«تالاب انزلی»؛ منطقه مردابی و آب‌ماند یا اکوسیستم باتلاق و جنگل
مهرداد نصری عضو هیئت علمی و استادیار گروه شیلات دانشگاه آزاد اسلامی واحد بندرانزلی در گفت‌وگو با خبرنگار گروه استان‌های خبرگزاری آنا در بندرانزلی به تشریح وضعیت تالاب بین‌المللی انزلی و راهکار‌های علمی نجات آن از شرایط کنونی پرداخت و اظهار کرد: این تالاب بین‌المللی که بیش از ۵۰ سال قبل در کنوانسیون رامسر به ثبت رسیده به سمت اکوسیستم باتلاق و جنگل پیش می‌رود و این موضوع بسیار نگران‌کننده و بحرانی خواهد بود.
وی با بیان اینکه تالاب انزلی به عنوان مصب در حاشیه جنوبی دریای خزر مانند قلبی تپنده میان دریا و عروق مویرگی رودخانه‌ها قرار گرفته و جلو ورود مستقیم آلاینده‌ها به دریا را می‌گیرد، عنوان کرد: بیش از ۷۰ درصد ماهیان دریای خزر (تاکنون ۱۳۰ گونه و زیرگونه شناسایی شده) برای تخم‌ریزی وارد آب‌های شیرین (رودخانه‌ها، تالاب‌ها و خلیج‌ها) می‌شوند. این ماهی‌ها برای تنظیم اسمز (فرایندی است که طی آن حلال از طریق یک غشای نیمه نفوذپذیر به از محلی که دارای محلول با غلظت بالاست به مکانی که غلظت محلول کم است، می‌رود.) نیازمند مصب هستند و همین موضوع نشان می‌دهد اهمیت تالاب بیش از رودخانه‌هاست.
** منطقه مردابی و آب‌ماند چیست؟
استادیار گروه شیلات دانشگاه آزاد اسلامی واحد انزلی گفت: براساس کنوانسیون رامسر، منطقه مردابی و آب‌ماند که هنگام جزر، ارتفاع آبِ آن بیش از ۶ متر نباشد به عنوان تالاب تعریف و شناخته می‌شود. گیاهان ماکروفیت و گیاهان بسیار زیادِ دیگری در اکوسیستم تالاب زندگی می‌کنند و تالاب انزلی محل زادآوری و تخم‌گذاری بسیاری از پرندگان آبزی است. بیش از ۲۰ گونه ماهی در تالاب انزلی زیست می‌کند که بومی تالاب هستند.
بسیاری از آبزیان می‌توانند از طریق تالاب انزلی، احیای نسل کرده و ذخایر خود را حفظ کنند.
نصری ادامه داد: تالاب انزلی پهنه‌ای است که کمتر از ۱۰۰ کیلومترمربع وسعت دارد؛ اما حوزه آبریز آن حدود ۳ هزار و ۹۵۰ کیلومترمربع بوده و این بیانگر آن است که بسیاری از رودخانه‌های مناطق مختلف گیلان در نهایت به تالاب انزلی می‌ریزند. به عبارت دیگر تالاب انزلی شامل خلیج‌های چندگانه‌ای بوده که در مجموع مرداب انزلی را تشکیل می‌دهند.
وی اضافه کرد: تالاب انزلی از منظر اجتماعی، فرهنگی، تاریخی، زیبایی‌شناختی و گردشگری نیز بسیار حائزاهمیت بوده و از نظر جانورشناسی، گیاه‌شناسی و اکولوژیک می‌تواند به عنوان آزمایشگاه طبیعی برای پژوهشگران باشد؛ اما نقش مهم‌تر تالاب که باید به آن اشاره کرد، نقش هیدرولوژیک آن و کنترل سیلاب‌ها توسط تالاب است. در جایی که مرداب وجود دارد، لایه‌های زیرزمینی بسیار غنی هستند و هرچه آب تالاب زهکش شده و کاهش یابد، سفره‌های زیرزمینی نیز پایین‌تر رفته و اکوسیستم به سمت خشکی پیش خواهد رفت.
** تالاب انزلی طبیعت سیلابی رودخانه‌ها را کنترل می‌کند
استادیار گروه شیلات دانشگاه آزاد اسلامی واحد انزلی مطرح کرد: تالاب انزلی در تنظیم جریان آب رودخانه‌ها و نهر‌ها بسیار تاثیرگذار بوده به صورت مانع در مقابل ده‌ها رودخانه کوچک و بزرگِ جاری از کوه البرز عمل کرده و در واقع طبیعت سیلابی رودخانه‌ها را کنترل می‌کند. بسیاری از گیاهان و باکتری‌ها از جمله باکتری‌های ازت و گیاهان ماکروفیت و گیاهان شناور که در تالاب زندگی می‌کنند، می‌توانند غلظت آلایندگی بسیاری از فلزات سنگین، سموم کشاورزی، فاضلاب‌های صنعتی و... را کاهش داده و از بین ببرند و در حقیقت قدرت خودپالایی وسیعی دارند.
نصری تشریح کرد: تالاب از فرسایش خاک و رسوب گیری پیشگیری کرده و جلوی شست‌وشوی اراضی مناطق را می‌گیرد؛ زیرا پوشش گیاهی باعث تحکیم بستر می‌شود. تالاب اثرات اقلیمی داشته و از طریق پوشش گیاهی موجب تعدیل حرارت می‌شود. بسیاری از مواد آلی و غذایی که در تالاب ایجاد شده می‌تواند در تغذیه پرندگان آبزی مؤثر باشد.
** تعمیق تالاب باید با مطالعه همه‌جانبه و خرد جمعی صورت گیرد
وی درباره اهمیت تالاب و ضرورت حفظ این اکوسیستم توضیح داد: این پهنه زایشگاه بسیار ارزشمند برای آبزیان دریای خزر بوده و تولیدمثل و زادآوری دریای خزر وابسته به آب‌های شیرینِ مجاورِ آن از جمله تالاب انزلی است. این تالاب به لحاظ هیدرولوژیک و رفتار هیدرولیک پیچیدگی‌هایی دارد و نمی‌توان فقط یک نقطه از آن را تعمیق و احیا کرد؛ زیرا تعمیق یک منطقه ممکن است باعث کاهش بیش‌تر عمق تالاب شود؛ بنابراین تعمیق تالاب باید با مطالعه همه‌جانبه و خرد جمعی صورت گیرد.
خودخواهانه‌ترین دلیل برای احیا و حفظ تالاب بین‌المللی انزلی آن است که برای حفظ جان خودمان هم که شده، تالاب را نجات دهیم.
عضو هیئت علمی گروه شیلات دانشگاه آزاد اسلامی انزلی تبیین کرد: از نظر سطح آب‌های زیرزمینی، تعامل و تقابل مناسب میان تالاب و آب‌های زیرزمینی وجود دارد. یعنی با کاهش وسعت و عمق تالاب، سطح آب‌های زیرزمینی نیز کاهش می‌یابد. بهره‌برداری از بستر رودخانه‌هایی که وارد تالاب می‌شوند و کاهش عمق آنها یکی از مهم‌ترین دلایل کاهش عمق تالاب و رسوب‌گذاری بالای آن است.
نصری بیان کرد: هر آب جاری یا دینامیکی خاصیت خودپالایی دارد و بسیاری از رودخانه‌ها از نظر دِبی و مشخصات هیدرولوژیک قادر هستند آلاینده‌های وارده را از چرخه خود حذف کنند؛ اما زمانی که این شبکه را از حالت عروق بزرگ به مویرگ تبدیل و بستر آن را دست‌کاری کنیم، توان خودپالایی رودخانه‌ها را کاهش داده و در نتیجه موجب ایجاد مشکلاتی عدیده می‌شویم.
وی به مکانیسم عمل برخی گیاهان اشاره و عنوان کرد: بسیاری از گیاهان به‌ویژه ماکروفیت‌ها مانند سنبل‌آبی، آزولا و... می‌توانند ازت را از هوا گرفته و به شکل آمونیاک که بسیار سمی است در آب تثبیت کنند. با وجود این گیاهان اکسیژن وارد آب نمی‌شود و این گیاهان مکانیسم فتوسنتز را متوقف ساخته و شرایط بی‌هوازی در زیر آب ایجاد می‌کنند. جلبک‌های سبزآبی و سمی، سیستم عصبی و بافت کبدی ماهی را مختل ساخته و در کنار ازت به خوبی رشد و ازت را تثبیت می‌کنند و این امر موجب مرگ‌ومیر آبزیان می‌شود. این در حالی است که بسیاری از آبزیان می‌توانند از طریق تالاب، احیای نسل کرده و ذخایر خود را حفظ کنند.
** جلو ورود فضولات کشاورزی، شهری و صنعتی به تالاب را بگیریم
استادیار گروه شیلات دانشگاه آزاد اسلامی واحد انزلی اظهار کرد: آلاینده‌ها به تنهایی هرقدر هم آلوده باشند، ترکیب آلاینده‌های مختلف یک اثر سینرژیست یا هم‌افزایی بسیار قوی دارد. امروزه آلاینده‌ها بدون هیچ واسطه‌ای وارد تالاب انزلی می‌شوند و باید جلو ورود فضولات کشاورزی، شهری و صنعتی به تالاب را بگیریم. در همه دنیا نوزادگاه‌ها، زایشگاه‌ها و بخش نوزادان، یک بستر و بخش استریل و قابل کنترل هستند؛ اما در تالاب انزلی عکس این موضوع را شاهد هستیم و بیشترین میزان آلاینده‌ها، چالش و استرس در این اکوسیستم ایجاد می‌شود.
نصری با بیان اثرات مخرب ساخت موج‌شکن‌ها بر تالاب انزلی مطرح کرد: بی‌تردید ساخت موج‌شکن‌ها در کنار تالاب اثرات منفی برای این اکوسیستم خواهد داشت و یکی از این اثرات منفی، مکش آب از تالاب به سمت دریاست. نباید اجازه دهیم در حاشیه تالاب عملیات کشاورزی انجام شود. باید رودخانه‌ها هرچه سریع‌تر احیا و یک دوره استراحت به تالاب داده شود تا این پهنه بار دیگر خود را بازیابد در غیر این صورت به بحران نزدیک خواهیم شد.
وی تأکید کرد: باید اجازه دهیم بستر‌ها ترمیم شده و دِبی دوباره به حد استاندارد خود برسد تا روند خودپالایی توسط باکتری‌های مفید انجام شود. به این ترتیب آلایندگی جای خود را به پاکیزگی داده و روند احیای تالاب پیش خواهد رفت. تالاب انزلی عمر ۶۰۰ تا ۷۰۰ ساله داشته و از نظر زمین‌شناسی جوان محسوب می‌شود. درباره احیای این تالاب راهکاری که باید بسیار مورد توجه قرار گیرد، موضوع لایروبی و افزایش عمق تالاب است و باید رژیم هیدرولوژیک تالاب از نظر بستر، عمق، حوضه آبریز و... مورد بررسی قرار گیرد.
عضو هیئت علمی گروه شیلات دانشگاه آزاد اسلامی انزلی اضافه کرد: خودخواهانه‌ترین دلیل برای احیا و حفظ تالاب بین‌المللی انزلی آن است که برای حفظ جان خودمان هم که شده، تالاب را نجات دهیم.
گفتگو از حمیدرضا ساسانیان
انتهای پیام/