شب تار تولید کاغذ داخلی سحر شد

به گزارش خبرنگار کتاب و ادبیات خبرگزاری آنا، «کاغذ» کلیدواژه‌ای بحرانی در دو دهه گذشته در ایران بوده است، دولت‌ها هم چندان به رفع این بحران اقدام نکردند، اگر در دهه ۸۰ با راه‌اندازی بزرگترین کارخانه تولید کاغذ تحریر در مازندران تلاش شد تا ریشه این مشکل برچیده  شود، در دهه ۹۰ با بی‌اعتنایی دولت به مسئله تولید و یکه‌تازی واردات تولید کاغذ عملا به محاق رفت.

تولید داخلی کاغذ موافقان و مخالفان بسیاری دارد،‌ مخالفان عمدتاً بر این باورند که تولید کاغذ در ایران به دلیل نبود مواد اولیه و کمبود آب مقرون به صرفه نیست و باید نیاز داخل را با واردات پاسخ داد. رویکردی که دولت یازدهم و دوازدهم برگزید و برای مقرون به صرفه شدن آن میلیاردها دلار را روانه جیب‌هایی کرد که با کاغذ اساسا میانه‌ای نداشتند.

در مقابل طیف موافقان تولید داخلی قرار دارند که معتقدند اگر سیاست‌های دولت در دهه ۹۰ در مسیر درست قرار می‌گرفت،‌ و رقابت بین تولید و واردات رقابت سالمی بود‌ و از تولید حمایت می‌شد،‌ امروز در نقطه‌ای دیگر ایستاده بودیم.

در رأس همه موافقان تولید داخلی کاغذ‌، رهبر انقلاب قرار دارند،‌ ایشان در بازدیدی که از نمایشگاه کتاب طی سال‌های ۹۱ تا ۹۳ داشتند، بارها بر لزوم تولید داخلی کاغذ و رفع موانع موجود پیش پای تولید تأکید کردند‌. پس از این توجه معظم‌له درهای کارخانه‌هایی که سال‌ها خاک می‌خوردند،‌ باز شد و بخش خصوصی و دولتی توجه به تولید تحریر را که نیاز اصلی کشور و نقطه اتصال ما به واردات بود، در برنامه خود قرار دادند.

اما دیری نپایید که چرخ تولید تحریر از کار افتاد و خط تولید‌ها محصولی جایگزین بیرون دادند. در مقابل دولت تمام توجه خود را به واردات معطوف کرد تا جایی که میلیاردها دلار آن هم در سال‌هایی که ارز «دُرّ نایابی» بود که گاهی «دارو» نیز از آن بی‌بهره بود، صرف واردات کاغذ شد، وارداتی که در موارد بسیاری به سرمنزل مقصود نرسید و در جیب نام‌هایی رفت که وجود خارجی نداشتند.

این در حالی بود که تولیدکنندگان داخلی که دلشان از سیاست‌های نادرست خون بود‌، بارها اذعان کرده بودند که اگر یک دهم این دلارها صرف تولید شده بود‌، وضع اینگونه نبود که ظرفیت تولید اسمی ۱۵۰هزار تن در داخل کشور موجود باشد و از این ظرفیت سهم تولید در سال صفر باشد.

دولت سیزدهم در چنین وضعیتی در حوزه فرهنگ مهمترین اولویتش را بر حمایت از تولید داخل بنا نهاد،‌ رئیس جمهور در همان روزهای آغاز دولت و وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در برنامه پیشنهادی خود به مجلس تولید داخلی کاغذ را در دستور کار قرار دادند. قدم‌هایی برداشته و از خودکفایی تا یک و نیم سال آینده سخن به میان آمد،‌ موضوعی که اگرچه شاید نتوان تا یک سال آینده هم به آن جامه عمل پوشاند،‌ اما موجب شد تا در مسیر درست قرار بگیریم و بخشی از نیاز به کاغذ در کشور پاسخ داده شود.

شرکت چوب و کاغذ مازندران با ظرفیت اسمی تولید ۱۵۰ هزار تن کاغذ در سال بزرگترین کارخانه تولید کاغذ تحریر در کشور به شمار می‌رود که حالا بخش اعظمی از بار رسیدن به خودکفایی در داخل کشور را بر عهده دارد،‌ کارخانه اواسط سال گذشته پس از چند بار تغییر مدیریت،‌ با روی کار آمدن «امید نیک‌نژاد» مدیرعامل جدید و تغییر سیاست‌های سرمایه‌گذار اصلی آن (بانک ملی) روی ریل تولید افتاده است.

خط تولید کاغذ تحریر کارخانه پس از وقفه چند ساله روشن شده و حالا علاوه بر تامین ۳۵ هزار تن کاغذ مورد نیاز آموزش و پرورش برای چاپ کتب درسی ۷ هزار تن کاغذ مورد نیاز برای نشر نیز در دستور کار تولید قرار گرفته است. این ۷ هزار تن به صورت ماهانه هزار تن در اختیار موسسه خانه کتاب قرار می‌گیرد تا میان ناشران توزیع شود. علاوه بر این وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی نیز در آیین شکرانه کاغذ که در اواخر هفته کتاب برگزار شد از امضای قرارداد تولید ۲۰ هزار تنی برای سال آینده با این کارخانه در ماه‌های آتی خبر داد و گفته است تا سال دیگر کل نیاز داخلی به کاغذ را از تولید تامین خواهیم کرد. موضوعی که در عین حال که مسرت بخش‌است، اما دغدغه‌هایی را نیز مطرح می‌کند از آن جمله اینکه برای دستیابی به این چشم‌انداز چه ساز و کار‌های مورد نیاز است؟ چه موانعی پیش روی ما قرار دارد و دولت به عنوان نهاد حامی چه باید بکند؟

همانطور که پیش‌تر نیز در این گزارش اشاره شد،‌ شرکت چوب و کاغذ مازندران بار اصلی این تولید را بر عهده دارد و بعد از آن کارخانه‌های پارس و زاگرس فارس هستند که حالا در مسیر تجهیز و نوسازی قرار داشته و تولید برای سال آینده را در دستور کار دارند.

** اولویت اصلی کارخانه چوب و کاغذ مازندران

امیدنیک‌نژاد «مدیرعامل شرکت چوب و کاغذ مازندران در زمینه موانع و مشکلات احتمالی پیش پای تولید می‌گوید: کارخانه مازندران با سرمایه‌گذاری گسترده‌ای و با ماشین‌آلاتی با ارزش تقریبی یک میلیارد دلار بر اساس تکنولوزی بروز دنیا راه‌اندازی شده است، از ۱۷۵ هزار تن ظرفیتی که کارخانه دارد حدود ۸۵ هزار تن کاغذ روزنامه و چاپ و تحریر است، این ظرفیت اولویت اصلی کارخانه است.

وی ادامه می‌دهد: ما برای رسیدن به این ظرفیت اصلی به حمایت جدی نیاز داریم، ما سه قلم کالای اصلی برای تولید کاغذ چاپ و تحریر که نیاز اصلی کشور است، نیاز داریم، اول چوب که ۴۵ درصد حجم تولید ما را تشکیل می‌دهد، دوم خمیر سفید که کلاً وارداتی است و تولیدی در کشور نداریم. سوم نیز آب اکسیژنه که ۲۰ تا ۲۵ درصد از حجم مواد تولیدی را به خود اختصاص می‌دهد.

نیک‌نژاد می‌گوید: در تأمین چوب وارداتی و خمیر الیاف بلند کاملاً نیازمند حمایت هستیم و این حمایت نیز تزریق نقدینگی است. آب اکسیژنه هم تنها در یک کارخانه که از زیر مجموعه‌های شستا به شمار می‌رود، در کشور تولید می‌شود.

مدیرعامل کارخانه چوب و کاغذ مازندران می‌افزاید: ما برای تامین نیاز داخلی به کاغذ باید مواد اولیه مورد نیاز که بخشی از آن باید وارد شود را تأمین کنیم؛ بنابراین نیازمند تسهیل در واردت هستیم. به شرط فراهم شدن مواد اولیه و حمایت‌های لازم ما می‌توانیم برای سال آینده ظرفیت تولید را تا رقم قابل توجهی افزایش دهیم.

با وجود مشکلات پیش روی تولید، کارخانه مازندران از شهریور ماه علاوه بر تامین نیاز آموزش و پررش تولید ۷ هزار تن تحریر برای نشر کشور را نیز در دستور کار قرار داده است که ماهانه هزار تن آن میان ناشران توزیع می‌شود.

در سال‌های نخست دهه ۹۰ ناشران در مواجهه با کاغذ مازندران مقاومت داشتند چرا که کیفیت کالای تولیدی در آن دوره را مطابق با استاندارد‌های روز ندانسته و آن را موجب تضعیف کیفیت نشر داخل می‌دانستند. اما نیک‌نژاد تاکید دارد که حالا کیفیت نسبت به گذشته متفاوت شده است.

** کیفیت کاغذ تولید داخل چگونه است؟

وی در این زمینه می‌گوید:‌ با توجه به تجهیز ماشین‌آلات و افزایش کنترل،‌ کیفیت نسبت به گذشته بسیار رشد داشته و قابل قیاس نیست. کاغذ تولید شده در کارخانه مازندران چند ویژگی دارد،‌ اول اینکه ما کارخانه‌ای مکانیکال هستیم و مواد شیمیایی در تولید غالب نیست‌. دوم اینکه کاغذ تحریر تولید مازندران به لحاظ ضریب انعکاس نور برای سلامت چشم مناسب‌ترین کاغذ است،‌ همچنین از آنجایی که ما از خمیر دست اول چوب استفاده می‌کنیم‌، مقامت مکانیکی بالایی در چاپ‌پذیری داریم و این برای چاپخانه‌ها بسیار مهم ‌است. ویژگی بعدی به سلامت کاغذ ما به لحاظ بهداشتی مرتبط است‌،‌ ما در تولیدتحریر از بازیافتی استفاده نمی‌کنیم و از این نظر از نظر بهداشتی نیز کاغذ ما درجه اعتبار بالایی دارد.

** کاغذ تحریر داخلی بهترین کاغذ برای چاپ کتب درسی

وی کاغذ تحریر داخلی را به لحاظ مزیت‌هایی که به آن اشاره کرد‌، بهترین کاغذ برای استفاده دانش‌آموزان و چاپ کتب درسی و نشر دانسته و اذعان می‌کند:‌ برخی نقایص از جمله سوراخ بودن رول‌ها‌، تلورانس گرماژ کاغذها و ... در گذشته وجود داشت. کاغذ ما با این نوع تلکنولوژی با کاغذهای خارجی مشابه برابری می‌کند.

** کیفیت کاغذ داخلی در ترازوی ناشران

افزایش کیفیت کاغذ تولید داخلی در سال جدید مسئله‌ای است که دیگران نیز به آن اذعان کرده‌اند.

«علی رمضانی» مدیرعامل خانه کتاب و ادبیات ایران که به نمایندگی از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی کار توزیع کاغذ میان ناشران را بر عهده دارد‌، در بازدیدی که ماه گذشته از این کارخانه در مازندران داشته به این نکته اشاره کرده است.

رمضانی می‌گوید:‌ ناشران اذعان دارند که کیفیت کاغذهای مازندران نسبت به گذشته تفاوت پیدا کرده است،‌ با این حال همچنان تقاضا برای افزایش کیفیت وجود دارد،‌ هم در رنگ‌، هم در مقاومت و هم در توانایی و استفاده بهتر در ماشین‌آلات چاپ.

** استفاده از کاغذ داخلی در چاپ کتب دانشگاهی

استفاده از کاغذ داخلی در چاپ کتاب‌های کمک درسی و دانشگاهی نیز قابل توجه بوده است،‌ دو انتشارات بزرگ کتاب‌های کمک درسی خود شخصا وارد مذاکره با کارخانه مازندران شده‌اند. برخی از ناشران دانشگاهی نیز برای اولین بار روی به استفاده از کاغذ داخلی آورده‌‌اند.

«سید‌عباس حسینی نیک» مدیر انتشارات مجد از جمله ناشرانی است که از کاغذ داخلی استفاده کرده است،‌ وی به خبرنگار برنا می‌گوید: ما برای نخستین بار در چاپ کتاب‌های دانشگاهی از کاغذ داخلی استفاده کردیم،‌ به هر حال با توجه هزینه کاغذ وارداتی استفاده از کاغذ داخلی مقرون به صرفه است.

** ۵۰۰ هزار تومان اختلاف قیمت،‌ استفاده از کاغذ داخلی را مقرون به صرفه کرده است

حسینی‌نیک می‌گوید: کاغذ ایرانی از جهت کیفیت، پایین‌تر از کاغذ خارجی است، به همین دلیل در کتاب دانشگاهی تاکنون استفاده نمی‌شد. چون شبیه کاغذ بالک است که برای کتاب‌های عمومی استفاده می‌شود. در شرایط موجود که کاغذ وارداتی به شدت گران است و نزدیک به ۵۰۰ هزار تومان اختلاف قیمت دارد، مقرون به صرفه است که ناشران از کاغذ ایرانی استفاده کنند. ما در حدود ۱۰ کتاب اخیر از کاغذ ایرانی را استفاده کردیم، ممکن است مخاطبان ما انتقاد داشته باشند که چرا رنگ کاغذ مقدار نخودی است و سفید کامل نیست، اما به هر حال در شرایط موجود گزینه انتخابی خوبی است.

«مصطفی زمانی»، مؤسس انتشارات پیام آزادی و مدیر انتشارات زیارت نیز درباره تولید داخلی کاغذ به آنا می‌گوید:‌ همیشه به یاد دارم که رهبر معظم انقلاب در زمانی که آقای حسینی وزیر بود، بر فعال کردن کارخانه‌ها تاکید داشتند، اما متأسفانه به دلیل مسائل اعتباری انجام نشده است. خدارا شکر که حالا کلید این کار زده شده است و فکر می‌کنم اگر کارخانه‌ها چهار سال فعال شوند، خیلی می‌توانیم روی تولید کاغذ آن حساب کنیم.

اما یکی از مسائلی که تمایل استفاده ناشران از تولید داخلی را بیشتر می‌کند،‌ قیمت است.

** تولید کتاب با کاغذ داخلی در شرایط فعلی مقرون به صرفه است

«محمد حقی» مدیر انتشارات کتابستان نیز از جمله ناشرانی است که قرار است چند کتاب آینده نشرش را با کاغذ داخلی منتشر کند. وی به آنا می‌گوید:‌ اختلاف قیمت کاغذ داخلی با کاغذ وارداتی زیاد است و تولید کتاب با کاغذ داخلی در شرایط فعلی مقرون به صرفه است.

** توصیه‌هایی برای استفاده مطلوب‌تر از کاغذ داخلی در چاپ

وی ادامه می‌دهد: نمونه کاغذ ۷۵ گرمی کارخانه مازندران را از نزدیک مشاهده کردم، خوشبختانه به لحاظ کیفی آن پشت‌نمایی که در تولیدات سال‌های گذشته کارخانه وجود داشت، از بین رفته است، هم‌چنین برخی از همکاران که از کاغذ داخلی در چاپ کتاب استفاده کرده‌اند توصیه‌هایی برای از بین رفتن موارد احتمالی مشکل در چاپ داشتند، مثل استفاده از جوهر خارجی و اتوکشی پس از چاپ. با رعایت این موارد می‌توان از تولید داخلی بهره برد.

به نظر می‌رسد که مهمترین عامل در رغبت ناشران به کاغذ داخلی مقرون به صرفه بودن به لحاظ قیمت است،‌ با این وجود برخی از ناشران و مسئولان دغدغه کاهش بیشتر قیمت را نیز مطرح کرده‌اند. موضوعی که به گفته نیک‌نژاد چندان ممکن نیست چرا که کارخانه کاغذ تحریر را برای نشر با حداقل سود عرضه کرده است.

** راهکارهایی برای کاهش قیمت کاغذ تولید داخل

وی البته پیش‌تر راهکارهایی در خصوص کاهش قیمت اعلام کرده بود‌، از آن جمله این است که در بحث واردات چوب دولت بتواند کمک کند؛ برخی مواردی وجود دارد که باید مرتفع شود، اگر واردات خمیر الیاف بلند از روسیه تسهیل شود،‌ می‌توان قیمت تمام شده را کاهش داد.

وی در توضیح این راهکارها گفته بود:‌ بحث ورود چوب با پوست که مدت‌هاست پیگیری می‌شود،عملا اتفاق نیفتاده است‌، راهکار دیگر کاهش قیمت کاغذ داخلی، کاهش تعرفه‌های انرژی در صنایع سلولزی به ویژه در حوزه کاغذ تحریر است،‌ فشار زیاد هزینه‌های برق و گاز هم بدهی‌های گذشته و هم تعرفه‌های جدیدی که وجود دارد، موجب شده تا ما با مشکلاتی مواجه شویم، در بحث تعرفه‌ها،‌ اگر معافیت گمرکی در واردات چوب‌های پوست کنده که برای تولید کاغذ مصرف می‌شوند،‌ در نظر گرفته شود،‌ باز بخشی از هزینه‌ها کاسته خواهد شد.

کاغذ تولید داخل تا رسیدن به کیفیت مطلوب هنوز راه درازی در پیش دارد، اما این به معنای غیر استاندارد بودن کاغذ داخلی نیست،‌ به نظر می‌رسد،‌ قبل از هر چز باید فرهنگ استفاده از تولید داخل را در صنعت نشر جا انداخت. علاوه بر آن در شرایطی که کاغذ وارداتی با قیمت بندی یک میلیون و ۲۰۰ هزار تومان( قیمت روز تنظیم گزارش) عرضه می‌شود،‌ صنعت نشر چندان نمی‌تواند به حیات خود ادامه دهد و اگر با افزایش قیمت کتاب نیز قصد جبران باشد،‌ در مصرف مخاطب قطعا آن را پس خواهد زد.

بنابراین بهترین راهکار روی آوردن به تولید داخلی است. از سوی دیگر دولت نیز باید علاوه بر تاکید روی تولید،‌ زیرساخت‌های تولید و افزایش کیفیت را نیز در کشور فراهم کند،‌ مشکلاتی که کارخانه مازندران در دستیابی به مواد اولیه تولید دارد،‌ مشکلاتی که با سازمان جنگل‌ها وجود دارد،‌ مشکلاتی که کارخانه پارس در تجهیز و نوسازی دستگاه‌ها دارد،‌ تسهیلاتی که کارخانه زاگرس فارس برای بروزرسانی نیازمند است،‌ تنها با حمایت دولت است که برطرف می‌شود.