اقتصاد دانش‌بنیان روستایی چگونه عینیت می‌یابد؟
گروه استان‌های خبرگزاری آنا ـ حسین بوذری؛ ۱۳ تیر ۱۴۰۱ بود که امیرحسین مدنی معاون توسعه روستایی و مناطق محروم کشور اعلام کرد که نهضت روستا‌های دانش‌بنیان در کشور آغاز می‌شود.
دانش و فناوری یکی از عوامل بسیار مؤثر در تحولات اقتصادی و اجتماعی جامعه به شمار می‌رود و ازجمله منابعی است که می‌توان بدون کاهش و استهلاک از آن استفاده کرد. یعنی برخلاف سایر منابع فیزیکی مانند سرمایه و دارایی‌های مالی و منابع طبیعی استفاده از آن از کمیتش نمی‌کاهد و می‌توان بار‌ها از آن استفاده کرد؛ بنابراین در مدل‌های جدید رشد اقتصادی دانشی که البته کاربردی باشد به‌عنوان مؤثرترین عوامل در بهره‌وری رشد اقتصادی مطرح می‌شود.
به‌عنوان مثال حافظه جانبی رایانه را درنظر بگیرید، شاید بتوان گفت موادی که برای تولید این وسیله پرکاربرد استفاده می‌شود کمتر از ۵۰۰ ریال ارزش داشته باشد؛ اما قیمت این محصول در بازار هزار برابر مواد آن است؛ چراکه شرکت دانش‌بنیان تولیدکننده این حافظه‌ها در حقیقت در حال فروش دانش نهفته در آن است و این یعنی سود سرشار اقتصادی؛ بنابراین اقتصاد دانش‌بنیان تأثیر بسزایی در افزایش تولید سرانه و کاهش نابرابری در توزیع درآمد خواهد بود.
اصطلاح اقتصاد دانش‌بنیان گویای تأکید بر نقش دانش و فناوری در جریان توسعه اقتصادی است. تا آنجا که بسیاری از اقتصاددانان بر این باورند که امروزه دیگر حجم سرمایه و اندازه بازار در توسعه اقتصادی کشور‌ها نقش اساسی ندارد؛ بلکه این نقش را دانش و فناوری ایفا می‌کنند.
نکته مهم اینکه برای دستیابی به اقتصاد دانش‌بنیان فقط تولید و توزیع اطلاعات و پرداختن به آموزش و پژوهش کافی نیست؛ بلکه به‌کارگیری آنها در تولید منابع اقتصادی به‌صورت مستمر و پایدار است، به عبارت دیگر در تبدیل ایده‌ها به فناوری و تجاری‌سازی علم؛ بنابراین برای رسیدن به اقتصاد مقاوم باید صنعت با دانشگاه آشتی کند و بهترین راه تکیه بر شرکت‌های دانش‌بنیان به‌عنوان حلقه اتصال دانشگاه با صنعت است و این یعنی تقویت صنعت، کشاورزی و در یک کلام افزایش تولیدات کشور.
به‌عنوان نمونه در یکی از مجموعه‌های صنعتی کشور ۳۹ شرکت دانش‌بنیان وجود دارد که تاکنون ۱۰۰ پروژه را به ارزش ۳۰ میلیارد یورو به سرانجام رسانده‌اند.
اکنون حدود ۴ هزار شرکت دانش‌بنیان در کشور فعالیت می‌کنند، در حالی که در افق چشم‌انداز ۱۴۰۴ فعالیت ۲۰ هزار شرکت دانش‌بنیان در کشور پیش‌بینی شده است که در صورت تحقق آن شاهد حضور دانش در صنعت و در نتیجه خودکفایی و اقتصادی مقاوم خواهیم بود.
**روستای دانش‌بنیان؛ از شعار تا عمل
امروز حضور مردمی در زمینه‌های مختلف نشانگر حس مسئولیت‌پذیری مردم بوده و مشارکت روستائیان در پیشبرد امور روستا و تقویت فضای زیست روستایی از عوامل دستیابی به این مهم است.
در روستا‌های دانش‌بنیان، علم، فناوری و نوآوری از عوامل مؤثر بر رشد و توسعه روستا قلمداد می‌شوند، از سوی دیگر، سال‌های اخیر کسب کار‌های جدیدی به عنوان کسب و کار‌های دانش‌بنیان به عنوان مولد اقتصاد و کارآفرینی در کشور‌های توسعه‌یافته در حال شکل‌گیری هستند؛ اما نکته مهم برای محقق شدن این اهداف، ایجاد ارتباط بین روستائیان با این علوم نوین است.
این علوم به دلیل جدید بودن نیاز به آموزش‌های مرتبط دارد تا بتوان با استفاده از این روش به بهبود عملکرد دانش تولیدی در روستاها کمک کرد.
به دیگر بیان، طی سال‌های گذشته افزایش امید به زندگی در کشور رو به افزایش بوده است؛ اما به همان نسبت شاهد رشد لجام‌گسیخته سالخوردگی در کشور هستیم و در نتیجه افزایش ناتوانی و ضعف، ابتلای به انواع بیماری‌های مزمن و مصرف دارو موجب شده در روستاها فعالیت‌ها کمتر از گذشته شود و این موضوع به افت زندگی انسان‌ها منجر شده است.
اکنون ایران در منطقه رتبه هفتم را از منظر سالمندی دارد و ۲۲.۸ درصد جمعیت کشور سالمند هستند، کشور‌هایی که نسبت سالمندی آنها زیر ۴ درصد باشد، دارای جمعیت جوان هستند.
ایران اسلامی در حال گذار از جمعیت جوان به سالمندی است و براساس اعلام مرکز آمار ایران، روستاها از حیث سالمندی در وضعیت نامناسبی قرار دارند و در نتیجه سالمندان به تنهایی، وابستگی اقتصادی و بعضاً فیزیکی روی می‌آورند. با چنین شرایطی روستاها نیازمند ثروت‌افزایی از مسیر دانش هستند به‌طوری‌که اقتصاد دانش‌بنیان حلقه مفقوده روستاها به شمار می‌رود که باید مورد توجه قرار بگیرند.
حال این سؤال مطرح می‌شود که چه دلیلی دارد که روستاها به سمت اقتصاد دانش‌بنیان حرکت کنند؟
اکنون بخش عمده‌ای از فعالیت روستائیان را کشاورزی تشکیل می‌دهد و کشور‌های توسعه‌یافته دیگر از کشاورزی سنتی در روستاها بهره نمی‌گیرند؛ بلکه کشاورزی مدرن و مبتنی بر دانش‌بنیان مدنظر قرار دارد.
با تصویب قانون «حمایت از شرکت‌ها و مؤسسات دانش‌بنیان و تجاری‌سازی نوآوری‌ها و اختراعات» در سال ۱۳۸۹ فعالیت‌ها به سمت توسعه شرکت‌های دانش‌بنیان و فناوری سوق پیدا کرد.
**فعالیت ۲۷۹ شرکت دانش‌بنیان در روستاها
هرچند اکنون بیش از ۶ هزار شرکت دانش‌بنیان، دارای تأییدیه از معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری هستند؛ اما بسیاری از این شرکت‌ها در حوزه روستایی فعالیت می‌کنند و دانش خود را صرف فناورشدن روستاها می‌کنند.
اکنون ۲۷۹ شرکت دانش‌بنیان در حوزه‌های کشاورزی، فناوری زیستی و صنایع‌غذایی فعال هستند که ظرفیت و قابلیت بسیار خوبی برای روستاهاست تا روستاها را از حالت سنتی و صنعتی به ارتباطاتی حرکت دهند.
یکی از روستا‌هایی که به‌صورت جدی به سمت دانش‌بنیان شدن حرکت می‌کند، روستای «بنیس» شبستر آذربایجان‌شرقی است که به نخستین روستای دانش‌بنیان کشور نیز تبدیل شده است. در روستای «بنیس» ابتدا اکوسیستم لازم با تکیه بر نوآوری و فناوری مدنظر قرار گرفت و با ایجاد ارزش افزوده و افزایش راندمان در نهایت این روستا ظاهر دانش‌بنیانی پیدا کرد.
روستای «بنیس» با ایجاد اکوسیستم در حوزه کشاورزی موفق شد همه اجزای دانش‌بنیان اعم از استارت‌آپ‌ها، شتاب‌دهنده‌ها، ظرفیت‌هایی مانند فن بازار و سیستم‌های سرمایه‌گذاری را کنار هم قرار دهد. روستا‌های بسیاری هستند که قادرند دومین روستای دانش‌بنیان لقب بگیرند، به شرطی که مسئولان و متولیان این موضوع را جدی‌تر دنبال کنند.
تقویت روستای مولد و دانش‌بنیان علاوه بر ارزش افزوده بازدهی بالایی نیز خواهد داشت، همچنین با ابزار‌ها و اجزای دانش‌بنیان روستاها سرعت بیشتری برای پیشرفت در حوزه کشاورزی، دامپروری، امور زراعی، امور دامی، مزرعه‌داری و ... خواهند داشت.
معضلی که طی سال‌های گذشته روستاها با آن دست به گریبان بوده‌اند، مهاجرت جمعیت روستایی به سمت شهر‌ها برای اشتغال بوده است، در حالی که اگر دانش فناوری به روستاها راه یابد، روستائیان نیز خود تولیدکننده واقعی خواهند بود و واسطه‌گری حذف می‌شود.
متأسفانه اکنون چهره روستا‌های کشور از جوانان خالی‌تر از قبل شده، در حالی که با حاکمیت اقتصاد دانش‌بنیان در روستاها، تولید افزایش یافته و ارزش پول ملی روز به روز بیشتر می‌شود. برای دستیابی به روستای دانش‌بنیان نیازمند آموزش روستائیان هستیم تا اقتصاد مقاومتی تحقق عینی‌تری به خود بگیرد.
راهیابی دانش نوین به روستاها نیازمند خروج آنها از حالت انفعال و به‌کارگیری قابلیت روستائیان برای ترویج علوم نوین است؛ بنابراین روستاییان فقط گیرنده رویداد‌های زندگی خود نیستند؛ بلکه رویداد‌های اطراف خود را تجزیه و تحلیل می‌کنند و براساس تحلیلی که خود از فرآیند‌های بیرونی دارند، دست به واکنش می‌زنند؛ پس می‌توان نتیجه گرفت که با آموزش روستائیان و بالابردن قدرت تجزیه و تحلیل آنها نسبت به رویداد‌های زندگی، سطح دانش نوین بالاتر رفته و به همین تناسب ازآسیب‌های اجتماعی، اقتصادی و محیط زیستی در روستاها کاسته خواهد شد.
بهبود زیرساخت تکنولوژیک و خدمات روستا، نه بدون مردم روستا ممکن است و نه این اقدام‌ها باید در خدمت چیزی جز روستائیان باشند.
پیدایش جنبش‌های جدید اجتماعی، بروز خواسته‌های جدید در آدمیان عصر مدرن و ناخرسندی‌هایی که برای افراد در محیط‌های روستایی پدید آمد، نیاز‌ها و مطلوب‌های دیگری برای محیط‌های روستا و انسان‌های حاضر در آن خلق کرد.
در روستا‌های دانش‌بنیان رابطۀ مستقیم و معناداری میان مشارکت روستاییان در توسعۀ روستا و بهبود سطح پایداری توسعه در راستای «اقتصاد مقاومتی، اقدام وعمل» وجود دارد، از سویی بدیهی است که برنامه‌ریزی حرکت به سوی روستای دانش‌بنیان در راستای توسعه وبهبود وضعیت روستاها، مستلزم توجه به فرآیند‌های آموزش و مشارکت فعالانه و آگاهانه روستائیان در پیشبرد اهداف اقتصاد مقاومتی است.
**نتیجه‌گیری
بهبود زیرساخت تکنولوژیک و خدمات روستا نه بدون مردم روستا ممکن است و نه این اقدامات باید در خدمت چیزی جز روستائیان باشد.
روستائیان آگاه از علوم روز حس مسؤلیت‌پذیری بیشتری نیز نسبت به تاریخ و گذشته نشان می‌دهند و ارتقای حس مسؤلیت‌پذیری بین آنها می‌تواند موجب کاهش آسیب‌های دیگر مانند مهاجرت به شهر‌ها شود، بر این اساس آموزش روستایی در حوزه دانش‌بنیان موجب ارتقای سطح کیفی و کاهش آسیب‌های زندگی می‌شود.
حرکت روستائیان به سمت دانش‌بنیان، کشور را به سمت ابتکار، خلّاقیت و نوآوری سوق خواهد داد و دیگر گذشته شهر‌ها برای روستائیان پُز پیشرفت علمی و فناوری نخواهند داد و در نتیجه روستاها با امکانات دانش‌بنیانی به‌خصوص در حوزه کشاورزی و امور زراعی، نیازمندی‌های کشور را در صنایع غذایی به سرعت نور تأمین خواهند کرد.
انتهای پیام/