یلدا جهانی شد

به گزارش خبرنگار جامعه خبرگزاری آنا، هفدهمین نشست کمیته بین الدول حفاظت از میراث فرهنگی ناملموس هم اکنون در شهر رباط مراکش درحال برگزاری است. در این نشست پرونده‌های میراث ناملموس پیشنهادی مورد ارزیابی کارشناسان یونسکو قرار گرفت و پرونده شب یلدا نیز بررسی شد و در نهایت با موافقت اعضای این کمیته، این پرونده به نام ایران و افغانستان ثبت جهانی شد.

پرونده شب یلدا از آن پرونده‌های چالشی بود که ایران نمی‌توانست آن را به تنهایی ثبت کند. همچنین با وجود اینکه آیین یلدا در ایران با پیشنهاد فعالان میراث فرهنگی در سال ۲۰۰۸ ثبت ملی شده بود. اما، چون این آیین یکی از مهمترین مراسم آئینی به شمار می‌رود، فعالان فرهنگی و نهاد‌های مرتبط، آن را برای ثبت نام در فهرست موقت یونسکو مطرح کردند تا اینکه پیشنهاد آن در سال ۲۰۱۵ داده شد و از آن سال قرار بود به صورت چند ملیتی ثبت شود. اما کشوری به آن اضافه نمی‌شد. 

در سال ۲۰۲۱ تعاملات بین کارشناسان فرهنگی افغانستان و ایران صورت گرفت و قرار شد که پرونده نامزدی یلدا به عنوان یک پرونده چند ملیتی به دبیرخانه یونسکو ارسال و در فهرست جهانی ثبت شود. 

چون محدودیت‌های یونسکو اجازه ثبت هر سال یک پرونده ملی را به کشور‌ها نمی‌دهد بنابراین کشور‌ها مجبور هستند آن‌ها را در اشتراک با دیگران به ثبت برسانند تا در اولویت بررسی یونسکو قرار گیرد.

در بخشی از پرونده معرفی یلدا که در یونسکو ثبت شده آمده: نام رسمی این عنصر در ایران یلدا یا چله است علاوه بر آن که در ایران مرکزی به آن شب چله، شب یلدا و جشن یلدا گفته می‌شود در شمال و جنوب و جنوب غرب ایران شوچله، شو یلدا و در غرب ایران شووی یلدا و در شمال غرب ایران چیلا گجاسی یا چله گیجاسی می‌گویند. در افغانستان نیز به آن شویلدا، شاوسلا، شب یلدا گفته می‌شود. 

همه مردم در ایران و افغانستان آن را جشن می‌گیرند با این حال، ایرانیان و افغانستانی‌هایی که به دلایل مختلف مجبورند دور از وطن خود زندگی کنند یلدا را نیز براساس تقویم وطن خود حفظ می‌کنند دقیقاً همانطور که توسط افراد خانواده شأن و افراد بومی در گذشته انجام می‌شد.

**انقلاب زمستانی در ایران و افغانستان

در واقع «یلدا / چلا» جشنی باستانی است که در آن درخشندگی خورشید همراه با گرمای زندگی گرامی داشته می‌شود.

این رویداد همزمان با افزایش طول روز در منطقه اتفاق می‌افتد.

انقلاب زمستانی در نیمکره شمالی مطابق با ۱ دی (۲۲ دسامبر) در تقویم ایرانی و ۳۰ غوث (۲۱ دسامبر) در تقویم افغانی است. پس به مناسبت آخرین شب پاییز خانواده‌ها دور هم جمع می‌شوند.

 این گردهمایی خانوادگی اغلب در خانه بزرگتر‌ها انجام می‌شود، جایی که مردم دور سفره‌ای به نام سفره شب یلدا/ چلا گردهم می‌آیند.

"سفره شب یلدا / چلا" شامل چراغ به عنوان نماد نور، میوه‌های قرمز رنگ مانند انار، هندوانه، چغندر، عناب و انگور به همراه سرو آش و شیرینی است. میوه‌ها و آجیل‌های مخصوص این مناسبت، همگی در سفره شب یلدا/ چلا سرو و در مجالس شبانه مصرف می‌شوند.

 سفره معمولاً به رنگ قرمز است و به طور سنتی روی زمین یا روی میز یا کرسی پهن می‌شود. رنگ قرمز به کار رفته در اجزای مختلف سفره به آسمان سرخ پس از غروب و قبل از طلوع فجر اشاره دارد. این ویژگی رابطه بین این جشن را با آئین‌های باستانی میترائیسم به نمایش می‌گذارد.

در افغانستان مردم بر این باورند که شیطان در این شب به خانه‌ها حمله می‌کند و خانه‌های آن‌ها را آتش می‌زنند پس آن‌ها از ورود بدی و زشتی (شیطان) به خانه‌هایشان جلوگیری می‌کنند.

این جشن شامل شعر خوانی، قصه گویی، خواندن اشعار حافظ یا رجوع به فال، خواندن ابیاتی از شاهکار حماسی شاهنامه، شنیدن یا نواختن موسیقی، آواز خواندن و هدیه دادن به همسران است.

زنان در این مراسم نقش اساسی دارند. کودکان نیز به عنوان حاملان یا تمرین کنندگان آینده عنصر در نظر گرفته می‌شوند. زرگان به عنوان حاملان آن ارزش محسوب می‌شوند. 

جشن یلدا / چلا هویت فرهنگی، توجه به طبیعت و احترام به زن، دوستی، مهمان نوازی، تنوع فرهنگی و همزیستی مسالمت آمیز را در نظر دارد.

این مراسم عمدتاً در داخل خانه و همراه با بزرگان، بستگان، اعضای خانواده و همسایگان برگزار می‌شود. با در نظر گرفتن سبک زندگی مدرن، این عنصر گهگاه در مجامع عمومی و مهمانی‌های خانگی برگزار می‌شود.

پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌ها، به‌طور مستقیم و غیرمستقیم تلاش می‌کنند تا ارزش‌های زندگی را که در این رویداد منتقل می‌شود، به ویژه به کودکان و جوانان از طریق ادبیات شفاهی آموزش دهند.

زنان به لطف ارتباط مستقیم و تأثیرگذار خود با کودکان تأثیر قوی و ماندگاری بر کل فرآیند و کیفیت انتقال بین نسلی بر جای می‌گذارند.

نکته قابل توجه در مشارکت کودکان این است که ضمن اجرای مراحل تشریفاتی این جشن از قبیل قصه گویی، کتابخوانی، شعر خوانی و تهیه غذا‌های جشن و سفره شب یلدا / چلا در مجموع این جشن باعث دلگرمی بچه‌ها و افزایش عزت نفس آن‌ها می‌شود. 

تا کنون این عنصر فرهنگی ناملموس در افغانستان و از نسلی به نسل دیگر انتقال پیدا کرده است. با توجه به پیشرفت حوزه ارتباطات و فناوری مدرن، احتمالاً فرصت‌های انتقال «یلدا / چلا» در دسترس‌تر و فراگیرتر شده است.

برنامه‌های رادیویی و تلویزیونی در سطوح مختلف یکی از تأثیرگذارترین عوامل در انتقال این عنصر طی پنجاه سال اخیر در ایران و افغانستان بوده است.

برگزاری رویداد‌های فنی، کنفرانس‌ها، آموزش‌ها یا کارگاه‌ها، افزایش آگاهی عمومی و فعالیت‌های مشابه که توسط مراکز تحقیقاتی و نیز مؤسسات آموزشی و فرهنگی انجام می‌شود از دیگر اقداماتی است که در انتقال صحیح این عنصر به نسل‌های آینده تأثیر بسزایی دارد.

**چرا یلدا مهم است؟

«یلدا / چلا» یکی از آئین‌های ریشه‌دار و جشن در میان برگزار کنندگان آن در ایران و افغانستان به شمار می‌رود که مفاهیم، پیشینه‌های تاریخی و منابع بسیاری را به تصویر می‌کشد. از جمله تسلط نور بر تاریکی که نماد آن طلوع خورشید روز بعد از یلدا / چلا برای شکست دادن شیطان (تاریکی) است.

ترویج فرهنگ صلح، دوستی، مهربانی و بردباری، وفای به وعده‌ها در جشن یلدا / چلا گرامی داشته می‌شود. همبستگی در این جشن صرف نظر از جنسیت، سن، مذهب و تفاوت‌های قومیتی. ترویج فرهنگ مطالعه آثار ادبی و قصه گویی و گوش دادن به موسیقی سنتی در بین جوانان، توجه بیشتر به آئین‌های مشترک، منجر به برقراری احترام متقابل و صلح در بین اقوام، جوامع و افراد مختلف در منطقه می‌شود.

یلدا مخالف اصول و مقررات مندرج در اعلامیه حقوق بشر و سایر اسناد بین المللی نیست، چون شامل توسعه پایدار، حفاظت از میراث طبیعی و فرهنگی است یلدا در بحث امید به زندگی و اهمیت انجام تعهدات تأکید دارد. این ارزش‌ها دقیقاً مطابق با اعلامیه حقوق بشر است. 

 «یلدا / چلا» بر احترام متقابل میان جوامع، گروه‌ها و افراد تأکید دارد که نتیجه آن عدالت اجتماعی، همبستگی، برابری است. 

**پیشنهاداتی برای زنده نگه داشتن آیین یلدا

همچنین در پرونده یلدا که در یونسکو ثبت شده اقدامات پیشنهادی برای اطمینان از زنده ماندن یلدا را می‌توان به شش دسته جداگانه به شرح زیر طبقه بندی شده است از جمله:

۱ - تحقیق و شناسایی

۱.۱ شبکه سازی بین پژوهشکده‌ها و مراکز تحقیقاتی تخصصی مرتبط به منظور بررسی چالش‌ها و پتانسیل‌های «یلدا / چلا» توسط محققان و متخصصان فرهنگی.

۱.۲ ایجاد یک پایگاه داده مستند، پویا و کاربرپسند، پژوهش محور.

۱.۳ سازماندهی سمینار‌های ملی / منطقه‌ای، علمی و پژوهشی برای یافتن راه حل‌های به روز برای حفاظت از "یلدا / چلا".

۱.۴ برگزاری نشست‌های علمی ملی، منطقه‌ای و تخصصی با موضوع "یلدا / چلا" با مشارکت جامعه مدنی و سازمان‌های مردم نهاد.

۱.۵ شبکه سازی بین کشور‌هایی که یلدا / چلا را جشن می‌گیرند.

۱.۶ تحقیق در مورد جوامع مختلف جشن یلدا / چلا.

۲. افزایش آگاهی

۲.۱ فعالیت‌های زیرساختی، هدفمند افزایش آگاهی، برای تنوع فرهنگی و همبستگی قومی.

۲.۲ ایجاد یک وب سایت آموزنده چند زبانه، برای برجسته کردن و ترویج تنوع زبانی 

۲.۳ ایجاد دبیرخانه دائمی در نهاد‌های دولتی ذیربط با نقش نظارتی بر کلیه فعالیت‌های ملی مرتبط.

۲.۴ تقویت حفاظت از محیط زیست با تأکید بر جنبه مبتنی بر طبیعت.

۲.۵ انتشار مطالب آموزشی لذت بخش برای کودکان از جمله مطالب دی وی دی، کتاب‌های آموزشی مصور و غیره.

۳. انتقال بین نسلی

۳.۱ برگزاری دوره‌های آموزشی ضمن خدمت برای معلمان و مربیان.

۳.۲ تهیه اسناد آموزنده برای خانواده‌ها

۳.۳ تقویت تعاملات مؤثر بین مدارس و خانواده‌ها.

۳.۴ برجسته کردن نقش زنان و دختران به عنوان مهمترین و تأثیرگذارترین حاملان و ناقلان عناصر.

۳.۵ ترویج عنصر در مهدکودک برای کودکان پیش دبستانی که به سبک زندگی مدرن عادت دارند.

۴. اقدامات تبلیغاتی

۴.۱ سازماندهی جشن یلدا / چلا در خانه‌های سالمندان (در ایران)، خانه‌های امن برای زنان (در افغانستان) و زندان‌ها.

۴.۲ گنجاندن مطالب آموزشی در مورد حفاظت از ICH به کتب درسی به ویژه محتوای مربوط به یلدا/چلا.

۴.۳ برگزاری نمایشگاه‌های هنر‌های تجسمی با موضوع عنصر در مؤسسات آموزشی، فرهنگی و عمومی.

۴.۴ استفاده از فناوری‌های ارتباطی و اطلاعاتی برای ترویج عنصر به شیوه‌ای نوآورانه.

۴.۵ راه اندازی بازار‌های مرتبط برای فروش کالا‌های تزئینی و همچنین اقلام غذایی مربوط به جشن «یلدا / چلا».

۴.۶ سازماندهی نمایش‌های هنری خیابانی از ۱۵ تا ۲۵ دسامبر هر سال، برای حفاظت و انتقال بیشتر عنصر در سطح ملی به ویژه در شهر‌های کوچک‌تر.

۴.۷ ساماندهی عنصر در خانه‌های ایران وابسته به سفارتخانه‌های جمهوری اسلامی ایران و افغانستان در کشور‌های مختلف.

۵. سرمایه گذاری

۵.۱ تخصیص بودجه برای فعالیت‌های تحقیقاتی و آموزشی مرتبط.

۵.۲ ایجاد و مدیریت صندوق‌های حمایتی «یلدا / چلا» با استفاده از کمک‌های دولتی و خصوصی

۶. نقش نظارتی

۶.۱ تهیه گزارش‌های دوره‌ای از پیشرفت مطالعات انجام شده در زمینه حفاظت از میراث فرهنگی ناملموس به ویژه "یلدا" با مشارکت سازمان‌های مردم نهاد، گروه‌های تحقیقاتی و سازمان‌های ذیربط.

۶.۲ کنترل و نظارت بر عملکرد موارد مندرج در بند پنج گانه فوق در مورد «یلدا / چلا» که حسب مورد توسط سازمان‌های دولتی و غیردولتی انجام خواهد شد.