شاخص‌های مدیریت پایدار، گام عملی برای مدیریت جنگل‌های زاگرس
جنگل‌های کشور، بخصوص منطقه زاگرس، به عنوان تامین کننده سهم بالایی از منابع آب کشور و پاکسازی طبیعی ریزگردها و آلودگی ها، مهمترین منابعی هستند که سلامت زیستن را برای مردم کشور فراهم می کنند. در شرایط کنونی کشور که بحران های مربوط به تخریب محیط زیست، تعداد زیادی از شهرها و استان های ایران را تحت تاثیر قرار داده اند و خبرهای ناشی از بروز ریزگردها، کمبود آب و شیوع بیماری ها و آفات، بیش از پیش، بگوش می رسد، ضروری ترین نیاز، شناخت وضعیت موجود منابع طبیعی و انواع تخریب موجود در حوزه های آبخیز کشور است. این آگاهی نیازمند یک روش علمی مورد تایید و آزمون شده است.
با توجه به بیانیه کنفرانس مونترئال در سال 1992 درخصوص تدوین شاخص های مدیریت پایدار منابع طبیعی، 7 معیار و 57 شاخص مدیریت پایدار جنگل ها از سوی سازمان بین المللی حفاظت محیط زیست (IUCN) تدوین و به امضای کشورهای شرکت کننده در کنفرانس رسید و در فرآیندهای بعدی بر سازگار شدن این معیارها و شاخص ها با شرایط کشورها تاکید شد.
این معیارها و شاخص‌ها در فرآیند منطقه ای قاهره برای خاورمیانه بازبینی شدند و کشورهای مختلف این منطقه درحال استفاده از آنها برای تشخیص وضعیت موجود و تدوین برنامه مدیریتی آینده جنگل‌های کشور خود هستند. با توجه به تخریب فزاینده جنگل‌های کشور به ویژه منطقه زاگرس و تغییرات اقلیمی و اکوسیستمی بوجود آمده در این منطقه، نیاز روزافزونی در خصوص بررسی هرچه سریع تر وضعیت موجود اکوسیستم های زاگرس، حس می شود. در غیر اینصورت، در آینده ای نزدیک، تغییرات اقلیمی و اکوسیستمی، مناطق غرب کشور را به سمت بیابان زایی و خشک و نیمه گرم شدن منطقه سوق خواهند داد.
در این راستا برای جلوگیری از بروز بحران های بعدی، به کاربرد برنامه تدوین شده از سوی سازمان IUCN در شرایط کشورمان بخصوص منطقه زاگرس، پرداخته می شود. این مجموعه معیارهای تدوین شده، دارای 5 معیار مربوط به مباحث اکولوژیکی و دو معیار مربوط به مسایل اجتماعی، اقتصادی و سازمانی می باشند که به شرح زیر هستند:
معیار شماره 1: حفاظت از تنوع زیستی
معیار شماره 2: حفظ ظرفیت تولیدی اکوسیستم‌های جنگلی
معیار شماره 3: حفظ سلامتی و شادابی اکوسیستم جنگل
معیار شماره 4: حفاظت و نگهداری از منابع آب و خاک
معیار شماره 5: حفاظت و نگهداری سهم جنگل در چرخة جهانی کربن
معیار شماره 6: حفاظت و بهبود فواید اقتصادی- اجتماعی جنگل
معیار شماره 7: چهارچوب قانونی، سازمانی و اقتصادی برای مدیریت جنگل
بررسی هرکدام از شاخص‌ها، نیاز به پیمایش و آماربرداری دقیق محلی و منطقه ای دارد. انتظار می رود با توجه به اینکه کشورهای منطقه در این خصوص، نیاز به حرکت موازی در یک راستا دارند، این موضوع در ایران نیز به عنوان یک چهارچوب بین المللی پیگیری و اقدام شود. 3 گام مهم در راستای سازگاری و استفاده این شاخص ها، عبارتند از:
آموزش معیارها و شاخص ها به کارشناسان بخش اجرا، بررسی و اندازه‌گیری وضعیت موجود جنگل‌ها با توجه به تقسیم‌بندی اقلیم‌ها و خرد قلیم‌های متمایز منطقه‌ای و محلی و تشخیص نقاط مثبت و منفی، ضعف‌ها و قوت‌ها بر اساس معیارها و شاخص‌ها تعیین اولویت‌های مدیریتی با استفاده از نتایج به دست آمده برای تدوین و اجرای اقدامات اصلاحی سازمان IUCN به عنوان بنیانگذار این برنامه جهت همگام سازی کشورهای هر منطقه و اعلام برنامه های بعدی، نتایج حاصل از هر بررسی را نیز پایش و مطالعه می‌نماید و نیاز است تا نتیجه هر تحقیقی در این زمینه، در قالب گزارش علمی به اطلاع این سازمان نیز رسیده شود.
امیدواری متخصصین منابع طبیعی این است که در صورت تصمیم گیری سریع و عملکرد بجا، از بروز بحران های بعدی در کشور عزیزمان ایران گرفته شود و این مهم نیازمند عزم عمومی و اراده ملی است.
* دکترای تخصصی مدیریت جنگل و عضو هیات علمی دانشگاه آزاد بروجرد
انتهای پیام/