«پیش‌ساخته‌سازی» رویکردی با سرعت و دقت ساخت بالا/ برای مقابله با زلزله از تکنولوژی‌های ساخت‌وساز بهره نمی‌بریم
گروه استان‌های خبرگزاری آنا؛ دهم شهریور؛ سالروز دو زلزله بوئین‌زهرا و فردوس است که یکی ۲۵ هزار و دیگری ۱۰ هزار نفر تلفات داشتند. خبرنگار خبرگزاری آنا به همین مناسبت و در تشریح موقعیت جغرافیایی کشورمان ایران برابر سوانح طبیعی ازجمله زلزله و اینکه اکنون در حوزه پیشگیری از زمین‌زلزله می‌توان از چه فناوری‌ها و تکنولوژی‌هایی استفاده کرد و ایران به کدام نوع از فناوری‌ها در مقابله با این پدیده طبیعی مجهز است با سید امیرحسین گرکانی رئیس پژوهشکده سوانح طبیعی و کرسی یونسکو در مدیریت بلایای طبیعی و عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی(دکتری معماری از واحد علوم تحقیقات تهران) گفت‌وگو کرده است که در ادامه می‌خوانیم.
آنا: آقای دکتر! ابتدا درباره وضعیت جغرافیایی ایران و عوامل ایجاد سوانح طبیعی بگویید.
گرکانی: سرزمین ما به اقتضای وضعیت جغرافیایی آن آبستن سوانح گوناگون طبیعی است. این سوانح همواره خسارت‌های جانی، اقتصادی و اجتماعی فراوانی داشته‌اند و خواهند داشت. در پی هر سانحه و برای جبران صدمات ناشی از آن، تصمیم‌هایی گرفته و اقداماتی انجام می‌شود. این قبیل تصمیم‌ها و اقدامات متأثر از شرایط پیچیده و بحرانی پس از سانحه است و با رویه‌های معمول و سنجیده که در شرایط عادی ممکن است، تفاوت دارد؛ بنابراین، این طور نیست که ما پشت میز خود نشسته باشیم و به‌راحتی بتوانیم برای شرایط پس از سانحه نسخه بپیچیم؛ اما کاری که ما می‌توانیم بکنیم و در قبال آن مسئول هستیم، این است که در راستای کاهش خطر گام برداریم.
کشور ما به‌عنوان یکی از پرمخاطره‌ترین کشور‌های جهان با گستره وسیعی از انواع مخاطرات ازجمله سیل، زلزله و زمین‌لغزش روبهرو است. علاوه بر این با انواع آسیب‌پذیری‌ها در ابعاد مختلف کالبدی، اجتماعی، اقتصادی، محیط‌زیستی و سازمانی مواجه است که از منابع بسیاری سرچشمه می‌گیرد؛ ازجمله مهم‌ترین این عوامل می‌توان جمعیت رو به رشد مناطق در معرض خطر، افزایش شهرنشینی، رشد سریع پدیده سالمندی، فقر، فرهنگ مواجهه با خطر، رعایت نکردن استانداردها، تحقق نیافتن برنامهها و اولویتها و عملکرد سازمان‌های مسئول در این زمینه را ذکر کرد. در کنار آسیب پذیری، بخش عمده گستره جغرافیایی و درصد قابل توجهی از سکونتگاه‌های شهری و روستایی کشور نیز در معرض مخاطرات هستند.
با توجه به شرایط موجود، کشور ما در ۱۰ سال آینده در معرض مخاطرات بیشتری خواهد بود و در صورت ادامه روند فعلی، آسیب‌پذیری نیز روندی افزایشی را تجربه خواهد کرد. وقوع برخی مخاطرات ازجمله زلزله اجتناب‌ناپذیر است؛ بنابراین لازم است در راستای کاهش آسیب پذیری گام برداریم تا در صورت قوع مخاطرات با ریسک کمتری مواجه شویم.
آنا: ارزیابی شما از زلزله‌های بویین‌زهرا، فردوس و ... در کشور چیست و بعد از آن چه تجربیاتی اندوخته و دستاوردهایی داشته‌ایم؟
گرکانی: مهم‌ترین علل وسعت تخریب در زلزله سال ۱۳۴۱ در منطقه بویین‌زهرا و زلزله سال ۱۳۴۷ فردوس، شدت بالای زلزله و آسیب‌پذیری بنا‌ها عنوان شده است؛ اما طی سال‌های گذشته اگرچه با سرعت بسیار کم، اما به هر صورت در راستای کاهش آسیب‌پذیری گام‌هایی در کشور برداشته شده است.
از زلزله بویین‌زهرا در سال ۱۳۴۱ تا زلزله فردوس (۱۳۴۷) و طبس (۱۳۵۷)، تجربیات مختلفی در بازسازی پس از سوانح در کشور داشتیم؛ اما هیچ‌کدام برنامه مدونی نداشت و هرکدام به یک شیوه اتفاق می‌افتاد. از سال ۱۳۶۹ با وقوع زلزله گیلان-زنجان برنامه‌ای برای بازسازی مناطق سانحه‌دیده توسط بنیاد مسکن تدوین شد و ساختاری برای بازسازی در کشور شکل گرفت که در نتیجه آن ساخت‌وساز پس از سوانح مبنای اصولی‌تر به خود گرفت و منجر به ساخت‌وساز با استاندارد‌های بالاتری شد به نحوی که هنگام وقوع زلزله در مناطقی که قبلاً بازسازی شده بودند با خسارات بسیار کمتری مواجه شدیم.
پیش‌ساخته‌سازی امری تخصصی است که با ماهیت ساخت در ایران که توسط اقشار مختلف صورت می‌گیرد، شاید در تناقص باشد؛ متأسفانه در کشور ما ساخت‌وساز گاهی توسط افرادی بدون دانش و تجربه ساخت و با هدف کسب درآمد صورت می‌گیرد.
یکی دیگر از دستاورد‌های زلزله گیلان ـ زنجان در سال ۱۳۶۹ این بود که آیین‌نامه ۲۸۰۰ تدوین و در کل کشور عملیاتی شد که در مقاوم‌سازی ساختمان‌ها بسیار تأثیرگذار بود. تا پیش از این آیین‌نامه منسجمی در زمینه ساخت مقاوم ساختمان‌ها وجود نداشت. به همین منوال طی سال‌های گذشته قوانین و مقررات خوبی در زمینه ساخت‌وساز در کشور تدوین شده و به کار بستن همین قوانین می‌تواند شرایط ما را بسیار تغییر دهدغ اما به علل مختلف گاهی اوقات این استانداردها در طراحی و ساخت رعایت نمی‌شود.
مطالعاتمان را در عمل به کار نمی‌بندیم
آنا: آیا کارهای مطالعاتی و آموزشی درباره زلزله انجام داده‌ایم؟
گرکانی: به لحاظ مطالعاتی کارهای خوبی در کشور در زمینه ساخت‌وساز مقاوم و اصولی انجام شده که حتی برخی از آنها در دنیا مرجع شده است؛ اما خودمان از آن استفاده نمیکنیم. فاصله دانش ما با عملکردمان زیاد است و مطالعاتمان را در عمل به کار نمی‌بندیم. اگر در این مسیر هم پیش برویم، باز هم گامی دیگر در تغییر وضع موجود خواهیم برداشت.
نکته مهم دیگر آموزش به مردم است؛ باید در کنار تلاش برای ساخت مقاوم خانه‌هایی که تخریب شده به مردم آموزش هم بدهیم تا مقاوم ساختن تبدیل به یک فرهنگ شود. علاوه بر آموزش عمومی، باید بر آموزش افرادی که در فرایند ساخت‌وساز دخیل هستند هم متمرکز باشیم؛ چه نیرو‌های اجرایی و چه نیرو‌های فنی مهندسی که قرار است کار نظارت را انجام دهند.
حادثه متروپل نتیجه عمل نکردن به استانداردها در طراحی و اجرا بود
آنا: آقای دکتر! آیا در بخش علم، فناوری و تکنولوژی روز برای مقابله با زلزله دستاورد و پیشرفتی داشته‌ایم؟
گرکانی: با همه این حرف‌ها، ما از بسیاری از تکنولوژی‌های ساخت‌وساز که در کشور‌های دیگر به کار گرفته می‌شود، بهره‌ای نمی‌بریم. به عنوان مثال، پیش‌ساخته‌سازی رویکردی است که در کشور‌هایی مانند آمریکا، ژاپن و چین به کار گرفته می‌شود؛ این روش سرعت و دقت ساخت را بسیار بالا می‌برد؛ اما در ایران علاوه بر این که کارخانه‌های تولیدکننده محدود است، این روش برای سازندگان توجیه اقتصادی ندارد.
پیش‌ساخته‌سازی امری تخصصی است که با ماهیت ساخت در ایران که توسط اقشار مختلف صورت می‌گیرد، شاید در تناقص باشد؛ متأسفانه در کشور ما ساخت‌وساز گاهی توسط افرادی بدون دانش و تجربه ساخت و با هدف کسب درآمد صورت می‌گیرد. مثالی دیگر، سیستمهای نوین کنترل لرزه‌ای است که در استفاده از آنها در آمریکا و ژاپن به‌خصوص در ساختمان‌های بلندمرتبه بسیار متداول است. در این سیستم، یک سری قطعات مانند جداساز‌ها و میراگر‌ها که بار زلزله را تعدیل می‌کند، در طراحی و ساخت اضافه و منجر به کاهش بار لرزه‌ای ساختمان می‌شود؛ اما از آنجا که هزینه کوتاه‌مدت این سیستم و هزینه تمام‌شده اولیه در طراحی و اجرا زیاد است، سازندگان در کشور ما چندان تمایلی به استفاده از آن ندارند؛ در حالی که اگر هزینه‌ها در بازه ۳۰ ساله در نظر گرفته شود و تبعات احتمالی در برابر زلزله نیز مدنظر قرار گیرد، این سیستم به صرفه خواهد بود.
البته اگر بخواهم صادق باشم، در همین وضعیت فعلی و با همین تکنولوژی ساخت اگر در مراحل طراحی، اجرا و نظارت خوب عمل کنیم، قطعاً در صورت وقوع سوانح مختلف شرایط به مراتب بهتری خواهیم داشت. به عنوان مثال در حادثه متروپل دیدیم که ضعف در این فرایند منجر به وقوع چه فاجعه‌ای شد. حادثه متروپل نتیجه نداشتن تکنولوژی ساخت نبود، نتیجه عمل نکردن به استانداردها در طراحی و اجرا و طی نکردن فرایند‌های تعریف‌شده برای طراحی، ساخت و نظارت بود.
مبحث ۲۲ مقررات ملی ساختمان مدنظر قرار گیرد
آنا: و سخن آخر...
گرکانی: مواردی که تا اینجا اشاره داشتم ناظر بر ساختمانهایی بود که قرار است در آینده ساخته شود؛ اما یک موضوع مهم که خیلی وقت‌ها آن را فراموش می‌کنیم، ساختمان‌های موجود است. پس از حادثه متروپل شاهد بودیم که لیست‌هایی از ساختمان‌های نامقاوم در شهر تهران منتشر شد؛ البته این‌ها فقط ساختمان‌های عمومی بود و اگر بخواهیم برای مخاطرات گوناگون و نیز با در نظر داشتن ساختمان‌های با مالکیت خصوصی بررسی مجددی انجام دهیم به مراتب لیست گسترده‌تری خواهیم داشت.
نکته مهم این است که بر اساس چه دستورالعمل و روندی می‌خواهیم به داد این ساختمان‌ها برسیم. هنگام بهره‌داری اصولاً کنترل و نظارتی بر ساختمان‌ها نداریم و اگر هم داشته باشیم، معمولاً مورد بی‌توجهی قرار می‌گیرد که نتیجه آن حوادثی مانند آتش‌سوزی ساختمان پلاسکو است.
کنترل در زمان بهره‌برداری در کشور ما عملیاتی نشده است؛ در این راستا لازم است مبحث ۲۲ مقررات ملی ساختمان که به «مراقبت و نگهداری از ساختمان‌ها» اختصاص دارد، مدنظر قرار گیرد و علاوه بر این، نیازمند افراد و شرکت‌هایی هستیم که صلاحیت ارزیابی ایمنی ساختمان‌های موجود و ارائه دستورالعمل مقاوم‌سازی آنها را داشته باشند.
گفت‌وگو از احسان عربی مفرد
انتهای پیام/۴۰۶۲/
انتهای پیام/