یادداشت| ضرورت تدوین سند آمایش سرزمینی و رصد وضعیت هنرهای اسلامی

گروه دانش و فناوری خبرگزاری آنا، حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در اجرای بند یک اصل ۱۱۰ قانون اساسی، سیاست‌های کلی برنامه هفتم را که پس از مشورت با مجمع تشخیص مصلحت نظام و با اولویت پیشرفت اقتصادی توأم با عدالت تعیین شده است، به سران سه قوه، رئیس مجمع تشخیص مصلحت و رئیس ستاد کل نیروهای مسلح ابلاغ کردند. سیاست‌های کلی برنامه هفتم در ۷ سرفصل «اقتصادی»، «امور زیربنایی»، «فرهنگی و اجتماعی»، «علمی، فناوری و آموزشی»، «سیاسی و سیاست خارجی»، «دفاعی و امنیتی»، «اداری، حقوقی و قضایی» و در ۲۶ بند تصویب شده است.

سیاست‌های کلی برنامه هفتم که با اولویت اصلی «پیشرفت اقتصادی توأم با عدالت» تعیین شده است و بر رویکرد مسئله محوری در این سند بنیادین توسعه کشور تأکید شده است.

بی‌شک نقش و جایگاه دانشگاه‌ها و مراکز علمی به‌ویژه دانشگاه آزاد اسلامی در شناسایی مسئله و تبیین و ارائه راه‌کار علمی -کاربردی در حل آن مشکل و محقق شدن اهداف قانون هفتم توسعه غیرقابل انکار است. دانشگاه آزاد اسلامی در سند تعالی، قویاً به «مسئله محوری» تأکید کرده و در ره‌نگاشت و نقشه راه دانشگاه آزاد اسلامی رویکرد مسئله محوری تدوین و تبیین شده است.

در بند ۱۱ سیاست‌های ابلاغی «تحقق سیاست‌های کلی آمایش سرزمین با توجه به مزیت‌های بالفعل و بالقوه و اجرایی ساختن موارد برجسته آن و....» یکی از مهم‌ترین مسئله هنر و هنرمندان این سرزمین نبود اسناد آمایش سرزمین هنرهای سنتی و اصیل ایرانی- اسلامی و رصد وضعیت این هنرها است، بر این اساس در راستای مأموریت سیاست ابلاغی و سند تحول دانشگاه آزاد اسلامی، واحد استاد فرشچیان در ره‌نگاشت و نقشه راه این واحد تدوین سند آمایش سرزمین هنرهای سنتی که در حال فراموشی است، را در دستور کار قرار داده است.

همان‌طور که مستحضرید هدف اصلی آمایش سرزمینی شناسایی ظرفیت‌ها و توان‌های محیطی برای ساماندهی مطلوب فضا جهت نیل به اهداف و استراتژی‌های توسعه ملی کشور است، یعنی سنجش توان سرزمینی در برآورد نیازهای جامعه و ارزیابی نظام‌مند عوامل طبیعی، اجتماعی، اقتصادی، زیست‌محیطی و فرهنگی – هنری است و چهار شاخه فضا، جمعیت، فعالیت و محیط‌زیست را به‌عنوان ملاک‌های ارزیابی در نظر می‌گیرد.

به دلیل اهمیت موضوع آمایش سرزمین و نقش آن در برنامه‌ریزی فضایی در مقیاس محلی، منطقه‌ای و ملی در توزیع عادلانه امکانات و عدالت محوری هماره مورد تأکید مقام معظم رهبری (مدظله‌العالی) در سند مذکور است. لذا در گام دوم و در راستای تحقق سند تحول دانشگاه آزاد اسلامی و بر اساس ره نگاشت دانشگاه هنرهای اسلامی ایرانی استاد محمود فرشچیان؛ برای عملیاتی کردن «تدوین سند آمایش سرزمینی و رصد وضعیت هنرهای اسلامی» در مکاتبه با تمامی واحدهای دانشگاه از طریق معاونت علوم انسانی و هنر دانشگاه آزاد اسلامی فراخوان تدوین سند ارسال و از جامعه، اصحاب و نخبگان هنری در حوزه آموزش، پژوهش، حرفه‌مندی و مدیران هنری، سیاست و قانون‌گذاران و تصمیم‌سازان و تصمیم‌گیران دعوت شده است تا در تدوین مدخل‌های این سند بنیادین، راهبردی و کاربردی واحد فرشچیان را همراهی کنند و بر اساس سند مذکور ظرفیت‌ها و توان‌های آموزشی، پژوهشی و تخصصی، سرزمینی و بومی هنرها سنتی شناسایی و متناسب با آن وضیعت نقاط قوت، فرصت، ضعف و تهدید مدل بومی تهیه و در اختیار واحدهای دانشگاه برای جذب دانشجوی مهارتی و کارآفرین و توانمند صورت می‌پذیرد و براین اساس است اقتصاد هنر و اشتغال هنری و کارآفرینان هنر شکوفا می‌شود و این بستر مناسب برای درآمد پایدار متکی بر اقتصاد هنر برای واحدها دانشگاهی را فراهم می‌سازد.

همچنین شناسایی ظرفیت‌های هنری و توان‌های بومی هر استان و برنامه‌ریزی و راه‌اندازی رشته‌های دانشگاهی در آن واحد دانشگاهی بر اساس این سند آمایشی و فراهم کردن زنجیره تأمین بازار هنری و تربیت نخبگان، مهارتی، کارآفرین، درآمد پایدار و شکوفایی اقتصاد هنری از اهداف غایی سند آمایش سرزمینی هنرهای سنتی اسلامی است و نیز مستندساز و تاریخ شفایی، تدوین دانشنامه هنرهای سنتی اسلامی، شناسایی نخبگان هنری، شناسایی ظرفیت خیرین هنری در توسعه فضاهای فرهنگی و هنری و رصد وضعیت هنرهای سنتی از دیگر اهداف کلان سند آمایش سرزمین هنرهای سنتی است که می‌تواند در محقق شده بند ۱۱ بخش هنر سند ابلاغی سیاست‌های نظام را فراهم سازد.

در بند ۲۰ بخش علمی «روزآمدسازی و ارتقاء نظام آموزشی و پژوهشی کشور» می‌توان اشاره کرد که ضرورت تغییر در نظام آموزش هنر اهمیت دارد چراکه این نظام آموزش موجود ترمی واحدی سیاست‌های غلط کپی از نظام آموزشی جهان غرب بوده و در این فرایند، هنرمند ماهر و طراح به جامعه تحویل داده نمی‌شود و فقط کمی به هنر و آموزش هنر توجه شده و از کیفیت آموزش هنر در دانشگاه‌ها غفلت شده است.

احیای نظام استاد شاگردی

براین اساس مرور بر تجارب موفق نظام آموزش هنر در دانشگاه ربع رشیدی و جندی‌شاپور یا هنرستان هنرهای زیبا در اصفهان که هنرمند و طراحی به‌مانند بهزاد، سلطان محمد، رضا عباسی، استاد لرزاده، استاد محمود فرشچیان به جامعه تحویل داده است. رمز ماندگاری این نظام همان شیوه استاد شاگردی است. همان‌طور که مستحضرید آموزش در فرهنگ و هنر ایرانی همواره یک سنت سینه‌به‌سینه در انتقال آموزه‌های اخلاقی و فنی از استاد به شاگرد بوده است. در این نظام، استاد صرفاً آموزش‌دهنده نیست بلکه عامل تربیت شاگرد است. مراحل شاگردی مشق نظری، مشق قلمی و مشق خیالی است. مشق نظری مطالعه کردن سبک و سیاق استاد، مشق قلمی تقلید از سبک استاد و مشق خیالی آفرینش اثر هنری به قوت طبق و ذوق و آموخته‌های شاگرد است.

این شیوه آموزش اکنون در ایران در فضاهای سنتی چون کارگاه‌های تولیدی و هنرهای مردمی که ریشه در سنت‌های خانوادگی دارند جاری است، اما در دانشگاه‌های کشور، هنرهای سنتی و صنایع‌دستی به شیوه مدرن غربی در قالب‌ترمی– واحدی آموزش داده می‌شوند که در این نظام فرم و محتوا با هم همخوانی نداشته و آموزش به‌صورت ناقص صورت می‌گیرد. البته تلاش‌هایی برای تطبیق آیین‌نامه‌های رسمی با نظام سنتی آموزش هنرهای سنتی در دانشگاه‌های هنری ایران صورت گرفته که آن تلاش‌ها نیز با مشکلات خاصی همچون مُقَطِّع بودن آموزش، تجربه بهره‌گیری از محضر یک استاد به‌صورت بسیار مختصر و منقطع بودن واحدهای آموزشی و مواردی از این دست مواجه است. در برخی از مراکز دانشگاهی هنری جهان مانند ژاپن، هند، چین، انگلستان، و آمریکا آموزش هنرهای سنتی و صنایع‌دستی در دانشگاه‌ها به‌صورت استاد محور آموزش داده می‌شود.

نظام کنونی آموزش عالی هنر که بر مبنای شاخصه‌های غربی طراحی شده در تقابل با سنت آموزش هنر در ایران است و ناکارآمدی آن در پرورش هنرمندان توانمند و استاد در حوزه هنرهای سنتی مشهود و مسأله‌زا است. محدودیت زمانی در انتقال مفاهیم عمیق و انسانی و به تبع آن ارزشیابی کمّی از یک سو و فن‌محور شدن آموزش هنر از سوی دیگر چالش‌های جدی نظام آموزش هنر در فضای دانشگاهی ایران است. نظام سنتی آموزش هنر در ایران بر پایه استاد شاگردی استوار بوده و هنرمندان بزرگ و نامداری در این نظام پرورش یافته‌اند. مسئله نظام‌نامه کنونی ارائه راهکاری جهت ایجاد تحول و تعالی در نظام آموزش عالی هنر و احیا و اجرای آن در رشته‌های هنری، به‌طور خاص رشته‌های هنرهای بومی مانند هنرهای سنتی، هنرهای صناعی، نمایش‌های سنتی، معماری سنتی، آواها و نواهای بومی و... است.

ضرورت و اهمیت

• افزایش کارآمدی آموزشی و هنری، کیفیت آثار خلق شده و کارآفرینی در حوزه هنرهای سنتی و صناعی؛
• ضرورت احیا رشته‌ها و فرآیندهای آموزشی هنرهای سنتی در سطح آموزش عالی کشور؛
• ضرورت بهره‌گیری، به‌روزآوری و متناسب‌سازی شیوه‌های آموزش بومی؛
• عدم تناسب نظام‌نامه‌های آموزشی جاری در وزارتین با نظام استاد-شاگردی در آموزش عالی هنرهای سنتی و صناعی.

اهداف

• تدوین الگو متناسب بومی برای نظام آموزشی هنرهای سنتی؛
• تعیین چارچوب قانونی برای اجرای صحیح دوره‌های تحصیلات تکمیلی (کارشناسی ارشد ناپیوسته) هنرهای اسلامی- ایرانی در قالب استاد و شاگردی؛
• ایجاد نظم و وحدت رویه اجرایی در اجرای برنامه‌های آموزشی.
  هنگامی که شاگرد به مرحله‌ای از مهارت می‌رسید از استاد خود «اجازه‌نامه» دریافت می‌کرد و در این صورت می‌توانست مستقلانه به کار بپردازد. شاگرد در این مرحله هم به سبب اعتبار و نفوذ استاد، مقید به رعایت اصول بود. امکان داشت یک شاگرد از محضر چند استاد بهره بگیرد و اجازه‌نامه او را چندین استاد رقم بزنند. هدف تربیت نیروی انسانی کارآمد، متعهد، متخصص، هنرمند و متناسب با نیازهای جامعه است.

در پایان سخن به فرموده مقام معظم رهبری اَلعِلمُ سُلطان؛ «سلطان» یعنی اقتدار؛ علم، اقتدار است؛ هر کسی که آن را داشته باشد «صالَ»، یعنی دست قدرتمند را خواهد داشت؛ هرکس که آن را نداشته باشد «صیلَ عَلَیه»، یعنی دست قدرتمندی بر سر او خواهد آمد یعنی زیرِ دست خواهد شد.

براین اساس هنر و هنرمندان این مرزوبوم سرمایه‌های فرهنگی و هنری کشور است و توجه برنامه ریزان و تصمیم گیران به توان‌ها و ظرفیت‌های هنری و سرمایه‌های اجتماعی - فرهنگی می‌تواند کشور را به سمت توسعه پایدار و درآمد پایدار هدایت کند که در سیاست‌های ابلاغی برنامه هفتم کاملاً به این نکته توجه ویژه شده است و نقش دانشگاه‌ها را در تحقق این سیاست‌های کلان برنامه هفتم توسعه کشور بیش‌ازپیش ضروری و حیاتی است.

*سجاد محمدیارزاده، رئیس دانشگاه آزاد اسلامی واحد هنرهای اسلامی- ایرانی استاد فرشچیان

انتهای پیام/۴۰۴۰/