همه ویژگی‌های حضرت فاطمه زهرا (س) در دفاع از ولایت خلاصه می‌شد

به گزارش خبرنگار آیین و اندیشه خبرگزاری آنا، در روز ولادت باسعادت حضرت فاطمه (س) در گفت‌وگو با حجت‌الاسلام والمسلمین سید مصطفی میرلوحی استاد حوزه و دانشگاه، فضائل آن حضرت و مجاهدت‌های ایشان برای دفاع از حریم نبوت و ولایت را مرور کرده‌ایم که در ادامه از نظر می‌گذرانید.

** در روزگاری که برخی دختران را زنده به گور می‌کردند و مایه ننگ می‌دانستند، خداوند به پیامبرش فرزند دختری عطا فرمود و ایشان را خیر کثیر دانست. این چه پیامی برای مردم آن زمان و سپس، مردم همیشه تاریخ داشته است؟

- آنچه در ذهن برخی از ما نسبت به قوم عرب در آن زمان نقش بسته، این است که این قوم دارای ویژگی‌های خاصی نبوده است، در حالی که ادبیات برجسته‌ای در میان مردمان آن‌ها وجود داشت و آن‌ها سالانه جشن و همایش بزرگ ادبی را در مکه حتی قبل از اسلام برگزار می‌کردند و ادبا و بزرگان اشعار خودشان را می‌سرودند و هفت شعر برتر به دیوار خانه خدا نصب می‌شد. همچنین در جوانمردی و پایبندی به قول و قرار‌ها قوم عرب زبان‌زد بود و و این‌طور نبوده است که ما بگوییم آن‌ها در همه ابعاد تمدنی به انحطاط حرکت می‌کردند یا نسبت به سایر اقوام وضعیت فجیع تری داشتند. این مطلب صحیح نیست.

واقعیت این است که بشر بدون ولی منصوب ازسوی پروردگار به همچنین فجایعی نظیر زنده به گور کردن دختران دچار می‌شود؛ یعنی یک موجود لطیف زیبای پر رمز و راز مانند دختر یا زن را زنده به گور می‌کند. این نشان می‌دهد که انسان نمی‌تواند مسیر حقیقی درست را بدون ولی منصوب از طرف خدا ادامه بدهد. این پیام عام است و پیام خاص دیگر این مطلب این است که بر خلاف آن چیزی که مکاتب و تمدن‌ها امروز درصدد انتشار آن هستند، در میان همه ایسم‌ها، ادیان و مذاهب بالاترین نگاه را اسلام به زن  دارد که منجر می‌شود به قول  «خیر کثیر بودن».

 وقتی مرور می‌کنید آنچه را که در ساختار وجودی یک زن و هماهنگ با سرشت وجودی یک زن هست، بیش از همه در دین اسلام دیده می‌شود. این پیام خاصی است که اسلام در این رابطه دنبال می‌کند.

** امتیازات شخصیتی حضرت زهرا (س) در چه ابعادی قابل بررسی است؟

قطعاً زبان‌ها از تبیین مقام بلندبالای فاطمه زهرا (س) وتحلیل آنکه هویت وجودی ا جگر گوشه رسول الله (ص) واقعا چه هست، عاجز است. اگر به احادیث نگاه کنیم واقعا قابل درک نیست آن مقام «لولاک لما خلقت الافلاک»  و یا آن مقامی که در حدیث آمده است «اگر فاطمه زهرا (س) مرد بود، پیامبر می شد».

درک تمامی این‌ها سخت است. اگر به بیان علمای بزرگوارمان به ویژه حضرت امام (ره)مراجعه کنید، به این معنا تصریح می‌کنند که ما نمی‌توانیم تحلیلی کامل از وجود حضرت زهرا (س) داشته باشیم. اگرچه همه معصومین (ع) این چنین‌اند و نمی‌شود راجع به آن‌ها بیانی در خور شأن و مقام آن‌ها داشت، اما درباره فاطمه زهرا (س) وقتی کتاب‌ها را ورق می‌زنیم، در می‌یابیم که از بیان بزرگان علمای خودمان هم نمی‌توانیم حق مطالب را بیان کنیم.

از امتیازات برجسته فاطمه سلام الله علی‌ها کم نظیر بودن یا بی نظیر بودن پدر و مادر آن بزرگوار است. اگرچه حسنین علیه السلام و زینبین (ع) نیز از نظر این امتیاز بی‌بدیل اند که دو معصومِ مطلقِ محض پدر و مادر آن‌ها بودند، اما خدیجه کبری(س) نیز کم از مقام عصمت ندارد و مقام بالا بسیار بالایی دارد، اما اینکه تطبیق بدهیم ویژگی‌های وجود نورانی و آسمانی ایشان را با آنچه که در روی زمین مشاهده شد، باید بگوییم که تحلیل و بررسی آن سخت است.

تصریح این صفت در رابطه با فاطمه زهرا (س) وجود دارد که ایشان «حورای انسیه» بوده‌اند، یعنی یک جنس نوری که در مدتی بسیار کوتاه شبیه یک انسان شد و رفت. بیاناتی که از حضرات معصومین (ع) در رابطه با نور وجود ایشان است، نسبت به دیگران دیده نمی‌شود.

به لحاظ معنوی خدای متعال می‌فرماید» که من زهرا را از نور عظمت خودم خلق کردم و بعد ائمه (ع) را از آن نور خلق کردم. در حقیقت، اشاره می‌شود که این که ما اسم زهرا را زهرا گذاشتیم؛ یعنی درخشنده به این خاطر که وقتی او در محراب عبادت بود، ملائکه آسمان چشم هایشان از نورانیت وجودی ایشان می‌درخشید.

اینکه فرشتگانی که خودشان نور مطلق هستند، نور دیگری آن‌ها را احاطه می‌کند و در روایت است که آن‌ها به سجده می‌افتند و به خدا می‌گویند که خدایا ما که همه نوریم. این دیگر چه نوری است که ما را در بر گرفته است؟ و خداوند متعال مباهات می‌کند به فاطمه زهرا سلام الله علیها. این از ابعاد معنوی نور وجودی حضرت زهرا سلام الله علی‌ها است. البته روایات داریم که نور وجود ایشان به لحاظ مادی نیز قابل لمس بود.

از امام رضا علیه السلام در یکی از حدیث طولانی داریم که ایشان می‌فرماید وقتی اهل بیت می‌خواستند ماه مبارک رمضان را استهلال کنند و فاطمه زهرا(س) سلام الله علی‌ها در همان جا حضور داشتند، استهلال انجام نمی‌شد، چون وقتی که می‌خواهند استهلال کنند، به بیابان‌ها و در جا‌هایی می‌روندکه نور شهر نباشد و آسمان کاملاً تاریک باشد.

در منابع برادران اهل تسنن از قول عایشه است که می‌گوید شب‌هایی که ما شمع نیا چراغی نداشتیم و می‌خواستیم بافندگی، ریسندگی یا خیاطی کنیم، می‌آمدیم مقابل صورت حضرت زهرا سلام الله علی‌ها این کار را انجام بدیم تا بتوانیم ببینیم چه کار می‌کنیم. این از عجایب وجود حضرت فاطمه(س) محسوب می‌شود.

** تعبیری که پیامبر اکرم(ص) با عنوان «ام ابیها» درباره حضرت زهرا(س) به کار برده‌اند،تعبیر بسیار جذاب وسنگینی است. لطفاً در این باره نیز توضیح بفرمایید.

- حقیقت این است که انوار مقدسه اهل بیت علیه السلام مخصوصاً پنج تن آل عبا و بالأخص فاطمه زهرا سلام الله علی‌ها قابل قیاس با باقی خلقت نیستند. ما به تصریح داریم که اهل بیت (ع) می‌فرمایند هیچ کسی از بنی بشر قابل مقایسه با اهل بیت علیه السلام در بعد نوری نیستند. از این بابت اساساً تربیت مادی برای اهل بیت علیه السلام به فاطمه زهرا معنایی ندارد.

اگر بخواهم بهتر توضیح دادم، باید اشاره کنم که وقتی که در روایات ما است که نور وجود اهل بیت علیه السلام پنج هزار سال قبل از همه خلقت خلق شده و از اضافی گل اهل بیت(ع) شیعیان خلق شده اند، واقعیت این است که این است که پرداختن به مسایل تربیتی وجود اهل بیت علیه السلام که آن‌ها در این عالم چگونه تربیت شدند، در یک قیاس مادی قرار نمی‌گیرد، اما اینکه به لحاظ الگوی بخواهیم برداشت‌هایی بکنیم، حقیقتاً شکی نیست که پرورش یافتن یک نور در میان دو نور موجب نورانیت بیشتری آن نور می‌شود. مقصودم این است که وقتی فاطمه زهرا سلام الله علی‌ها در دامن اول شخص خلقت حضرت رسول اکرم(ص) و حضرت خدیجه (س) تربیت می‌شود، بسیار اهمیت دارد.

طبیعتاً نوع مواجهه آن‌ها برای بزرگ شدن فاطمه زهرا(س) جور خاصی است و باعث نورانیت بیشتر فاطمه(س) می‌شود، ولی نمی‌توانیم بپذیریم که وقتی فاطمه زهرا (س) در مقام «ام ابیها» است، باز بشود در حرف‌های مادی زد. این «ام ابیها» که ما داریم نسبت به فاطمه نسبت فاطمه زهرا (س) با پیغمبر (ص) را می‌گوییم، صرفاً یک عبارت عاطفی نیست.

تعابیر زیادی برای اینکه یک پدر وقتی دلش به قول تعبیر عامیانه برای فرزندش ضعف می‌رود، به کار می‌رود و وجود دارد، اما معصومی مانند پیامبر اکرم (ص) در مقام ابراز محبت به فرزندش هرگز دروغ به کار نمی‌برد بلکه حقیقتی را به کار می‌برد.

حقیقت این است که فاطمه زهرا واقعاً مادرِ پدرش بود و چون پدرش، پدر خلقت است، او نیز مادر تمامی خلقت محسوب می‌شود. تمامی این‌ها یعنی این که اگر زهرا (س) نبود، پیامبر (ص) و علی علیه السلام هم نبودند، یعنی همان که اول شخصی که وارد بهشت می‌شود، فاطمه زهراست. پیامبر بار‌ها فرمودند که اولین شخصی که وارد بهشت می‌شود، فاطمه (س) است و فقط یک جا فرمود که من اولین نفر هستم که وارد بهشت می‌شوم و فاطمه جلوی من وارد بهشت می‌شود.

مادربودن فاطمه زهرا (س) در ریشه گرفتن اصل خلقت است و بنابراین ام‌ابی‌ها بودن فاطمه زهرا (س) فقط منحصر به این که برای پیغمبر مادری کرد، در جنگ‌ها پرستاری می‌کرد، غذا وآماده سازی منزل و مهربانی‌ها و شفقت‌های او همه این‌ها در حد اعلا بودند، اما به لحاظ نوری و ماهیت وجودی که تشریح آن از مثل من و حتی بزرگانی مثل علمای شیعه در طول تاریخ شدنی نیست، معنای دیگر و جنس دیگری دارد.

** آیا لقب ام ابی‌ها فقط به دلیل مهربانی ایشان نسبت به پدر بوده است یا اینکه مواردی نظیر حمایت و... را نیز دربر می‌گیرد؟

 واقعیت این است که همه این فعالیت‌ها در یک راستا و آن هم دفاع از ولایت بود، یعنی اگر بگویم  ویژگی‌های این وجود بی نظیر فقط در یک جنبه آن هم دفاع از ولایت خلاصه شده بود گزاف نگفته‌ام. اتفاقاً همین هم باعث عظمت مضاعف شخصیت فاطمه زهرا سلام الله علیه بوده و این حرف گزاف و یک تعریف اغراق آمیز نیست.

در کتاب خوارزمی اهل تسنن هست که از قول پیامبر نقل میکند که پیامبر (ص) خطاب به امیرالمومنین علی علیه السلام می‌فرماید که« یا علی؛ اگر کسی به اندازه عمر نوح عمر کند و خدا را عبادت کند و چقدر حج برود و تمام عمر را روزه بگیرد و مظلومانه در بین یکی از مطهر‌ترین مکان‌های زمین یعنی صفا و مروه به شهادت برسد، اما ولایت تو را نداشته باشد، بوی بهشت را هم نمی‌شنود».

نه اینکه تا وارد بهشت نمی‌شود بلکه بوی عطر آیین بهشت را هم نمی‌شنود یا در آن روایت معروف که امام باقر علیه السلام پنج ستون دین اسلام را بیان می‌فرمایند و می‌گویند که نسبت به هیچ کدام از این ستون‌ها آنقدر توجه نشده است که به ولایت توجه داده شده است، درمی یابیم که حقیقت آن کاری که فرد فاطمه زهرا (س) را نقش‌آفرین بزرگ خلقت کرد، دفاع از ولایت بود.

در مقام دختر پیامبر، در جنگ‌ها یاورنبی اکرم(ص) بود چنان که ایشان را به پرستاری و رسیدگی می‌کرد و به ایشان دلداری می‌داد و در زمان مظلومیت امیرالمومنین علیه السلام و در جلوات خود در بیان خطبه فدکیه و در جلسات خود در میان زنان مهاجر و انصار که در منزل ایشان ایراد شد، در جلوات بین در و دیوار؛ همه آن‌ها دفاع از ولایت بود.

ایشان در تمامی این موارد برای فرزندان خودشان مخصوصاً یادآوری مظلومیت و غربت ولایت امام حسین علیه السلام در کربلا را به آن‌ها تبیین می‌کردند و به امام علی (ع) فرمودند که: در غربت من گریه کن و یک گریه خاص دیگر هم بکن و آن هم گریه بر غربت کشته‌شده به دست بدکاران دو عالم در سرزمین عراق است» این‌ها همه در مقام حمایت از امامت است. همه ویژگی‌های حضرت فاطمه زهرا (س) در دفاع از ولایت خلاصه می‌شد. اگر امروز هم بخواهیم فاطمی باشیم، راس همه صفات، همین دفاع از ولایت است.

** شما چه تعریفی از فاطمه (س) دارید؛ در مقام دخت پیامبر، همسر امام و مادر معصومین؟ آیا ایشان مادر امت و شیعیان نیز محسوب می‌شود؟ با توجه به دلسوزی و حق مداری و ترجیح امت به دعا کردن حتی در برابر اهل بیت خویش.

فاطمه زهرا (س) از آنجا که «ام ابیها» است و از آنجا که علی و پیغمبر اکرم پدران خلقت هستند، حتماً ایشان هم مادر خلقت هستند و در این هیچ شکی نیست. همانطور که به درستی که در متن سوال هم به درستی اشاره کردید، می‌بینید که در ایام مظلومیت و فاطمه زهرا بعد از پیغمبر که نامردی‌های عظیمی در حق ایشان شد، زاری بر ایشان مستولی بود.

اینطور در روایات آمدهکه امام حسین (ع) یا امام حسن (ع) می‌بیند که در نیمه شب یعنی از نیمه‌های شب تا زمانی که آفتاب داشت طلوع می‌کرد، فاطمه زهرا همه دعا‌های ایشان در حق و به حال این مردمانی است که اتفاقاً به ایشان ظلم کردند و به مسیر ولایت ظلم کردن به مسیر حضرت زهرا ظلم کردند. گلایه کودکانه و لطیفانه‌ای می‌کند از مادر که «مادر جان  پس دعا به حال خود ما چی؟ حال خودت چی؟ چرا به حال ما دعا نمی‌کنی؟» آنگاه ایشان آن جمله معروف را در تارک تاریخ خلقت ماندگار می‌سازند که «ای پسرم ابتدا همسایه سپس خانه». 

حتی دعایی که نقل شده است از فاطمه زهرا سلام الله علیه در کتاب «صحیفه فاطمیه» اثر حضرت آیت الله العظمی سید محمد باقر موحد ابطحی که فاطمه زهرا با آن حال نزار و در لحظات آخر خدا را به مظلومیت و گریه پیامبر امیرالمومنین علیه السلام و حسنین و زینبین قسم می‌دهد و همچنین به نور‌های بزرگ خلقت قسم می‌دهد که گناهکاران امت پدرش را بیامرزد.

اگر هرکدام از ما به جای ایشان باشیم، بالاخره یک نفرین می‌کنیم، اما می‌بینید که آن لحظه ایشان می‌فرمایند خدایا این گناهکاران امت پیامبر را که این کار‌ها را با من کردند ببخش. این جز مادر و جز از مادر امت از مقام مادری که از اعلا وجه خودش هم هست، برنمی‌آید. بله؛ فاطمه زهرا (س) مادر امت خودش بود.

** روز ولادت آن حضرت  را باید چگونه جشن گرفت و اساسا چگونه می‌توان به بهانه ولادت ایشان از ابعاد شخصیتی و معرفتی ایشان بهره برد؟

- شیعیان وظیفه دارند وقتی که دل اهل بیت شاد است، شادی کنند و در وقتی که قلب ایشان غمگین است، غمگین باشند. قطعاً یکی از روز‌هایی که به شدت چشم پیامبر اکرم روشن و دلشان شاد شد، روز ولادت حضرت فاطمه سلام الله علی‌ها بود. هر کسی به هر نحوی که می‌تواند باید در این روز شادی بکند و کسانی که دستشان به جیبشان می‌رسد، حتماً اطعام دهند و برگزاری جلسات فاطمی را فراموش نکنند. اتفاقا به صورت خاص یکی از کسانی که مورد شفاعت حضرت فاطمه (س) قرار خواهد گرفت، کسی هستند که به یاد ایشان نیازمندان و همسایگان را اطعام می‌کند و این در روایات ما به صورت خاص آماده است.

من یک توصیه خاص و ویژه دارم. واقعیت این است که شرایط کشور ما امروزه یک شرایط خاصی است و اسلام به واسطه بدخواهی دشمنان در یک وضعیت خاصی قرار گرفته است و اتهاماتی را شیاطین جن و انس به اسلام وارد می‌کنند و مردم مظلوم ایران را در این فضای تبلیغاتی آزار می‌دهند، اما نور فاطمه زهرا سلام الله علی‌ها را برای کم کردن این سراب نباید دست کم بگیریم.

من پیشنهاد دارم در مجالس مختلف به عنوان شیعیان فاطمه مخصوصاً در این روز با یک جعبه شیرینی و حتی یک شیشه شربت در جلوی خانه همراه با نوای یک مداحی با صدای مختصر، یکی دو ساعت جشن بگیریم. حتی می‌توانیم وعده غذایی را که برای خودمان تهیه می‌بینیم، یکی دو پرس پرس اضافه‌تر درست کنیم و به در خانه دوستان و همسایگانمان ببریم و تاکید کنیم که این برای سفره فاطمه زهرا (س) هست.

این بیشترین اثر را این روز‌ها دارد. امسال هم که این روز بزرگ با روز تعطیلی جمعه مصادف شده است، باید جشن گرفت. حتی می‌توان یک کتابی از کتب مربوط به فاطمه زهرا یا یک مقاله یا چند حدیث یا همین کتاب صحیفه فاطمی را مطالعه کرد و از احوال معرفت ایشان بهره‌مند شد.

** این روز، روز زن و روز مادر نامیده شده است؟ به نظر، بهترین انتخاب بوده است. نظر شما چیست؟ 

بهترین انتخاب برای روز زن و روز مادر همین روز است. استدلال من برای اینکه این روز بهترین روز برای انتخاب روز زن و مادر است، همان است که در مقام فاطمه (س) ایشان گفتم. ایشان اول شخص زنان عالم است و چه بهتر که روز تولد ایشان روز زن باشد.

این از ابتکارات زیبای جمهوری اسلامی و انقلاب اسلامی است که برای گرامیداشت مقام زن و مادر و همسر، روز تولد بهترین زن دو عالم انتخاب شود. ما هم باید این روز گرامی بداریم. جنس زن علاوه بر محبت‌های لفظی، دلی و قلبی و تبیین آن که باید اتفاق بیفتد، باید فرزندان دست مادر را ببوسند و باید مردان به همسرانشان احترام ببگذارند، اما به لحاظ مادی هم دادن یک هدیه اثر دارد. این را دست کم نگیرند و توصیه می‌کنم که پسران فرزندان و همسران این اتفاق را رقم بزند و هدایای خوبی از وسایلی که نیاز دارند؛ نظیر کتاب که مربوط به حضرت فاطمه (س) است، تهیه کنند.

** اگر قرار باشد نصیحتی و رهنمودی از ایشان خطاب به دختران و زنان امروز بیان فرمایید، چه خواهید گفت؟

من در پاسخ به این سوال ترجیح میدهم بهترین چیزی که دختر رسول خدا برای زنان توصیف کرده است را هدیه بدهم. روزی رسول خدا در میان اصحاب نشسته بودند و سوالی کردند:‌«ای شیء خیر للمراه». بهترین چیز برای زنان چیست. هرکس پاسخی داد و پیامبر نمی‌پسندیدند.

سلمان فارسی  وقتی دید سوال، سوال مهم و سختی است که کسی از پسش بر نمی‌آید، رفت در خانه فاطمه زهرا (س) و ماجرا را تعریف کرد و از ایشان کمک خواست. فاطمه زهرا (س) جواب فرمودند: « ان لا تری الرجال و لا یرا‌ها رجال» که نه او مردی را ببیند و نه مردی او را. کمترین خودنمایی و اختلاط بین زن و مرد باید باشد. در حد ضرورت و رفع حاجت عقلایی زن باید بروز و ظهور در کف میدان داشته باشد. چون گوهر ارزشمند و لطیف نباید در دسترس و دید به راحتی قرار گیرد.

** احترام گذاشتن به ایشان چگونه در احترام گذاشتن به فرزندانشان تا حضرت مهدی (عج) تجلی خواهد یافت؟

طبیعتا عرف و اخلاق و شرع این اقتضا را دارد که احترام افراد در فرزندانشان تجلی پیدا کند. در روایت هست «یحفظ المرء فی ولده». هم باید فرزندان خوبی‌های خانواده را در خود حفظ کنند و هم مردم احترام والدین را در فرزندان متجلی کنند. یقینا محترم‌ترین خلائق فرزندان فاطمه زهرا (س) از ائمه اطهار علیهم السلام هستند و بعد از آن طبق روایات ما، دیگر سادات محترم هستند. این خط باید ادامه پیدا کند تا همگی چشم به راه و آماده ساز ظهور فرزند موجود موعود فاطمه یعنی مهدی قائم آل محمد باشیم. ان شاالله.