فرصت‌ها و چالش‌های روابط اقتصادی تهران - بغداد/ الزامات ایران برای حفظ جایگاه اقتصادی در عراق
گروه اقتصادوکارآفرینی خبرگزاری آنا؛ رستم ضیایی کارشناس میز همسایگان اندیشکده دیپلماسی اقتصادی دانشگاه امام صادق (ع): کشور عراق به دلیل ویژگی‌های خاص مانند داشتن مرز‌های طولانی با ایران، اشتراکات دینی و فرهنگی یکی از بهترین گزینه‌های تجارت برای بازرگانان ایرانی به شمار می‌رود. از لحاظ اقتصادی، روابط ایران و عراق طی سال‌های اخیر گسترده و ویژه بوده است.
بعد از بازگشت تحریم‌های آمریکا علیه ایران در سال ۲۰۱۸، برای نخستین بار ایران توانست رکورد ۹ میلیارد دلاری صادرات به عراق را ثبت کند، از ترکیه پیشی گیرد و رتبه اول را در بازار عراق کسب کند. بدین ترتیب، عراق به نخستین مقصد صادارت غیرنفتی ایران تبدیل شد. این نوشتار در نظر دارد پیشینه روابط تجاری دو کشور، وضعیت رقبای تجاری ایران در کشور عراق و همچنین فرصت‌ها و چالش‌های تجاری بین دو کشور را بررسی نماید.
مروری بر روابط تجاری ایران و عراق
روابط تجاری ایران و عراق پس از تحریم این کشور از سوی مجامع بین المللی به دلیل حمله به کویت شکل گرفت و پس از سقوط صدام شدت یافت و رسمیت پیدا کرد. میزان صادرات غیرنفتی ایران به عراق طی سال‌های اخیر رشد بالایی داشته؛ به طوری که طی ۲۰ سال گذشته سهم صادرات به کشور عراق از کل صادرات غیرنفتی ایران از حدود صفر به ۲۲ درصد ارتقاء یافته است.
واقعیت این است که تبدیل عراق به پیوندی بین آسیا، اروپا و منطقه مدیترانه، با پیوستن به طرح کمربند و جاده چین، به هدف مهم عراق برای مقابله با نفوذ آمریکا یا علاقه فزاینده عربستان به عراق تبدیل شده است. پس از پایان نسبی بحران داعش، دولت عراق تلاش کرده تا برای حمایت از محصولات داخلی، تعرفه‌های برخی کالا‌ها را افزایش دهد و یا حتی در برخی برهه‌ها، واردات کالا یا گروهی از کالا‌ها را به خاک عراق ممنوع اعلام کند.
مجموعه این تحولات باعث شده تا بازار امروز عراق با سال‌های ابتدایی پس از سقوط صدام تفاوت‌هایی داشته باشد؛ چه‌اینکه به نظر می‌رسد با گذشت زمان، این تفاوت‌ها بیشتر نیز می‌شود. از این‌رو جمهوری اسلامی ایران باید برای حفظ و تقویت نقش و جایگاه اقتصادی خود در عراق، برخی الزامات و ضرورت‌ها را مورد توجه قرار دهد.
مسئله دیگر نیاز جدی عراق برای بازسازی در مرحله پساداعش است. حمله داعش به این کشور و مبارزه چندساله با این بحران در عراق، نابودی بسیاری از زیرساختها، صنایع و بخش کشاورزی این کشور را در پی داشته است. تخریب زیرساخت‌های عراق توسط داعش، ظرفیت تولید این کشور را به شدت کاهش داده است و بازسازی آن‌ها به سرمایه و زمان زیادی نیاز دارد. این وضعیت، فرصت منحصر به فردی به صنعت و تجارت ایران در این کشور می‌بخشد.
فرصت‌های تجاری ایران و عراق
کشور عراق فرصت مناسبی برای سرمایه‌گذاری بلند مدت است و تجار ایرانی باید توجه کنند که سرمایه‌گذاری بلندمدت و انتقال خط تولید به عراق در طی زمان قطعا سود بیشتری نسبت به یک سرمایه‌گذاری کوتاه مدت خواهد داشت. میزان تولیدات در این کشور بسیار اندک است؛ لذا تولید مستقیم در عراق فرصت بکری است که با تبلیغات مناسب به عنوان کالای تولید عراق، فروش خوبی به همراه خواهد داشت و با توجه به تحریم نبودن کشور عراق در حوزه تجارت، زمینه مراودات تجاری با سایر کشور‌ها نیز فراهم خواهد شد.
در کشور عراق برای تجار و شرکت‌های ایرانی زمینه ایجاد شعبه، ثبت شرکت و برند تجاری وجود دارد که همگی این اقدامات عرضه مناسب کالا و خدمات ایرانی در این کشور را سهولت می‌بخشند و سبب اعتماد بهتر خریداران عراقی به محصولات ایرانی می‌شود. حتی با وجود تغییرات اخیر قوانین ثبت شرکت و شعبه در عراق و الزام حضور شریک عراقی در میان سهامداران، با وجود هزاران عراقی با تابعیت ایرانی که دارای وابستگی‌های خانوادگی در ایران هستند، این موضوع نیز مشکلی در مسیر تجارت با عراق ایجاد نمی‌کند.
بصورت خلاصه می‌توان به مزایا و فرصت‌های بازار عراق برای ایران به شرح ذیل اشاره کرد:
● بیشترین مرز زمینی مشترک درمیان همسایگان عراق
● وجود گذرگاه‌ها و بازارچه‌های مرزی متعدد
● شباهت‌های فرهنگی و مذهبی میان دو کشور
● حمل‌ونقل آسان به سبب نزدیکی مرز‌های دو کشور
● وجود زمینه‌های سرمایه‌گذاری بلند مدت برای سرمایه‌گذاران ایرانی
● علاقه بیشتر مردم عراق به خرید کالا‌های ایرانی با کیفیت
● نیاز به تأمین محصولات و خدمات در حوزه‌های مختلف به‌ویژه در توسعه زیرساخت‌های کشور عراق
● وجود تفاهم‌نامه‌های تجاری مختلف میان دو کشور
● نیاز شرکت‌های عراقی در حوزه فناوری اطلاعات
● وجود مصرف‌کننده زیاد در عراق در مقابل تولیدات کم این کشور
● جمعیت بسیار جوان و انبوهی از نیاز‌های مصرفی و زیرساختی
چالش‌های تجارت ایران و عراق
موانع فعلی در تجارت امروز دو طرف هم فرهنگی و هم سیاسی اقتصادی هستند. موانع فرهنگی به جریانات مخالف دو کشور برمی گردد که باعث بدبینی دو طرف به یکدیگر می‌شود و باعث شده برخی فکر کنند که اقدامات و هزینه‌های ایران در عراق به صورت مجانی و بدون دستاورد مالی صورت می‌گیرد و این امر یکی از موانع عمده گسترش روابط تجاری دو طرف است.
مشکل دیگر فعالیت تجاری ایران در عراق، فقدان ویترین و فروشگاه مناسب برای عرضه کالا‌های مصرفی در عراق است، در حالی که دیگر رقبا از جمله ترکیه دارای تنوع بسیار زیادی در توزیع کالا‌های مصرفی و ویترینی هستند.
همچنین فقدان ارتباط با تجار قدیمی عراق و همچنین شکاف قیمت عمده و خرده فروشی برای کالا‌های ایرانی از دیگر موانع گسترش تجارت ایران با عراق هستند و کالای ایرانی با قیمت چندبرابری بدست مصرف کننده عراقی می‌رسد، چون بسیار دست به دست می‌شود و وجود همین بازار دلالی قیمت کالا را برای مصرف کننده نهایی در عراق افزایش داده، ولی دیگر کشور‌ها با قیمت کمتری کالا‌های خود را در عراق توزیع میکنند.
از دیگر چالش‌های ایران در مقابل سایر رقبا مسائل تحریم‌ها است. رقبای ایران همچون چین و ترکیه با هیچ یک از محدودیت‌های تاجران ایرانی مواجه نمی‌شوند. آن‌ها به راحتی امکان جابه‌جایی پول از طریق بانک و دریافت ضمانت‌های قابل اطمینان را دارند که این امکان برای تجار ایرانی مهیا نیست.
مشکلات امنیتی در سال‌های اخیر که از جمله موارد اخیر آن ظهور گروه تروریستی داعش در عراق بود نیز در مقاطعی چالش‌هایی برای بازگشت سرمایه تجار ایرانی به وجود آورد. آخرین مورد در این زمینه اعتراضات گسترده ماه‌های انتهایی سال ۲۰۱۹ و اوایل سال ۲۰۲۰ بود که منجر به سقوط دولت مستقر در عراق شد. بلاتکلیفی چندماهه دولت تا انتخاب نخست‌وزیر و کابینه جدید موجب شد تا بسیاری از فعالیت‌های تجاری و پروژه‌های دولتی تحت‌الشعاع قرار گیرند.
یکی از نکاتی که تولیدکنندگان ایرانی در هنگام صادرات به عراق باید به آن توجه کنند چالش بسته‌بندی محصولات است. تولیدکنندگان و صادرکنندگان ایرانی هنوز به درجه قابل قبولی از دانش بسته‌بندی در صادرات بین‌المللی نرسیده‌اند و گاهی مشاهده می‌شود با بسته‌بندی‌های نادرست و چیدمان غلط در هنگام حمل‌ونقل به محصول مورد نظر آسیب رسانده و در زمان تحویل به مشتری عراقی این مسأله مشکل‌ساز می‌شود.
جمع بندی
عراق یکی از شرکای اصلی اقتصادی جمهوری اسلامی است که بخش مهمی از صادرات ایران به این کشور انجام می‌شود. اگرچه صادرات ایران به عراق در سال گذشته توانست رکورد بزند، اما افزایش قیمت ارز از یک‌سو و نیاز دولت به صادرات برای جذب درآمد‌های ارزی از سوی دیگر، نقش مهمی در این رکوردزنی داشت.
از این‌رو باید نسبت به حفظ و تقویت صادرات ایران به بازار رقابتی عراق، توجه ویژه‌ای شود. به نظر می‌رسد تنوع‌بخشی به صادرات کالا، اجرای پروژه‌های عمرانی، توجه به توازن‌بخشی تراز تجاری و گسترش روابط اقتصادی خدمات‌محور به ویژه در دو حوزه گردشگری و سلامت در این زمینه قابل اهمیت است.
تحریم‌های آمریکا و نظارت شدید به انتقال دلار، مشکلاتی را برای اقتصاد ایران ایجاد کرده است. با این وجود تجارت ایران و عراق با پول ملی دو کشور تحت نظارت آمریکا نیست، بنابراین استفاده از پول ملی به عنوان راهکاری برای کمک به صادرات در نظر گرفته شده است.
به علت ناپایداری صادرات به عراق، تعرفه‌های متفاوت در مرز‌های عراق (اقلیم و دولت مرکزی) و همچنین تغییرات مداوم قوانین گمرکی، تجارت بین دو کشور دچار اختلالاتی شده است. با انعقاد قرارداد تجاری دو طرفه بین دو کشور می‌توان بر این مشکلات غلبه کرد.
در مجموع همکاری‌های معدنی و زمین‌شناسی، زیست‌محیطی و همچنین ایجاد مراکز تجاری و تاسیس دفاتر بازاریابی و فروش مستقیم، همکاری‌های ترانزیتی در زمینه حمل‌ونقل کالا به سایر کشور‌ها مانند کویت و سوریه از جمله زمینه‌های جدید همکاری میان دو کشور به شمار می‌آیند.
باید درنظر داشت تجارت خارجی به‌عنوان مهم‌ترین بستر تعامل اقتصادی کشور با دیگر کشور‌ها، نیازمند طراحی هوشمندانه است و کشور‌ها باید عملکرد تجارت خارجی خود را تجزیه‌وتحلیل و استراتژی‌های صادراتی را برای شرکت‌های موفق در محیط کسب‌وکار رقابتی توسعه دهند.
منابع:
علی پور، ع؛ و حیدری، ج؛ و حاجیلو، م. (۱۳۹۶). ایران و عراق نوین از منظر استراتژی ژئوپلیتیک (فرصت‌ها و چالش ها). مطالعات سیاسی جهان اسلام, ۶ (۲ (پیاپی ۲۲)) , ۱۳۹-۱۶۷.
https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?id=۳۵۸۵۴۱
رستمی، م؛ و نمامیان، ف؛ و اسلامبولچی، ع؛ و سهرابی، ر. (۱۳۹۸). ارائه الگوی اسلامی تجارت خارجی با رویکرد دیپلماسی اقتصاد مقاومتی (مورد مطالعه روابط تجاری ایران و عراق). جستار‌های اقتصادی, ۱۶ (۳۲) , ۲۳۹-۲۶۷. https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?id=۵۶۳۷۳۵
لطیف پور، فروغ و سلامت، فاطمه، ۱۳۹۸، ارزیابی تاثیر تحریم‌های اقتصادی بر روابط تجاری دوجانبه ایران و عراق، کنفرانس بین المللی اقتصاد جهانی و تحریم‌ها، تهران
https://civilica.com/doc/۹۸۸۸۲۴
توکلی یعقوب، قاسمی بهزاد، سیداحمدی سیدمحمد. روابط ایران و عراق پس از صدام، فرصت‌ها و چالش ها. پژوهش‌های انقلاب اسلامی. ۱۳۹۲
https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?id=۲۴۳۲۶۱
ارائه الگوی اسلامی تجارت خارجی با رویکرد دیپلماسی اقتصاد مقاومتی (مورد مطالعه روابط تجاری ایران و عراق) / جستار‌های اقتصادی ایران سال شانزدهم پاییز و زمستان ۱۳۹۸ شماره ۳۲
فرصت‌های تجارت با همسایگان: اهمیت روابط اقتصادی با عراق، خبرگزاری صداوسیما، کد خبر: ۳۰۷۹۳۸۰
انتهای پیام/
انتهای پیام/