دعایی که میراث معنوی امام هادی (ع) برای شیعیان شد

به گزارش خبرنگار دین و آیین خبرگزاری آنا، علی بن محمد مشهور به امام هادی یا امام علی النقی دهمین امام شیعیان و فرزند امام جواد(ع) است. امام هادی(ع) از سال ۲۲۰ تا ۲۵۴ هجری قمری به مدت ۳۳ سال، امامت را به عهده داشت. ایشان با چند تن از خلفای عباسی از جمله متوکل همزمان بود و بیشتر سال‌های امامت را در سامرا تحت نظارت حاکمان عباسی گذراند.

کنیه امام هادی(ع) ابوالحسن و از مشهورترین القابشان، هادی و نقی است. لقب هادی از آن رو به وی اطلاق شده که در زمان خود بهترین هدایت‌کننده مردم به سوی خیر بوده است. شیعیان، امام هادی(ع) و فرزندش امام حسن عسکری(ع) را به دلیل اینکه در سامرا در منطقه‌ای به نام عسکر ساکن بودند؛ امامین عسکریین می‌خوانند.

** اوضاع سیاسی زمان امام هادی(ع)

به گزارش مسعودی تاریخ‌نگار قرن چهارم، در سالی که امام جواد همراه با همسرش، ام الفضل حج به جای آورد، امام هادی را در حالی‌که کوچک بود به مدینه آوردند و او تا سال ۲۳۳ق در مدینه زندگی می‌کرد. در این سال، متوکل امام هادی را به سامرا احضار کرد و در منطقه‌ای تحت کنترل خود اقامت داد. وی ۲۱ سال، یعنی تا پایان عمر در منطقه عسکر ماند.

امام هادی (ع) در شرایطی زندگی می‌کرد که خلفای وقت عباسی هرکدام به سیره پیشینیان خود دست به خصومت با امام معصوم و تنگ کردن عرصه بر آن حضرت زدند. دوران حیات امام هادی (ع) مصادف با خلافت شش خلیفه عباسی بود که هرکدام به نحوی شرایط را برای آن حضرت سخت کرده و اختناق شدیدی را به وجود آوردند تا جایی که ارتباط شیعیان با امام (ع) به بسته‌ترین و محدودترین حالت ممکن رسید.

امام هادی (ع) با وجود چنین شرایطی هرگز جامعه شیعی را به حال خود واننهاد و با اینکه زندگی بر آن حضرت صعب و سخت می‌گذشت، در هر فرصتی ولو اندک سعی بر انتقال معارف والای دین داشت، به بیان دیگر در حالی که خلفای وقت امام را شدیداً زیر نظر داشتند، اما آنچه که باید به جامعه منتقل می‌شد، به اذن و یاری خداوند انتقال یافت.

** ارتباط امام دهم با شیعیان

امام هادی، از طریق سازمان وکالت و نامه‌نگاری با شیعیان در ارتباط بود. در زمان امام هادی(ع)، قم، مهمترین مرکز تجمّع شیعیان ایران بود و روابط محکمی میان شیعیان این شهر و ائمه(ع) وجود داشت. محمد بن داود قمی و محمد طلحی از قم و شهرهای اطراف آن، خمس، هدایا و سؤالات مردم را به امام هادی می‌رساندند.

علی‌رغم اینکه در زمان امام هادی اختناق شدیدی از سوی خلفای عباسی حاکم بود، میان امام هادی(ع) و شیعیان عراق، یمن، مصر و نواحی دیگر رابطه برقرار بود. وکلا علاوه بر جمع‌آوری خمس و ارسال آن برای امام، در حلّ معضلات کلامی و فقهی و همچنین در تثبیت امامت امام بعدی در منطقه خود، نیز نقش داشتند.

احادیث نقل شده و جایگاه علمی امام هادی(ع)

در منابع روایی شیعه همچون کتب اربعه، بحارالانوار، تحف العقول، مصباح المتهجد، الاحتجاج و تفسیر عیاشی احادیثی از امام هادی نقل شده است. در مسند الامام الهادی حدود ۳۵۰ حدیث از وی گردآمده است. احادیثی که از وی در منابع روایی نقل شده، نسبت به امامان پیش از او کم است. عطاردی علت آن را اقامت اجباری وی در سامرا تحت‌نظر حکومت عباسی می‌داند که فرصت انتشار علوم و معارف را به وی نداده است.

روایات منقول از امام هادی در زمینه توحید، امامت، زیارت، تفسیر و باب‌های مختلف فقه مانند طهارت، نماز، روزه، خمس، زکات، ازدواج و نیز آداب است. بیش از ۲۱ روایت از امام هادی(ع) در باب توحید و تنزیه نقل شده است.

رساله‌ای از امام هادی(ع) درباره جبر و اختیار بر جای مانده است. در این رساله، حدیث «لا جبر و لا تفویض بل امر بین الأمرین»، بر اساس آیات قرآن، تبیین شده و مبانی کلامی شیعه، در مسأله جبر و تفویض ارائه گردیده است. همچنین در میان روایاتی که به عنوان احتجاجات امام هادی(ع) نقل شده، بیشترین حجم، مربوط به مسأله جبر و تفویض است.

** زیارت جامعه کبیره میراث الهی امام هادی(ع)

از امام هادی علیه السلام چندین دعا و زیارت نامه برجای مانده است که از مشهورترین آنها زیارت جامعه کبیره است. این زیارت دارای سند صحیح بوده و از نظر بلاغت نیز در بالاترین درجه قرار دارد.

زیارت جامعه کبیره از زیارتنامه‌های مهم شیعیان است که از طرف امام هادی(ع) در پاسخ به درخواست یکی از شیعیان صادر شده است. مضمون زیارتنامه باورهای شیعه درباره امامت، مقام ائمه اطهار(ع) و وظایف شیعیان در مقابل آنهاست. عالمان شیعه، شرح‌های فراوانی بر زیارت جامعه نوشته‌اند.

زیارت جامعه کبیره در واقع توصیف بلند و بلیغی است از جوانب گوناگون اصل امامت، که از نظر شیعه استمرار دین، منوط به اعتقاد و تمسک به این اصل است. به دلیل محتوای این زیارت بر مضامینِ ناظر به مقامات امامان، امام هادی(ع) علیه‌السلام فرموده‌اند که پیش از خواندن این زیارت، زائر صد بار تکبیر بگوید تا دچار غلو در حق امامان نشود.

در این زیارت، اهل بیت پیامبر جانشینان بر حق وی وصف شده‌اند و به تمام آموزه‌های شیعی به زبانی فصیح اشاره شده است، از جمله به ارتباط ائمه با پیامبر اکرم، برشمردن مقامات علمی و اخلاقی و سیاسی ائمه، اسوه بودن آنان، ارتباط امامت و توحید، رابطه شناختِ امام با شناخت خدا. از دیگر مباحث مطرح در این زیارت، عصمت اهل بیت (ع)، یکپارچگی خلقت ایشان، تولی و تبرّی و رجعت و تسلیم است. در این زیارت فضائل امامان به زبانی فصیح و در پیوند با قرآن و سنت به بهترین وجه بیان شده است.

از دیگر زیارات بر جای مانده از امام هادی علیه السلام، زیارت غدیریه است که در آن هم خصوصیات و ویژگی‌های حضرت علی(ع) و هم حادثه غدیر ذکر شده است.

** شهادت امام هادی(ع) و زیارتگاه ایشان

امام دهم توسط حاکمان حکومت عباسی مسموم شده و به شهادت رسید. شیخ مفید معتقد است ایشان در  سوم ماه رجب سال ۲۵۴ق پس از ۲۰ سال و ۹ ماه اقامت در سامرا، در ۴۱ سالگی از دنیا رفت.

امام حسن عسکری در تشییع جنازه پدر شرکت کرد و بر پیکر پدرش نماز خواند. سپس آن را در یکی از خانه‌هایی که حضرت در آن زندانی بود، به خاک سپردند. گفته شده ازدحام جمعیت و گرمی هوا به قدری بود که پس از تشییع جنازه به امام عسکری فشار می‌آورد.

محل دفن امام هادی(ع) و فرزندش امام حسن عسکری(ع) در سامرا به حرم عسکریین شناخته می‌شود. در سال ۳۳۳ قمری، ناصرالدوله حمدانی قبه‌ای برای حرم بنا کرد و مهمان‌سرایی برای زائران آن ساخت. در دوران آل بویه ساختمان‌ها و تأسیساتی برای حرم ساخته و گنبد و ضریح هم بازسازی شد. در سال ۱۳۳۵ش ضریحی از طلا و نقره، بر آن نصب شد.

حرم عسکریین در اسفندماه سال ۱۳۸۴ و تیرماه سال ۱۳۸۶ در حملات تروریستی نکفیری‌ها تخریب شد، اما با  تلاش ستاد عتبات عالیات بازسازی و بهسازی این دو حرم مقدس در سال‌های اخیر به انجام رسیده است.