احتمال تبدیل ایران از صادرکننده به واردکننده بنزین در صورت تداوم مصرف فعلی

به گزارش گروه اقتصاد و کارآفرینی خبرگزاری آنا به نقل از مرکز پژوهش‌های توسعه و آینده نگری سازمان برنامه و بودجه کشور، نود و هشتمین نشست علمی-تخصصی با مدیریت علمی محمّد جعفری رئیس امور اقتصاد کلان سازمان برنامه بودجه کشور و همچنین با سخنرانی سیاب ممی پور عضو هیئت علمی گروه اقتصاد انرژی و منابع دانشگاه خوارزمی، محمّد صیادی عضو هیئت علمی دانشگاه و پژوهشگر حوزه اقتصاد انرژی و منابع و همّت قلی زاده کارشناس اقتصاد انرژی سازمان برنامه و بودجه کشور و با مشارکت فعال جامعه علمی، پژوهشی، دانشگاهی، اندیشگاهی، صاحب نظران، مدیران و کارشناسان دستگاه‌های اجرایی ملّی و استانی به صورت مجازی برگزارشد.

در ابتدای این نشست محمّد جعفری رئیس امور اقتصاد کلان سازمان برنامه بودجه کشور به عنوان مدیر علمی نشست ضمن اشاره به شرایط حساس کشور و جنگ ترکیبی دشمن علیه ملت ایران و لزوم پیگیری کار اصلی در کشور گفت: بی تردید مدل حکمرانی در کشور دچار دشواری و پیچیدگی شده است و باید در این شرایط با دقت بالا تصمیم گیری کنیم.

وی ادامه داد: دوران کرونا مصرف انرژی را کاهش داده بود، اما بعد از این دوران با افزایش مصرف مواجه هستیم و البته عدم بهینه بودن صنعت هم کماکان در افزایش مصرف انرژی تاثیر گذار است؛ لذا باید شفاف بگوییم که در حوزه انرژی با فرض ادامه وضع کنونی از کشور صادر کننده و وارد کننده تبدیل خواهیم شد. از سوی دیگر مطالبه عمومی هم این است که باید صنعت، خودرویی تولید کند که مصرف را کنترل کند.

این پژوهشگر و محقق اقتصاد کلان ادامه داد: ما در مصرف نرمال نباید افزایش قیمت داشته باشیم، ولی در عین حال باید به مصرف‌های بی رویه دقت کنیم و از سوی دیگر با ابزار تکنولوژی مصرف سوخت را کنترل کنیم.

این مقام مسئول در سازمان برنامه و بودجه کشور افزود: بر اساس داده‌های موجود دهک‌ها خیلی به هم نزدیک شده اند و این مطلب باید مدنظر هر گونه سیاستگذاری قرار گیرد. ضریب جینی کاهش پیدا کرده است، اما این کاهش ضریب جینی می‌تواند به معنای فشردگی اقتصاد باشد.

**استاد دانشگاه: اینقدر به مردم نگوییم که بنزین در ایران ارزان است

در ادامه این نشست محمّد صیادی عضو هیئت علمی دانشگاه و پژوهشگر حوزه اقتصاد انرژی و منابع در توضیح تصویر کلان انرژی در کشور گفت: مهمترین مسائل انرژی ایران مسئله وابستگی سبد انرژی به نفت و گاز در کشور است به گونه‌ای که ۹۸ درصد از سبد انرژی ایران به نفت و گاز برمی‌گردد و این روند در سال‌های گذشته ادامه داشته و گازی شدن صنایع در ایران در حال افزایش است.

وی خاطرنشان کرد: دومین مطلب مقایسه شدت انرژی ایران با شاخص جهانی آن است که این شاخص به میزان تاثیر انرژی در تولید جی دی پی برمی‌گردد و شاخص دیگر انتشار گاز‌های گلخانه‌ای است.

صیادی افزود: موضوع دیگر فلر کردن گاز (گاز سوزانده شده بر اثر استخراج نفت) است که این روند در طول سال‌های گذشته همواره در حال افزایش بوده است.

به گفته این مدرس دانشگاه مورد بعدی ناترازی تولید گاز در کشور است؛ به این معنا که هر چه تولید می‌کنیم مصرف می‌کنیم و در این شرایط در صورت امتداد، به ناترازی بسیار بالایی میرسیم. همچنین نقش پایین حمل و نقل عمومی نیز از جمله چالش‌های انرژی در ایران است؛ از سوی دیگر سرمایه گذاری ناکافی در حوزه تولید برق نیز از دیگر مسائل حوزه انرژی کشور به شمار می‌رود.

وی با اشاره به حجم یارانه انرژی در ایران بر اساس داده‌های جهانی گفت: یارانه‌های انرژی در ایران شامل ۵ میلیارد دلار در بخش نفت، ۱۲.۵ میلیارد دلار در بخش گاز و ۱۲.۲ میلیارد دلار یارانه برق پرداخت می‌شود که البته بر اساس قیمت‌های جهانی مورد محاسبه قرار گرفته است.

این پژوهشگر اقتصاد انرژی ادامه داد: بر اساس داده‌های موجود قیمت بنزین در ایران سومین قیمت نازل در جهان است بنزین در کشور با احتساب دلار ۳۰ هزار تومان، ۵ سنت است، ولی همین مبلغ اگر با توان پرداخت شهروندان مقایسه شود، ایران شرایط سی و سوم دارد یعنی نه کم است و نه زیاد، پس نباید به مردم بگوییم بنزین در کشور ارزان است. البته این متغیر به جی دی پی و درآمد مردم برمی‌گردد.

وی با اشاره به قیمت حقیقی بنزین در سال‌های گذشته بر اساس نرخ تورم گفت: قیمت حقیقی بنزین در حال کاهش است؛ چرایی این کاهش به نرخ تورم بازمی‌گردد و این موتور تورم، همین یارانه هاست؛ لذا الان قیمت حقیقی بنزین در ایران بر اساس تورم از سال ۵۹ پایین‌تر است.

**عضو هیئت علمی دانشگاه خوارزمی: آزادسازی قیمت بنزین راه حذف یارانه پنهان سوخت نیست

در ادامه این نشست علمی سیاب ممی پور عضو هیئت علمی گروه اقتصاد انرژی و منابع دانشگاه خوارزمی در پاسخ به این پرسش که آیا افزایش حامل‌های انرژی تورم ایجاد می‌کند؟ گفت: لزوما منشأ تورم بحث بنزین نیست بلکه باید موتور تولید تورم را  که در جای دیگری است اصلاح کرد.

وی ادامه داد: دیدگاهی که می‌گوید اگر قیمت حامل‌های انرژی را تثبیت کنیم، تورم عمومی نخواهیم داشت، لزوما به مهار تورم منجر نمی‌شود؛ بلکه در سال‌های اخیر مصرف سوخت از تولید بیشتر بوده است. در سال ۸۶ سهمیه بندی، ترمزی در بحث مصرف بنزین ایجاد کرده بود.

این پژوهشگر اقتصاد انرژی ادامه داد: افزایش نرخ ارز معلول کاهش ارزش پول ملی است. منظور ما از یارانه پنهان انرژی در ایران در واقع بحث «هزینه-فرصت» است و این هزینه فرصت به عوامل متعدد برمی‌گردد. موتور خلق این هزینه فرصت نیز یک عامل درونی است.

وی افزود: تورم داخلی در ایران یک امر داخلی است و یارانه پنهان مولود تورم داخلی است؛ لذا آزادسازی قیمت‌ها راه فائق آمدن بر یارانه پنهان نیست و از این رو بر این باورم که کنترل تورم مقدم بر آزاد سازی قیمت‌های انرژی است.

این کارشناس اقتصاد انرژی درباره موضوع آزادسازی قیمت بنزین تاکید کرد: هر گونه افزایشی لزوما بر روی مصرف تاثیر نمی‌گذارد و از مناسبت‌های فرهنگی تا صنعت و... همه با هم بر روی افزایش مصرف تاثیر می‌گذارند؛ لذا بر این باورم افزایش قیمت، لزوما کاهش مصرف را به همراه ندارد و در عین حال بر این باورم که اصل قیمت گذاری نیز بسیار مهم و تاثیرگذار است، اما تنها اصل تاثیرگذار نیست.

وی با اشاره به مطالعات انجام شده و بررسی سناریو‌های موجود در اصلاح قیمت بنزین در مطالعه مورد اشاره ضمن بیان کیفیت این سناریو‌ها گفت: بر اساس نتایج این مطالعه، ادامه سناریو وضعیت کنونی مطلوب نیست. در خصوص سناریوی آزادسازی قیمت نیز مورد اقبال متخصصان نیست. سناریوی تخصیص بنزین به شهروندان بهجای خودرو‌ها که به صورت پایلوت در کیش اجرا شد و نیز سناریوی دریافت مالیات از مصرف بیش از حد و شناورسازی قیمت‌ها به عنوان یک گزینه اقتصادی در میان متخصصان این مطالعه پذیرفته شده است.

پژوهشگر اقتصاد انرژی بیان کرد: ضمن اشاره به زوایای پیدا و پنهان سناریوی مالیات بر مصرف سوخت گفت: متوسط مصرف بنزین در ایران برای هر خانوار بر اساس مصرف سهمیه‌ای یک میلیون و ۸۰ هزار تومان است. بر اساس مطالعات آماری ما مصرف سوخت تا ۲۵ میلیون تومان در سال را نیز داریم.

**پیشنهاد کارشناسان اقتصاد انرژی: قیمت گذاری شناور بنزین بر اساس فوب خلیج فارس به جای قیمت گذاری دستوری

وی در تشریح این مدل با تاکید بر عدم دست‌کاری قیمت و میزان سهمیه موجود با ارائه مدل این تحقیق تاکید کرد: با شناورسازی قیمت بر اساس مدل موجود تنها باید در بخش غیر سهمیه‌ای اعمال شود و این شناورسازی باید بر اساس فوب خلیج فارس باشد تا یک بار برای همیشه دولت از قیمت گذاری بنزین خارج شود و بدین ترتیب از قیمت گذاری دستوری پرهیز کنیم؛ لذا قیمت گذاری شناور بر بنزین غیر سهمیه‌ای به عنوان پیشنهاد این مطالعه به شمار می‌رود.

ممی پور با اشاره به ملاحظات اجتماعی و اقتصادی گفت: قیمت سهمیه حفظ شود و قیمت غیر سهمیه‌ای به صورت شناور قیمت گذاری شود و اصلاح قیمت‌ها باید به صورت تدریجی در قیمت سهمیه‌ای در صورت تثبیت قیمت‌ها انجام شود که با این مدل ما شاهد افزایش قیمت‌ها نخواهیم بود. قیمت گذاری دستوری به صورت کامل از میان می‌رود و قاچاق سوخت کاملا مرتفع خواهد شد.

**کارشناس اقتصاد انرژی: بنزین موضوع اصلی کشور نیست

در ادامه این نشست همّت قلی زاده کارشناس اقتصاد انرژی سازمان برنامه و بودجه در بیان مسأله موجود کشور گفت: ما بر این باوریم یارانه پنهان اساسا وجود ندارد، باید بحث فروش را در نظر بگیریم و مسأله اصلی کشور موضوع بنزین نیست.

کارشناس اقتصاد انرژی افزود: بر اساس گزارش‌های شرکت ملی نفت هر بشکه نفت خام را در مقاطعی در سال ۹۸ به قیمت ۶۲۰ هزار تومان و به خارج از کشور ۳۲۰ هزار تومان فروخته ایم لذا بر این باورم ما باید به بهای تمام شده حامل انرژی توجه کنیم.

قلی زاده با اشاره به دلاری کردن اقتصاد ایران ادامه داد: در سال ۱۳۸۶ با صورت‌های مالی پالایشگاه‌های کشور نفت خام در بهای تمام شده، دیده نمی‌شده است. انفجار نقدینگی و تولید پدیده نقدینه خواهی از سال ۸۶ آغاز شده است و اکنون قیمت حدود ۱۰ هزار تومان میانگین قیمت تمام شده فرآورده‌های پالایشگاهی است بر فرض لحاظ نکردن قیمت نفت خام بهای تمام شده بنزین در حدود ۶۰۰ تومان است و در واقع ما با اقدام سال ۸۶  یک زیست تورم محور را به وجود آوردیم.

**مصرف بنزین در ایران از بسیاری کشور‌های دیگر کمتر است

وی با اشاره به مصرف انرژی در ایران تصریح کرد: ما در رتبه ۸۳ میانگین استفاده از خودرو در جهان قرار داریم، لذا بر این باورم مصرف بنزین در ایران پایین است و مصرف سوخت در ایران به مراتب از کشور‌های دیگر کمتر است. در مقابل ما با اتلاف وحشتناک انرژی در کشور مواجه هستیم که نیز بر این باورم حتی قاچاق سوخت هم در کشور به گونه‌ای که بیان می‌شود وجود ندارد و باید بگویم ما با پدیده نقدینه خواهی گسترده در کشور مواجه هستیم.

وی خاطرنشان کرد: بانک‌ها هم در این زنجیره با ایجاد نقدینگی با پرداخت وام این چرخه را گسترش داده اند. با شعار کاهش شدت انرژی، قیمت‌ها منفجر می‌شود، ولی شیب نمودار به شدت افزایش می‌یابد؛ لذا بر این باورم باید اصلاح نظام بودجه بندی شرکت ملی نفت و شرکت ملی گاز و شرکت پالایش و پخش باید مورد توجه ویژه باشد و از دلاری کردن اقتصاد به سرعت فاصله بگیریم.