که این یکی از چالش های جدی اعضای هیئت علمی جوان جامعه است و باید وزارت عتف به سمت طراحی نظام ارائه حل مسائل برای جامعه حرکت کند و باید با نگاه سیستمی جلو رویم تا مسائل مهم را بشناسیم و آنها را پایش کنیم و برای مسائل جامعه ارائه مطلب بدیم و هم اکنون به صورت سطحی به آن نگاه می شود و هنوز نظام آموزش عالی برای وصل کردن پژوهش های دانشگاه ها جهت حل مسائل عقب افتاده است.

وی اضافه کرد: برای حل مسائل جامعه حتما نیازمند پژوهش های علوم انسانی هستیم و بدون آن نمی توان رشد علمی را شاهد باشیم سیستم ارتباط دانشگاه با جامعه فوق العاده در این زمینه ضعف دارد.

** هدف از علم، کشف روابط میان پدیده ها در جهان طبیعت است

در ادامه سید محمد صادق موحد معاون مستعدان و آینده سازان بنیاد ملی نخبگان در این نشست به صورت مجازی گفت: وقتی از موضوع علم صحبت می کنیم منظور کشف روابط میان پدیده ها در جهان طبیعت است.

موحد تاکید کرد: مجموعه ای از یافته های منسجم و نظام یافته شامل مشاهده، بررسی و طبقه بندی واقعیات ذهنی و عینی ارتباطات بین پدیده ها که منجر به شناخت و درک طبیعت می شود.

معاون مستعدان و آینده سازان بنیاد ملی نخبگان ادامه داد: مهم تدوین شاخص های خروجی علوم شامل ایده ها، مدل سازی ها، اندازه گیری ها، مقالات توسعه علم، افزایش سواد علمب، افزایش ثروت و افزایش رفاه اجتماعی است.

** تحول در نظام زیست بوم دانش برای رشد علمی نیازمند تامل استادان است 

در ادامه محمد عسگریان مدیر کل دفتر امور کمیسیون های تخصصی شورای عالی انقلاب فرهنگی گفت: پیرو نامه دکتر عاملی دبیر وقت شورای عالی انقلاب به فرهنگی به رؤسای دانشگاه ها جلسه امروز تشکیل شده است. 

وی افزود: از سال ۷۹ که آئین نامه ارتقای هیئت علمی ها تصویب شد شاهد رشد نمایی تولیدات علمی هستیم و درست است است از نظر تعداد ترکیه جلوتر از ایران است اما رشد خوبی داشته ایم. 

عسگریان ادامه داد: دانشجویان دهه ۸۰ و ۹۰ تاثیر زیادی بر رشد علمی داشته اند. تحول در نظام زیست بوم دانش برای رشد علمی جامعه نیازمند تامل استادان است که باید در این زمینه پاسخ دهند. 

وی گفت: نباید انتظار داشته باشیم که نظام دموکراتیک در سیاست های علمی ورود نکند چرا که در تمام کشورها این امر انفاق می افتد و از موسسه پژوهشی درخواست کمک به شورای عالی انقلاب فرهنگی را دارم. 

عسگریان بیان کرد: یکی از خلأهای ما ارتباط با نظام نخبگانی است که خواهشمند کمک هستیم تا بتوانیم شتاب علمی را رقم بزنیم.

** نگاه تجارتی به علم آفت است

در ادامه علی باقر طاهری نیا، رئیس مؤسسه پژوهشی و برنامه ریزی آموزش عالی گفت: رتبه ۱۵ تولید علم را داریم و علیرغم اینکه سهم جمعیت و مساحت کشورمان از کل دنیا یک درصد اما سهم ما از تولید علم در دنیا  ۲‌.۲ درصد است و شاهد رشد کمی و کیفی تولید علم ایران هستیم  اما با وزن ایده آل فاصله داریم و تراز انقلاب اسلامی و نهاد علم تمدن ساز اقتضا می کند که نشست هایی شبیه برنامه امروز برگزار کنیم.

طاهری نیا تصریح کرد: آفت علم سیاست و تجارت است. علم ذاتا از جنس نور است یعنی جوششی است بیش از آنکه کوششی باشد. علم را نمی شود محصور کرد بلکه نورافشانی می کند و جریان تدریجی دارد بالاخره مسافتی را طی می کند تا به مقصد برسد.

رئیس مؤسسه پژوهشی و برنامه ریزی آموزش عالی ادامه داد: سیاستی که در حوزه رفتار و تفکر دیپلماتیک از آن یاد می کنیم جایی در علم ندارد و با ذات علم منافات دارد، این بدین معنا نیست که نباید نهاد سیاستگذار داشته باشیم بلکه باید سیاستی داشته باشیم تا بستر سازی، حمایت و تسهیل کنند. 

طاهری نیا تاکید کرد: سیاستی که جهت انحراف از ذات علم را داشته باشد و محدود کننده باشد آن سیاست آفت علم است. اگر آموزش عالی در سند آمایش آموزش عالی به این نتیجه رسیده که تعداد مراکز آموزش عالی باید تجمیع شود مداخله سیاست مداران در این زمینه مداخله آفتی خواهند بود.

وی افزود: نگاه تجارت و بازرگانی به علم آفت است ذات علم تعالی بخش و سعادت آفرین است.

عضو شورای معاونین وزارت علوم بیان کرد: نهاد علم مسئولیت آفرین است و ماهیت علم را نباید به منطق بازار گره بزنیم بلکه باید با پشتوانه آموزه های دینی آن را تعریف کنیم.