چرا ایرانیان شب یلدا را جشن می‌گیرند

به گزارش خبرنگار تاریخ خبرگزاری آنا، نفیسه اسماعیلی، در ایران باستان برای شب یلدا مراسم و آیین‌هایی داشتند و آن شب را تا پایان کارزار با دمیدن صبح و دیده شدن نخستین فروغ روشنی جشن بگیرند.

واژه یلدا سریانی به معنای ولادت خورشید (مهر، میترا)است. آخرین شب آذر ماه شب يلداست و فردای آن روز اول دی است، به عبارت دیگر این شب را نیز شب چله می‌گویند زیرا از فردای آن چله بزرگ که چهل روز به طول می‌انجامد آغاز می‌شود.

برخی نوشته‌اند روز که در ایران باستان هنگام کشت و کار بود، «آفریده» فردا محسوب می‌شد و شب که تاریک و پراسرار و حتی ساکت بود و در آن شبیخون‌ها، دزدی‌ها و کشتار انجام می‌شد. آفریده اهریمن بود. بنابراین ایرانیان برای اینکه شب از اهریمن آسیبی نبینند آتش روشن می‌کردند تا هم خانه روشن باشد و هم به خاطر نیروی اور مزدی دیوان، پریان و جادوگران نتوانند راهی به خانه پیدا کنند.

ایرانیان بر این بارو بودند که خانه‌ای که در آن آتش وجود دارد اهریمنان نمی‌توانند راه یابند. به همین دلیل شخصی مسؤول روشن نگاه داشتن آتش بود که او را «آتروپات» می‌گفتند هنوز در خراسان مجالس شبانه را آتشان می‌گویند. به همین سبب درازترین شب سال در نزد ایرانیان «نحس ترین» شب بوده و در برهان قاطع هم نحوست آن ذکر شده است.

بنابراین برای از بین بردن نحوست شب یلدا دور هم جمع می‌شدند آتش می‌افروختند و تا بامداد شادی می‌کردند و در انتظار برآمدن آفتاب می‌ماندند.

نكته حائز اهمیت آن است که خورشید در حرکت سالانه خود در آخر پائیز به پایین ترین نقطۀ افق جنوب شرقی می‌رسد که موجب کوتاه شدن طول روز و افزایش زمان تاریکی شب می‌شود اما از آغاز زمستان، با انقلاب زمستان، خورشید دگرباره به سوی شمال شرقی باز می‌گردد، که نتیجه آن افزایش روشنایی روز و کاهش شب است.

به عبارت دیگر در شش ماهه آغاز تابستان تا آغاز زمستان، در هر شبانه روز خورشید اندکی پایین تر از محل پیشین خود در افق طلوع می‌کند تا در نهایت در آغاز زمستان به پایین ترین حد جنوبی خود با فاصله ۲۲/۵ درجه از شرق به نقطه اعتدالین برسد، از این روز به بعد مسیر جابجایی‌های طلوع خورشید معکوس شده و مجدداً به سوی شمال شرقی و افزایش طول روز می‌انجامید.

با این تفاسیر جشن یلدا، نشانی از دانش کیهانی نیاکان ما ایرانیان است که آنان به گاه شماری خورشیدی دست یافته بودند. این جشن نشانگر آن است که ایرانیان از هزاران سال پیش دریافته بودند که خورشید حرکت می‌کند و آن را در برج‌های آسمان اندازه گیری می‎کردند و هر برجی دارای نامی بود و در شب یلدا در انتظار خورشید بودند که بر تاریکی پیروز می‌شود و بیدار بودند.

به عبارت دیگر در این شب بین تاریکی و روشنی کارزار است و در این شب در ایران، هرکس تا بامداد با سرگرمی‌ها و خوراکی‌ها خود را مشغول می‌کرده و نمی خوابیده تا بیداری او کمکی باشد - هر چند کم - به فرشته پیمان، فرشته راستی و نظم و همه منتظر بودند تا پایان این کارزار را با دمیدن صبح و دیده شدن نخستین فروغ روشنایی جشن بگیرند.

منبع: جشن یلدا ، دکتر جمشید صداقت کیش، انتشارات خجسته