آغاز دوره افول تولید گاز/ روزهای سخت در پیش است؟

به گزارش خبرنگار گروه اقتصادوکارآفرینی خبرگزاری آنا، وزارت نفت طی چند سال گذشته همواره از نبود سرمایه‌گذاری برای توسعه طرح‌های خود سخن گفته است. برابری تولید و مصرف برای افق ۱۴۰۴، از اوایل دهه ۹۰ همواره از سوی وزارت نفت هشدار داده شده است.

تا به امروز میدان گازی مشترک پارس جنوبی جور ایران را کشیده و توسعه یک به یک فاز‌ها هر سال مقداری (میانگین سالانه ۷ درصد) به تولید گاز کشور می‌افزود که تا حدی جبرانی برای افزایش بی‌رویه مصرف در کشور می‌شد.

بر خلاف باور عامه کشف میدان‌های جدید گازی با حجم گاز قابل استخراج به‌میزان پارس‌جنوبی میسر نیست و توسعه میدان‌های جدید با حجم ذخایر درجا و قابل استحصال کوچک‌تر نیازمند سرمایه است

حالا با پایان توسعه طرح‌های این میدان گازی دیگر نمی‌توان انتظار افزایش تولید در آینده داشت. ضمن آنکه بر خلاف باور عامه کشف میدان‌های جدید گازی با حجم گاز قابل استخراج به‌میزان پارس‌جنوبی میسر نیست و توسعه میدان‌های جدید با حجم ذخایر درجا و قابل استحصال کوچک‌تر نیازمند سرمایه و در برخی موارد دانشی است که در شرایط کنونی دستیابی به آن به راحتی ممکن نیست.

از طرفی با توجه به سرمایه و دانش موجود گازی که از توسعه میدان‌های جدید گازی می‌تواند به دست بیاید، باز هم جوابگوی رشد سرسام‌آور مصرف انرژی در کشور نیست و با توجه به‌اینکه بیشتر رشد مصرف در بخش خانگی و تجاری ایران اتفاق می‌افتد؛ سرمایه‌گذاری در این بخش بدون ارزش افزوده خواهد بود و به واقع مقرون به‌صرفه نیست.

به گفته مازیار سیاح رئیس امور نظارت، اندازه‌گیری و کنترل کیفیت گاز مدیریت دیسپچینگ شرکت ملی گاز ایران، تولید کنونی گاز کشور (شامل تولید از میدان گازی پارس‌جنوبی (حدود ۶۸۰ میلیون متر مکعب در روز) و سایر میادین گازی کشور (حدود ۳۰۰ میلیون متر مکعب در روز)) بالغ بر ۹۰۰ میلیون تا ۱ میلیارد متر مکعب در روز است.

وی اخیراً در همایش «چالش‌های مدیریت تأمین گاز طبیعی در ماه‌های سرد سال و راه‌کار‌های برون رفت از آن» گفته بود که از این میزان تولید بالای ۴۴ درصد یا حدود ۵۰۰ میلیون متر مکعب در روز از سوی بخش خانگی و تجاری به مصرف می‌رسد (این میزان در زمستان سال گذشته به رکورد ۷۲۰ میلیون متر مکعب در روز نیز رسید)، ۱۷ درصد یا حدود ۲۰۰ میلیون متر مکعب از این گاز را صنایع عمده (شامل ۷۰ هزار واحد صنعتی) مصرف می‌کنند و ۳۰ درصد (حدود ۳۰۰ میلیون متر مکعب) نیز برای تولید برق در ۸۹ نیروگاه مصرف می‌شود.

از این میزان اگر چیزی باقی بماند به مصارف صادرات و سی‌ان‌جی می‌رسد. باید در نظر داشت که مصرف بنزین نیز در کشور سالیانه بیش از ۲۰ درصد افزایش دارد و تولید کنونی بنزین کشور دیگر جوابگوی افزایش مصرف نیست و جدای از حدود ۱۰۰ میلیون لیتری که روزانه بنزین در باک‌های خودرو‌های ایرانی می‌سوزد، هر روز معادل ۲۱ میلیون لیتر بنزین، به واسطه تبدیل گاز به مایع و تولید سی‌ان‌جی در کشور مصرف می‌شود.

آغاز دوره افول تولید گاز

در حال حاضر روزانه ۲۴۰ میلیون متر مکعب در بخش تولید از مصرف عقب هستیم و به مانند رویه سال‌های اخیر باید برای خاموشی صنایع و شاید حتی نیروگاه‌ها آماده باشیم

هم‌اکنون تولید گاز از پارس جنوبی حدود ۷۰ درصد مصرف گاز کشور را پوشش می‌دهد (گزارش تولید سال ۱۴۰۰ شرکت نفت و گاز پارس متولی تولید گاز از میدان پارس‌جنوبی). گزارش ناترازی تولید و مصرف گاز که روز سه‌شنبه (۲۶ مهر ۱۴۰۱) از سوی کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی در صحن علنی قرائت شد، حاکی از آن بود که در حال حاضر روزانه ۲۴۰ میلیون متر مکعب در بخش تولید از مصرف عقب هستیم و به مانند رویه سال‌های اخیر باید برای خاموشی صنایع و شاید حتی نیروگاه‌ها آماده باشیم. از طرف دیگر از امسال تا سال ۱۴۱۰، افت فشار در میدان گازی پارس جنوبی به اوج خود می‌رسد و احتمالا سال ۱۴۰۱، (بدون سرمایه گذاری و اجرای طرح‌های فشارافزایی) تولید از پارس‌جنوبی به کمتر از ۳۵۰ میلیون متر مکعب در روز برسد (تولید کنونی حدود ۶۸۰ میلیون مترمکعب در روز است).

جواد اوجی، وزیر نفت، در این جلسه عنوان کرد که برای حفظ تولید کنونی و جلوگیری از افت تولید به ۲۰ میلیارد دلار سرمایه برای اجرای طرح‌های فشارافزایی در مخازن پارس جنوبی نیاز است و راهکارش را اختصاص ۱۰ درصد از منابع صندوق توسعه ملی برای این‌منظور دانست؛ موضوعی که محمدباقر قالیباف، رئیس مجلس شورای اسلامی آن را «کاسه گدایی» دانست و عنوان کرد چنین میزان منابعی وجود ندارد و به‌جای منابع برای حفظ تولید باید اهداف بهینه‌سازی مصرف را در کشور دنبال کرد.

بهینه‌سازی بی‌زور و بی‌بخار

در بخش بهینه‌سازی مصرف انرژی کشور وزارت نفت شرکت بهینه‌سازی مصرف سوخت کشور را در اختیار دارد که طرح‌های در بخش ساختمان، صنعت و حمل و نقل در دست اجرا دارد. طرح‌هایی که سال‌های سال است در بخش اجرا رنگ و لعابی ندارند. به‌عنوان مثال طرح‌های ماده ۱۲ قانون رفع موانع تولید در حوزه مصارف خانگی و تجاری شامل بهینه‌سازی موتورخانه‌ها، تولید بخاری‌های راندمان بالای هرمتیک هوشمند، پروژه‌های بخش حمل و نقل شامل خودرو‌های گازسوز طولانی پیما، خودرو‌های سنگین با مصرف بهینه و در بخش صنعت و کشاورزی طرح‌های از جمله برقی کردن چاه‌های کشاورزی همه و همه طرح‌های کوتاه و مقطعی هستند که حتی در بخش اجرا نیز به‌صورت مقطعی و بدون جدیت اجرا شده‌اند و در عمل چاره ساز نبوده‌اند.

وزارت نفت مدعی است که عمده مسئولیتش توسعه و تولید است و در بخش بهینه‌سازی نه بستر لازم و نه قدرت حکمرانی کافی را برای تأثیر گذاری دارد و دیگر سازمان‌ها از جمله سازمان نظام مهندسی به‌عنوان متولی نظارت بر ساخت ساختمان‌ها و بررسی بهینگی در مصرف انرژی آن‌ها باید برای این موضوع ورود کنند.

البته باید در نظر داشت که استاندارد‌های دوگانه در این زمینه از جمله الزام وجود دریچه هوا در ساختمان‌ها به دلیل وجود سیستم‌های گرمایشی احتراقی درون ساختمان‌ها منجر به ناکارایی قوانین کاهش مصرف انرژی در کنار نبود نظارت و جدیت کافی در اجرا ساختمان می‌شود.

حال با وجود شرایط کشور باید برای ۱۰ سال آینده چشممان به اتخاذ تصمیم‌های سختی باشد. ادامه مسیر با قوانین کنونی و چشم داشت به ضرب‌العجل‌های کاهش مصرف گاز و جایگزینی با دیگر شکل‌های انرژی (سوخت مایع) و واردات از کشور‌های همسایه برای جبران کاهش تولید یا تصمیم برای قانون‌گذاری جدی‌تر پیش از بحران و ملزم کردن بخش خانگی و تجاری به استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر و تأمین انرژی بخش خانگی در محل مصرف (پنل‌های خوردشیدی).

بی‌شک تداوم رویه کنونی حتی به فرض تأمین منابع برای توسعه طرح‌های فشار افزایی در پارس جنوبی نمی‌تواند در مقابل غول مصرف که هر روز بی‌رحم‌تر و بزرگ‌تر می‌شود پاسخگو باشد.