رونمایی از مرحله اول طرح توانمندسازی در برابر اعتیاد در مناطق آزاد/ توانمندسازی ۹هزار دانش‌آموز و کارگر در چهار ماه پیش رو
به گزارش گروه جامعه خبرگزاری آنا، مهدی حسین‌زاده یزدی معاون فرهنگی، اجتماعی و گردشگری مناطق آزاد، در ابتدای مراسم رونمایی از مرحلۀ اول طرح توانمندسازی در برابر اعتیاد در مناطق آزاد که با حضور برخط مدیران و معاونان فرهنگی، اجتماعی و گردشگری همۀ مناطق آزاد تشکیل شد، گفت: مسائل و آسیب‌های اجتماعی، مانند اعتیاد، طلاق، حاشیه‌نشینی، فقر، بیکاری و خشونت‌های خانگی همچون علائم بیماری هستند؛ به این معنا که نشان می‌دهند بسیاری از سازوکار‌های موجود در جامعه در حوزه‌های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و... ناسالم‌اند.
وی ادامه داد: برای مثال، توزیع ناعادلانۀ امکانات در کشور باعث می‌شود بسیاری از مردم از شهر‌هایی که امکانات کمتری دارند، به شهر‌های بزرگ‌تر و برخوردارتر مهاجرت کنند؛ اما به دلایل مختلفی نمی‌توانند به به این شهر‌ها جذب شوند و به‌ناچار به مناطق حاشیه‌ای رانده می‌شوند. از سوی دیگر، برای برخی از مردم در مناطق کم‌برخوردارتر زندگی در همین حاشیه‌ها از زندگی در شهر‌های خودشان جذاب‌تر است و به همین دلیل از ابتدا به این مناطق کوچ می‌کنند.
معاون فرهنگی، اجتماعی و گردشگری مناطق آزاد گفت: برخی از ساکنان این شهر‌ها نیز با افزایش ناگهانی قیمت مسکن راهی این مناطق می‌شوند. در اینجا به‌روشنی می‌توانیم سازوکار نادرست جامعه در حوزه‌های فرهنگی و اجتماعی و اقتصادی را مشاهده کنیم که به شکل‌های گوناگون زمینه‌های حاشیه‌نشینی در کلانشهر‌ها را ایجاد می‌کنند و برای مقابله با آن باید همۀ این علل و عوامل را شناخت و برای کاستن از آن‌ها برنامه‌ریزی کرد. به همین دلیل است که دانشمندان معتقدند مسائل اجتماعی ماهیتی چندوجهی و میان‌رشته‌ای دارند و باید مقابله با آن‌ها متخصصان حوزه‌های گوناگون دست به کار شوند.
یزدی ادامه داد: البته این‌ها هیچ منافاتی با نقش انتخاب افراد ندارد؛ به این معنی که در نهایت فرد است که انتخاب می‌کند؛ اما جامعه این بستر را برای انتخاب افراد فراهم می‌سازد.
وی افزود: آشکار است که وجود این آسیب‌ها زندگی عادی فردی و اجتماعی افراد را دچار اختلال می‌کند و زمینه‌های رشد و پیشرفت فردی و اجتماعی افراد و البته اجتماع را مختل می‌سازد. به همین دلیل، هیچ جامعه‌ای با وجود آمار آسیب‌های اجتماعی بالا نمی‌تواند به پیشرفت همه‌جانبه و پایدار دست یابد. پیشرفت همه‌جانبه و پایدار که جایگزین پیشرفت صرفاً اقتصادی شده است، توجه ویژه‌ای به رشد و پیشرفت شاخص‌های انسانی و اجتماعی همۀ افراد جامعه دارد و هرگز نمی‌تواند پیشرفت‌های انسانی را فدای پیشرفت‌های صرفاً اقتصادی کند. در اینجاست که بحث مسائل و آسیب‌های اجتماعی در جامعه جایگاه ویژه‌ای می‌یابد و مسئولان باید برنامه‌های مفید و مٶثر و کارآمدی برای مقابله و کاهش آن‌ها تدارک ببینند.
یزدی خاطرنشان کرد: متأسفانه در سال‌های گذشته با وجود اینکه بیش از یک‌ونیم‌میلیون نفر در مناطق آزاد کشور ساکن هستند، به‌قدر کافی این موضوع در اولویت برنامه‌ریزی‌ها و بودجه‌ریزی‌ها نبوده است و به همین دلیل امروز در مناطق آزاد با مسائل اجتماعی بسیاری مواجه هستیم. برخی مناطق به‌شدت با مشکل حاشیه‌نشینی روبه‌رویند و برخی مناطق در حد درخور توجهی با بیکاری و فرهنگ نادرست کار دست‌به‌گریبان‌اند. اما طبق مسئله‌شناسی‌هایی که خود مناطق به دبیرخانه ارسال کرده‌اند، معضلی که تقریباً همۀ مناطق با شدت و ضعف‌های متفاوت با آن مواجه‌اند، اعتیاد است. البته لازم است در اینجا به این نکته اشاره کنیم که ماهیت اعتیاد در مناطق گوناگون تا حدی متفاوت است؛ به این معنا که اعتیاد در همۀ مناطق آزاد برآمده از علل و عوامل واحدی نیستند و بر همین اساس نیز باید پس از انجام کار‌های پژوهشی معتبر در این زمینه، متناسب با هر منطقه برنامه‌های ویژه‌ای هم تدارک دیده شود.
اعتیاد یکی از اصلی‌ترین آسیب‌های اجتماعی کشور
معاون فرهنگی، اجتماعی و گردشگری دبیرخانۀ شورایعالی مناطق آزاد دراین‌باره گفت: بدون شک، اعتیاد یکی از اصلی‌ترین آسیب‌های اجتماعی در کشور است. طبق آماری که به‌تازگی دبیر ستاد مبارزه با مواد مخدر اعلام کرده‌اند، ایران طبق آمار رسمی سازمان ملل، ۹۰درصد کشفیات تریاک جهان، ۴۸درصد مورفین جهان و ۲۶درصد هروئین جهان را داشته است. این آمار افزون بر اینکه نشان می‌دهد پاره‌های تن ملت، تمام‌قد و با تمام توان در راه مبارزه با مواد مخدر ایستاده‌اند، نشان می‌دهد تا چه اندازه به‌لحاظ جغرافیایی در معرض این آسیب اجتماعی خانمان‌برانداز قرار دارد و باید اقدامات بهتر و بیشتری در این زمینه انجام شود.
وی ادامه داد: برخی تحلیل‌ها نشان می‌دهد رشد اعتیاد در کشور بالاست. بر اساس برخی پژوهش‌های دانشگاهی انجام‌شده در این زمینه، از دهۀ هفتاد تا کنون رشد اعتیاد در کشور ۸درصد، اما رشد جمعیت ۱.۲ درصد بوده است. این نشان می‌دهد که رشد اعتیاد از رشد جمعیت پیشی گرفته و افزایش آن در جامعه را نمی‌توان بر اساس افزایش جمعیت تحلیل و تبیین کرد و باید پذیرفت که در این زمینه کشور بیشتر درگیر شده است. تأسف‌آور اینکه سهم تحصیل‌کردگان نیز از جمعیت معتادان نشان می‌دهد الگوی جمعیتی اعتیاد در حال تغییرات محسوسی است.
وی ادامه داد: در اینجا لازم است به این نکته توجه کنیم که در یکی‌دو دهۀ اخیر، الگوی اعتیاد در کشور دگرگون شده است. هم از حیث مصرف‌کنندگان به‌لحاظ سن و تحصیلات و جنسیت و هم از نظر نوع مواد و شیوۀ توزیع آن‌ها.
ضرورت مقابلۀ همه‌جانبه با اعتیاد
عضو هیئت‌علمی دانشگاه تهران اضافه کرد: باید به این نکته توجه کنیم که اعتیاد آثار ویرانگر فراوانی در جامعه بر جای می‌گذارد. بر اساس پژوهش‌های فراتحلیلی که در حوزۀ علل و عوامل و پیامد‌های اعتیاد انجام شده است، اعتیاد پیامد‌های ویرانگر بسیاری بر جای می‌گذارد که بر خی از آن‌ها عبارت‌اند از: امتداد و گسترش چرخۀ اعتیاد با اعتیاد همسر و فرزندان، ترک شغل، ترک تحصیل، انواع خشنونت‌های خانگی، متلاشی‌شدن نهاد خانواده، ازدست‌رفتن نیروی کار، افزایش بزهکاری، تأمین اقتصاد پُرسود قاچاق و افزایش و گسترش دایرۀ فعالیت آن، جدایی فرد از خانواده و جامعه و ایجاد انواع بیماری‌های روحی و جسمی و.... همۀ این عوامل، یعنی درگیری شدید ایران به‌لحاظ جغرافیایی با پدیدۀ قاچاق مواد مخدر، افزایش چشمگیر آمار اعتیاد در کشور در دوسه دهۀ اخیر، آثار مخرب و ویرانگر آن و البته مسئله‌شناسی‌های مناطق آزاد که به دبیرخانه اعلام کرده‌اند، باعث شد اعتیاد را به‌عنوان یکی از اولویت‌های اصلی خود برای مبارزه با مسائل و آسیب‌های اجتماعی انتخاب کنیم و بکوشیم اقدامات مفید و مٶثر علمی و تخصصی در این زمینه انجام دهیم.
ضرورت اتخاذ رویکرد علمی و مستمر در مبارزه با آسیب‌های اجتماعی
حسین‌زاده خاطرنشان کرد: ذکر این نکته ضروری است که با آسیب‌های اجتماعی نمی‌توان مواجهۀ دفعی و ضربه‌ای داشت و انتظار داشت با چنین اقداماتی به دستاورد‌های درخور توجهی دست یافت. مبارزه با این آسیب‌ها باید مستمر، منظم، علمی، تدریجی و برنامه‌ریزی‌شده باشد و انتظار از اقدامات انجام‌شده در این حوزه نیز باید به همین شکل باشد؛ زیرا این مسائل و آسیب‌های اجتماعی یک‌شبه پیش نیامده‌اند که یک‌شبه از بین بروند.
وی گفت: در گام نخست باید با کار‌های پژوهشی با مراکز علمی، تخصصی، معتبر و طراز اول کشور به‌دقت و به‌روشنی علل و عوامل و زمینه‌ها و البته راهکار‌های مٶثر و کارآمد مبارزه با آن‌ها را متناسب با ویژگی‌های بوم هر منطقه استخراج کنیم و در گام دوم تلاش کنیم از شیب افزایش این مسائل و آسیب‌ها بکاهیم و در گام سوم کنترل و در گام چهارم آن‌ها را به‌تدریج کاهش دهیم.
یزدی ادامه داد: البته این روند به‌معنای سستی در کار نیست؛ بلکه رویکرد علمی و نگاه مستمر به مبارزه به مسائل و آسیب‌های اجتماعی را به‌خوبی نشان می‌دهد.
معاون فرهنگی، اجتماعی و گردشگری دبیرخانۀ شورایعالی مناطق آزاد گفت: در راه مبارزه با مسائل و آسیب‌های اجتماعی موانع و مشکلات بسیاری هم وجود دارد که نباید از آن‌ها چشم پوشید و باید تدابیری برای کاستن از آن‌ها نیز اندیشید. نخست اینکه متأسفانه در دهه‌های اخیر به موضوع اعتیاد کمتر به‌عنوان آسیبی اجتماعی پرداخته‌اند یا به بیان دقیق‌تر، در مقام مبارزه با این مسئلۀ اجتماعی کمتر از راهکار‌های اجتماعی کمک گرفته‌اند و رویکرد‌ها بیشتر پزشکی و انتظامی بوده است.
وی ادامه داد: در این نکته هیچ تردیدی نیست که رویکرد‌های پزشکی و انتظامی هم باید در راه مبارزه با اعتیاد یاری‌رسان باشند؛ اما باید جایگاه ویژه‌ای هم برای علل و عوامل اجتماعی و در همین راستا برای راهکار‌ها و برنامه‌های اجتماعی در نظر گرفت. دوم اینکه متأسفانه افزون بر اینکه نگاه مدیران کمتر اجتماعی بوده است، در حوزۀ علمی و نظری هم با کمبود‌های ویژه‌ای مواجه هستیم؛ به این معنا که تقریباً در کشورمان نظریه‌ای بومی در این زمینه وجود ندارد یا دست‌کم بگوییم به‌قدر کافی پژوهش‌های درخور توجه گره‌گشا در این زمینه انجام نشده است که بتواند مدیران را در این عرصه یاری رساند. سوم اینکه متأسفانه در دهه‌های گذشته برنامه‌ها و اقدامات گوناگون مبارزه با اعتیاد به‌قدر کافی همه‌جانبه نبوده است و همۀ مراحل مبارزه با این آسیب را در بر نمی‌گرفته است؛ البته خوشبختانه در این زمینه در سال‌های گذشته پیشرفت‌های درخور توجهی شکل گرفته است و باید از این تجارب در مناطق آزاد بیشترین استفادۀ ممکن را برد و کوشید اقدامات در این زمینه کامل‌تر و اثرگذارتر از دیگر اقدامات انجام‌شده در این زمینه باشد. چهارم اینکه متأسفانه آمار دقیق و تفکیکی و معتبر در این زمینه بسیار دشوار به دست مدیران می‌رسد که برنامه‌ریزی و هدف‌گذاری و در پی آن، اقدام مفید و مٶثر در این زمینه را به‌شدت دشوار می‌سازد.
حسین‌زاده ادامه داد: در راه مبارزه با اعتیاد راهبرد‌های گوناگونی در دوسه دهۀ اخیر در کشور انجام شده است؛ برای مثال، راهبرد‌های کاهش عرضه، کاهش تقاضا، کاهش آسیب و پیشگیری مهم‌ترین آن‌ها هستند. در اینجا چند نکتۀ درخور توجه وجود دارد. یکی اینکه بر اساس تجارب بین‌المللی و پژوهش‌های انجام‌شده در این زمینه هیچ اقدامی در این زمینه تا زمانی که کامل و جامع و همه‌جانبه و چندوجهی نباشد و همۀ مراحل و زمینه‌ها و علل و عوامل را نبیند، کارساز نخواهد بود. دوم اینکه ضرورتاً همۀ علل و عوامل اعتیاد در دست فعالان حوزۀ اجتماعی نیست و باید فعالان و دست‌اندکاران و مدیران و تصمیم‌گیران و تصمیم‌سازان حوزه‌های گوناگون در کنار همدیگر در این زمینه به‌صورت جدی دست به کار شوند. سوم اینکه باید از راهبرد‌هایی پیروی کرد و راهکار‌های را به کار گرفت که که با کمترین آسیب، بیشترین دستاورد را در این راه برای جامعه به ارمغان آورند؛ برای مثال، در برهه‌ای توان بسیاری در کشور صَرف تجهیز و توسعۀ مراکز بازپروری شد. در ضرورت این مراکز شکی نیست؛ اما اگر این رویکرد اولویت یابد و به موضوع ورود افراد جدید به این آسیب توجه کافی صورت نگیرد، عملاً این بستر به زمینه‌ای برای تشویق به اعتیاد تبدیل می‌شود، نه جلوگیری از اعتیاد.
معاون فرهنگی، اجتماعی و گردشگری مناطق آزاد گفت: افزون بر این، دبیرکل ستاد مبارزه با مواد مخدر آذر۱۳۹۹ دراین‌باره گفت: «پایداری ترک اعتیاد در کشور پایین بوده و ۸۰درصد معتادان به مصرف دوبارۀ مواد باز می‌گردند و یکی از علل اصلی ناشی از نقص تکنیک‌های درمانی در جامعه است.»
وی بیان کرد: آشکار است که باید تا حد ممکن ورود افراد جدید به این چرخه کاهش یابد و در کنار آن، تلاش کرد کسانی را که در این چرخه گرفتار شده‌اند، به بهترین شکل ممکن نجات داد. بر همین اساس، رویکرد‌های پیشگیری و توانمندسازی در سال‌های اخیر به‌صورت ویژه‌ای توجه پژوهشگران و مدیران را به خود جلب کرده است.
وی ادامه داد: البته این نکته هرگز به این معنا نیست که باید به دیگر عوامل مٶثر در این زمینه بی‌توجه بود. برای مثال، اگر تمام توان مدیران فقط صَرف توانمندسازی شود، اما به کاهش دسترسی به مواد مخدر توجه چندانی صورت نگیرد، طبیعی است که هدف اصلی، یعنی کاهش ابتلا محقق نمی‌شود؛ بنابراین، باید علل و عوامل گوناگون را در کنار هم و البته با اولویت‌بندی مشخص مدنظر قرار داد.
علل و عوامل اعتیاد متغیری مٶثر در تعیین راهبرد و راهکار مٶثر
عضو هیئت‌علمی دانشگاه تهران گفت: انتخاب راهبرد‌ها و راهکار‌ها و روش‌های مبارزه با اعتیاد از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است، توجه به علل و عوامل شکل‌گیری و بروز آن است که طبیعتاً در بستر‌های گوناگون اجتماعی و فرهنگی و اقتصادی و... تا حدی این علل و عوامل متفاوت است؛ البته تا حدی می‌توان وجود اشتراک این علل و عوامل را احصا کرد و برشمرد: بیکاری، خانوادۀ معتاد، دوستان معتاد، بستر اجتماعی نامناسب، مشکلات شخصیتی، پاسخ درست ندادن به هیجان‌های نوجوانی و جوانی، دسترسی آسان به مواد مخدر، ارزش‌سازی و هنجارسازی نادرست و ناسالم، نداشتن تفریح و سرگرمی، فرار از خانه، بی‌سرپرستی یا بدسرپرستی، ناآگاهی از اعتیادآوربودن برخی مواد و نداشتن مهارت‌های کافی در مواجهۀ با آن‌ها.
وی افزود: نکتۀ بسیار مهمی که باید در پیشگیری و توانمندسازی در برابر اعتیاد به آن توجه کرد، کیفیت و خروجی‌محوربودن کار است. متأسفانه توانمندسازی همچون بسیاری دیگر از اصطلاحات در ادبیات اجرایی کشور در حال تهی‌شدن از معناست و به هر برنامه‌ای با هر میزان از خروجی و دستاورد اصطلاح توانمندسازی نسبت داده می‌شود.
معاون فرهنگی، اجتماعی و گردشگری مناطق آزاد بیان کرد: باید توجه کرد که در توانمندسازی باید هدف اصلی، یعنی توانمندکردن فرد در برابر اعتیاد مدنظر قرار گیرد؛ پس به هیچ روش و برنامۀ خاصی محدود نمی‌شود و باید متناسب با نیاز‌ها و علایق مخاطب انجام شود. گاهی لازم است تئاتر اجرا شود، گاهی فیلمی به نمایش درآید، گاهی نوعی بازی و سرگرمی طراحی و اجرا شود، گاهی دسترسی به مشاور تسهیل شود و.... همۀ این‌ها روش‌ها و راهکار‌های گوناگون توانمندسازی برای مخاطبان مختلف است. آنچه در توانمندسازی خط قرمز به حساب می‌آید، کلیشه‌کاری است. کار‌های تکراری هرگز مخاطب را جذب نمی‌کند و نمی‌تواند دانش و مهارت‌های مدنظر را در او ایجاد کند و افزایش دهد.
حسین‌زاده ادامه داد: متأسفانه یکی از آسیب‌هایی که در کشور در زمینۀ مبارزه با مسائل و آسیب‌های اجتماعی وجود دارد، رویدادمحوری است. بسیاری از مدیران به‌دلیل اینکه رویداد‌ها بازتاب خبری و رسانه‌ای گسترده‌تری دارند و به‌اصطلاح در رزومۀ کاری و بیلان عملکردی جایگاه ویژه‌ای می‌یابند، بدون توجه به میزان اثربخشی آن، تمایل بسیار زیادی به برگزاری انواع رویداد‌ها در این حوزه دارند. این رویکرد نادرست در مناطق آزاد باید جای خود را به انجام اقدامات مفید و مٶثر و علمی و گره‌گشا بدهد. البته این گفته هرگز به این معنا نیست که نباید هیچ رویدادی در راه مبارزه با آسیب‌های اجتماعی انجام شود؛ بلکه به این معناست که باید از اولویت اول خارج شده و فقط در صورت ضرورت و کارآمدی از این ابزار نیز استفاده شود.
توانمندسازی دانش‌آموزان؛ سرمایه‌گذاری بلندمدت
وی خاطرنشان کرد: در راستای طراحی راهبرد‌ها و راهکار‌های مبارزه با اعتیاد علل و عوامل بسیاری مٶثرند که برخی از آن‌ها را از نظر گذراندیم. یکی دیگر از عوامل مهم در این زمینه، بودجه و امکانات در اختیار است. ما در معاونت فرهنگی اجتماعی و گردشگری مناطق آزاد بودجۀ محدودی در اختیار داریم و به همین دلیل باید به‌دقت بر راهبرد‌ها و راهکار‌هایی که انتخاب می‌کنیم، توجه کنیم تا بیشترین بازده را در این زمینه به دست آوریم. طبیعی است ما امکان کار بر روی همۀ گروه‌های در معرض خطر را نداریم. اما اگر رویکرد پیشگیری و توانمندسازی را در اولویت خود قرار دهیم، بدون شک، دانش‌آموران به‌دلیل اینکه سن کمتری دارند و به دلایل گوناگون بیشتر در معرض خطر هستند، یکی از مهم‌ترین اقشار برای توانمندسازی هستند؛ زیرا در ابتدای نوجوانی به سر می‌برند و سال‌های زیادی را در جوانی و میانسالی در پیش دارند و سرمایه‌گذاری بر روی آن‌ها می‌تواند نتایج و دستاورد‌های بلندمدتی به ارمغان آورد. البته در بین دانش‌آموزان نیز باید اولویت‌بندی انجام شود. بر اساس آمار‌های موجود دانش‌آموزان متوسطه، به‌ویژه متوسطۀ دوم به دلایل گوناگون بیشتر در معرض این آسیب‌اند. افزون بر این، به‌لحاظ سال‌های تحصیلی هم در آستانۀ خروج از مدرسه و ورود به بازار کار یا دانشگاه قرار دارند؛ پس زمان کمتری برای توانمندسازی آن‌ها در مدرسه وجود دارد و با توجه به اینکه توانایی ما در این زمینه محدود است، این گروه از دانش‌آموزان در اولویت قرار می‌گیرند. البته وقتی حرف از توانمندسازی دانش‌آموزان به میان می‌آید، باید به پدر و مادر‌ها و آموزگاران و مشاوران مدارس نیز توجه ویژه‌ای صورت پذیرد. توانمندسازی دانش‌آموزان در صورتی به‌درستی انجام می‌شود که این توانمندسازی مستمر و ادامه‌دار باشد و شرط این استمرار و دوام، ادامۀ این فرایند در مدرسه و خانواده است.
وی گفت: بر همین اساس، مقرر شد در مرحلۀ اول این طرح ۲۰ درصد از دانش‌آموزان دختر و پسر متوسطۀ دوم در طرح توانمندسازی در برابر اعتیاد شرکت کنند و به‌ترتیب در مراحل بعدی، همۀ دانش‌آموزان مقطع متوسطه در این طرح شرکت داده شوند.
یزدی در پایان گفت: کارگران نیز به‌دلایل گوناگون، از جمله دلایل اقتصادی و فرهنگی از قشر‌های بسیار آسیب‌پذیر در برابر این مسئله به حساب می‌آیند و متأسفانه در سال‌های گذشته نیز در مناطق آزاد کمتر در این زمینه به آن‌ها توجه شده است. ممکن است بسیاری از آن‌ها از دانش و مهارت‌های لازم در این زمینه برخوردار نباشند و به‌لحاظ اقتصادی هم توانایی مراجعه به مشاوران متخصص در این زمینه را نداشته باشند. طبیعی است که در چنین موقعیتی مسئولان موظف‌اند این زمینه و بستر را برای آن‌ها فراهم سازند و آن‌ها را یاری رسانند تا احتمال گرفتارآمدن آن‌ها در این آسیب کاهش یابد. به همین دلیل، قرار بر این شد که در مرحلۀ اول این طرح، ۴هزار نفر از کارگران مناطق آزاد کشور نیز در برابر اعتیاد توانمند شده و در مراحل بعدی، به‌ترتیب همۀ کارگران شرکت داده شوند.
انتهای پیام/
انتهای پیام/