صفحه نخست

آموزش و دانشگاه

علم‌وفناوری

ارتباطات و فناوری اطلاعات

ورزش

سلامت

پژوهش

سیاست

اقتصاد

فرهنگ‌ و‌ جامعه

علم +

عکس

فیلم

استانها

بازار

اردبیل

آذربایجان شرقی

آذربایجان غربی

اصفهان

البرز

ایلام

بوشهر

تهران

چهارمحال و بختیاری

خراسان جنوبی

خراسان رضوی

خراسان شمالی

خوزستان

زنجان

سمنان

سیستان و بلوچستان

فارس

قزوین

قم

کردستان

کرمان

کرمانشاه

کهگیلویه و بویراحمد

گلستان

گیلان

لرستان

مازندران

مرکزی

هرمزگان

همدان

یزد

هومیانا

پخش زنده

دیده بان پیشرفت علم، فناوری و نوآوری
۱۵:۱۷ - ۰۴ بهمن ۱۴۰۱
در نشست تخصصی «معنا و مبنای سرمایه اجتماعی» مطرح شد:

غلامی: وضعیت سرمایه اجتماعی در ایران مناسب نیست/ عاملی: سرمایه اجتماعی شاخص قدرت ملی است

رئیس موسسه مطالعات فرهنگی و اجتماعی با بیان اینکه وضعیت سرمایه اجتماعی در ایران خوب نیست، گفت: آخرین اندازه گیری یکی از مراکر معتبر تحقیقاتی، میانگین سرمایه اجتماعی در ایران را بر اساس مولفه های رایج، 8 از 20 معرفی کرده است.
کد خبر : 828088

به گزارش گروه دانش و فناوری خبرگزاری آنا، نشست تخصصی «معنا و مبنای سرمایه اجتماعی» با حضور استادان و صاحبنظران این حوزه و با همکاری دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی و مرکز تحقیقات و برنامه‌ریزی شهر تهران سه شنبه ۴ بهمن ماه ۱۴۰۱ برگزار شد.

در افتتاحیه این نشست تخصصی یک روزه، حجت الاسلام و المسلمین رضا غلامی، رئیس مؤسسه مطالعات فرهنگی و اجتماعی، حجت الاسلام و المسلمین سعید رضا عاملی دبیر سابق شورای عالی انقلاب فرهنگی و عطاءالله رفیعی آتانی رئیس مرکز تحقیقات و برنامه‌ریزی شهر تهران سخنرانی کردند.

حجت الاسلام والمسلمین رضا غلامی، رئیس موسسه مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در این نشست با نگاهی به نظریه سرمایه اجتماعی گفت: مفهوم سرمایه اجتماعی عبارت است از مجموعه منابع ارزشمندی که غنی بودن آن می تواند به پیوند ارگانیک و اندام وار عناصر اجتماعی منجر شده و ضمن تقویت ارتباطات و تعاملات اجتماعی، امکان تبدیل جامعه به یک شبکه کارآمد ( شامل زنجیره‌ای از شبکه های کوچک ) در مسیر پیشرفت را فراهم کند. در واقع، به افراد امکان می‌دهد در یک گروه ( یا یک جامعه کوچک و بزرگ ) با هم کار کنند تا به طور مؤثر به یک هدف مشترک دست یابند.

وی با اشاره به اینکه سرمایه اجتماعی به انسجام اجتماعی و فرهنگی درونی جامعه اشاره دارد، افزود:  به این ترتیب، سرمایه اجتماعی به عنوان یک چسب توصیف شده است.  برای افراد، سرمایه اجتماعی مهم است، زیرا منبع مهمی از قدرت و نفوذ است که به مردم کمک می کند تا «به پیش بروند» و «پیش بروند».

غلامی با اشاره به نظریه سرمایه اجتماعی گفت: نظریه سرمایه اجتماعی معتقد است که روابط اجتماعی منابعی هستند که می توانند منجر به توسعه و انباشت سرمایه انسانی شوند. منظور از سرمایه انسانی، موجودی شایستگی‌ها، دانش، ویژگی‌های اجتماعی و شخصیتی شامل خلاقیت، تجسم در توانایی برای انجام کاری جهت تولید ارزش اقتصادی است. سرمایه انسانی دید اقتصادی جامعی از انسان فعال در اقتصاد شامل پتانسیل افراد برای تأمین منافع و ابداع راه حل هایی برای مشکلات از طریق عضویت در شبکه های اجتماعی است. 

وی تصریح کرد: در بعضی دیدگاه ها، سرمایه اجتماعی حول سه بعد می چرخد: شبکه های به هم پیوسته روابط بین افراد و گروه ها (روابط اجتماعی یا مشارکت اجتماعی)، سطوح اعتمادی که این پیوندها را مشخص می کند، و منابع یا منافعی که هر دو به واسطه پیوندهای اجتماعی و مشارکت اجتماعی به دست می آیند و منتقل می شوند.

غلامی یادآور شد: در نگاه غالب، سرمایه اجتماعی بر ابعاد اجتماعی‌ای تأکید دارد که معمولاً توسط پارادایم غالب فردگرایی و خردگرایی اقتصادی به حاشیه رانده شده اند. این به معکوس کردن دیدگاه غیراجتماعی کمک می کند که فرض می کند انسان ها منطقی و منفعت طلب هستند و تا حد زیادی فراتر از تأثیر عوامل اجتماعی هستند. با قرار دادن عوامل اجتماعی به عنوان «سرمایه» به آنها در تصمیم‌گیری همراه با سایر اشکال سرمایه می‌دهد. این به جامعه شناسان اجازه می دهد تا در یک پازل با اقتصاددانان بازی کنند اما همچنین اجازه نفوذ اقتصادی به پدیده های جامعه شناختی و تقلیل به تفکر اقتصادی را می دهد. 

رئیس موسسه مطالعات فرهنگی و اجتماعی با بیان اینکه تلاش های اولیه برای تعریف سرمایه اجتماعی بر میزانی متمرکز بود که سرمایه اجتماعی به عنوان یک منبع عمل می کند، گفت: رابرت دی. پاتنام پیشنهاد کرد که سرمایه اجتماعی همکاری و روابط حمایتی متقابل را در جوامع و ملت ها تسهیل می کند و بنابراین، ابزار ارزشمندی برای مبارزه با بسیاری از نابسامانی های اجتماعی ذاتی در جوامع مدرن، به عنوان مثال جرم و جنایت خواهد بود. در مقابل، دیگران بر منافع خصوصی ناشی از شبکه روابط اجتماعی که بازیگران فردی خود را در آن می‌یابند، تمرکز می‌کنند.  

وی اضافه کرد: اقتصاددان سیاسی، فرانسیس فوکویاما، سرمایه اجتماعی را به‌عنوان قواعدی کلی تعریف می‌کنند که افراد را قادر می‌سازد تا با یکدیگر همکاری کنند، مانند هنجار تعامل متقابل یا دکترین مذهبی مانند مسیحیت.  سرمایه اجتماعی با تعاملات مکرر در طول زمان شکل می‌گیرد و به گفته او، برای توسعه حیاتی است و تولید آن از طریق سیاست‌گذاری عمومی دشوار است. اهمیت سرمایه اجتماعی برای توسعه اقتصادی این است که این هنجارهای رفتاری هزینه مبادله مبادلاتی مانند قراردادهای قانونی و مقررات دولتی را کاهش می دهند. فوکویاما استدلال می‌کند که سرمایه اجتماعی چیزی است که یک جامعه مدنی ایجاد می‌کند. در حالی که مشارکت مدنی بخش مهمی از دموکراسی و توسعه است.

غلامی تصریح کرد: انتقادات اصلی به نظریه سرمایه اجتماعی این است که این نظریه به اندازه مورد انتظار اجتماعی نیست و همه ابعاد، اضلاع و پیچیدگی های جامعه را لحاظ نمی کند. اما باید توجه داشت که سرمایه اجتماعی به عنوان نوعی «علاج همه مشکلات» جامعه مدرن تلقی شده‌است.

وی با اشاره به اینکه وضعیت سرمایه اجتماعی در ایران خوب نیست، افزود: آخرین اندازه گیری یکی از مراکر معتبر تحقیقاتی، میانگین سرمایه اجتماعی در ایران را بر اساس مولفه های رایج، 8 از 20 معرفی کرده است. البته این مطلب را نباید از نظر دور داشت که برخی حوادث و هیچانات ناشی از آن، معدل سرمایه اجتماعی را به صورت موقت و دفعی افزایش و کاهش می دهد اما با عبور از حادثه این عدد تثبیت می شود.  با این حال، اگر سرمایه اجتماعی را با ملاحظه میانگین قبلی در حدود 5 سال قبل که نزدیک به 12 بوده است بسنجیم، وضعیت سرمایه اجتماعی در ایران قابل قبول نیست.

غلامی تاکید کرد: واقعیت این است که در کشور ما، نه تنها درک درستی از سرمایه اجتماعی و عوامل کاهش آن نیست بلکه یک برنامه راهبردی برای کمک به افزایش سرمایه اجتماعی وجود ندارد.شاید بتوان عوامل کاهش سرمایه اجتماعی ایران را باید به دو بخش درون زا و برون‌‌زا تقسیم کرد. عوامل درون زا در شکل گیری عوامل درون زا یا هموار سازی مسیر آنها بسیار اثر گذارند. وقتی از برون زا بودن عوامل کاهش سرمایه اجتماعی صحبت می شود، لزوما منظور اقدامات خصمانه علیه جامعه ما نیست. برخی اتفاقات جهانی به طور طبیعی و پروسه ای نیز می تواند بر سرمایه اجتماعی اثرگذار باشد.

وی تصریح کرد: با وجود آنکه امروز میانگین نمره سرمایه اجتماعی در ایران پایین است اما در برخی شاخص ها مانند دلبستگی به کشور، معنویت خواهی یا احترام به مقدسات دینی، سرمایه اجتماعی سطح مطلوبی دارد و لذا ما نقاط قوت نیز در سرمایه اجتماعی خودمان داریم و اتفاقا تنها راه افزایش سرمایه اجتماعی در ایران، اتکاء به همین نقاط قوت است.

**عاملی: سرمایه اجتماعی شاخص قدرت ملی است

سعیدرضا عاملی در ادامه این نشست نیز با اشاره به مطالعات اجتماعی در ایران گفت: تا سال 97 ما پیمایش هایی در این باره داشته ایم و در سال 1400 هم وزارت کشور پژوهشی سفارشی درباره سرمایه اجتماعی انجام داده که عمدتا نشان می‌دهد سیر نزولی سرمایه اجتماعی وجود دارد.

او با اشاره به پیوند سرمایه اجتماعی با سرمایه ایمان افزود: من در ابتدا با طرح مساله شروع می کنم و در چهار بخش سخنانم را تنظیم می‌کنم؛ اطلاعات و آمار درباره سرمایه اجتماعی زیاد است و اساسا محرمانه تلقی می شود در حالی که باید بتوانیم یک مساله اجتماعی را در معرض همگان طرح کنیم تا بر این اساس بتوانیم تحلیل کنیم. محرمانه تلقی کردن آمار هم خودش یک مساله اجتماعی است.

او با بیان اینکه سرمایه اجتماعی در زیست بوم ایران اهمیت دارد و ما سرمایه اجتماعی را به معنایی که بوردیو طرح کرده نباید ببینیم توضیح داد: ما در شاخص گذاری سواد مجازی کاری را کردیم که شاید این مدل بتواند جریان بیابد. ما آنجا یک شاخص عمومی در سواد مجازی با دنیا استخراج کردیم که شامل سواد حقوقی، سواد تحلیلی و ... است. از سوی دیگر شاخص های اختصاصی داریم که مرتبط با بومرنگ ماست و ما به عنوان یک مسلمان در این باره قوانین و مقرراتی داریم. یک حوزه سواد تخصصی هم هست که شامل سواد مهندسی مرتبط با فضای مجازی، سواد سابرنتیک مرتبط با پزشکی و ... است.  در سرمایه اجتماعی ما گریزی نداریم جز اینکه هم به سوی اشتراکاتمان با شاخص های جهانی برویم و هم شاخص های اختصاصی تدوین کنیم.

عاملی ضمن ارائه آماری در این باره بیان کرد: وضعیت میانگین شاخص سرمایه اجتماعی در سال 94 ، 1/27 بوده که در سال 1400 به 8/17 رسیده است. روند میانگین رضایت از عملکرد نظام هم  در سال 94 که 1 /27 بوده که در سال 1400 به 8/17 رسیده است. این در حالی است که موسسه لگاتوم در تحقیقی شاخص سرمایه اجتماعی را در 2019 ، 19/53 اعلام کرده اما این رقم برای ایران 2/45  است و ما زیر میانگین جهانی هستیم.

این استاد دانشگاه تهران با بیان اینکه امروز سرمایه اجتماعی امتداد یافته و به طور مثال حتی سرمایه اجتماعی سازمان هم در نظر گرفته می شود عنوان کرد: سرمایه اجتماعی حکایت از دارایی دارد؛ سرمایه یک دارایی است که ارزش افزوده تولید می کند و می تواند از این ارزش هم کاسته شود. بنابراین به میزانی که همبستگی اجتماعی، حس همبستگی ملی، هویت ملی و ... تغییر می کند سرمایه اجتماعی نیز تغییر می کند. مخالفان جمهوری اسلامی اعم از منافقان و سلطنت طلبان از طریق این موضوع به جمهوری اسلامی فشار می آورند. سرمایه اجتماعی یک شاخص قدرت ملی هم هست یعنی اگر شما توان ملی یک کشور را بر اساس توان نظمی و اقتصادی آن اندازه گیری کنید یک شاخص قدرتمند برای آن سرمایه اجتماعی است که جنبه بازدارندگی دارد و اجازه تعرض به حریم ملی کشور را نمی دهد.

او ادامه داد: همواره روی اعتماد و تراکم ارتباطات در سرمایه اجتماعی تاکید می شود. حالا منظور از اعتماد چیست؟ از سوی دیگر سرمایه اجتماعی باید تراکم ارتباطات ایجاد کند. خانواده، شهر، روستا، سازمان و ... سرمایه اجتماعی دارد. امروز سرمایه اجتماعی به عنوان یک دارایی ملی بیشتر دغدغه ماست.

عاملی در ادامه با بیان اینکه در حوزه اعتماد سه مولفه صداقت در گفتار و رفتار، دگرخواهی و تبادل موقعیت و کارایی و عمل مثبت تاثیر گذار مطرح می شود توضیح داد: ما در جامعه خود باید روی دگرخواهی و تبادل موقعیت با دیگران کار کنیم. در فلسفه رسانه هم بحث قرار گرفتن در جای دیگری برای درک بهتر بیشتر تاکید شده است. از سوی دیگر سرمایه اجتماعی به کارامدی و کارایی توجه دارد.

به گفته این استاد دانشگاه، جامعه ایران دو مشخصه دارد که اگر به این دو توجه نکنیم نمی توانیم مفهوم سرمایه اجتماعی را بومی کنیم؛ نخستین شاخصه دین داری است که در ایران ریشه عمیق دارد. ما به عنوان کشوری که آرزوی جامعه اسلامی داریم نگران دین داری هستیم اما جامعه در این شاخص بسیار رشد کرده و این را در جمعیت پیاده روی اربعین و جاماندگان اربعین می بینیم. البته که ما جامعه صد در صدی نداریم همانطور که در صدر اسلام ایمان آورندگان در اقلیت بودند. دومین مشخصه ایران جنبه نوگرایی و پیشرفت جامعه ایرانی است. جنبه دین گرایی  و نوگرایی در جامعه ایرانی دو عنصر پررنگ است و برخی یا جنبه دین داری یا برخی جنبه نوگرایی را قربانی می کنند اما این دو با هم جلو رفتند و هر دولتی به این دو شاخص توجه نکند نمی تواند راهبری لازم را داشته باشد.

او در بخش دیگری از سخنانش با اشاره به اینکه سرمایه ایمان تقویت کننده نگاه به زندگی و عمل فردی و اجتماعی است گفت: برخی از کسانی که دچار بحران خودکشی می شوند به این دلیل است که جهان آخرت را نمی بینند اما فردی که باور به معاد دارد زندگی اش یک حرکت پویا دارد و پویایی یکی از عناصر مهم در سرمایه اجتماعی است. ما درمدل سازی که برای سرمایه اجتماعی در ایران می کنیم باید به این سرمایه ایمان توجه کنیم.

عاملی تاکید کرد: الان ما با ابزار سرمایه اجتماعی در جامعه متجدد غربی سرمایه اجتماعی را اندازه گیری می کنیم در حالی که باید سرمایه ایمان را در نظر گرفت چون به افق زندگی نگاه می کند و تحمل و صبر و امید به زندگی و آینده نگری را تقویت می کند.

او با اشاره به اینکه سرمایه ایمان دو بعد فردی و اجتماعی دارد گفت: علوم اجتماعی در ایران قدرتمند است و ما همان قدرتی که در نانو و بایو داریم در علوم اجتماعی هم داریم اما این علوم اجتماعی سیاست زده است و یک جاهایی چیزهایی را نمی بیند. چون اگر چپ باشد یک رویکرد دارد و اگر راست باشد رویکرد دیگری دارد. دشمن را ندیدن غلط است! چون  ما در چنبره دشمن زندگی می کنیم و بعد اینکه بگوییم این تئوری توطئه است غلط است چون گوینده اش هم بر این اساس این را بیان کرده است.

عاملی عوامل تخریب کننده سرمایه اجتماعی در ایران را شامل 6 مورد دانست و افزود: نخستین عامل فاصله بین باورها و تجربه دینی است؛ دومین عامل جریان های کلان ضد فرهنگ اسلامی است. عامل سوم جنگ شناختی و عامل پنجم فرامحلی کردن فضای مجازی است. همچنین شیعه هراسی، ایران هراسی، اسلام هراسی و انقلابی هراسی عامل ششم است و ما امروز قربانی هراس چهارگانه هستیم که با هراس بزرگ کد گذاری شده ایم.

انتهای پیام/

ارسال نظر