ظریف چگونه از عربستان در نیویورک انتقام گرفت

سمیرا امیرچخماقی، گروه بین‌الملل خبرگزاری آنا: دو روز بعد از آنکه محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران به آمریکا رسید،‌ باراک اوباما، رئیس جمهوری آمریکا راهی خاورمیانه شد. اوباما در روزهایی که ظریف تلاش می کرد تا با نگارش مقاله و دیدار صمیمانه با اهالی رسانه‌های آمریکایی به نمایش دیپلماسی ایران بپردازد و مردم و نخبگان این کشور را مورد خطاب قرار دهد،‌ در ریاض با مقامات عربی دیدار کرد و درباره ایران با لحن تازه‌تری سخن گفت.

فرصتی برای ظریف در آمریکا

ظریف که به همراه معاونانش، بامداد دوشنبه هفته گذشته، عازم نیویورک شد، در اولین مصاحبه‌ای که به محض ورود به آمریکا انجام داد، حضورش در آمریکا را فرصتی دانست برای آنکه در مجامع فکری از اقداماتی که گروه‌های معاند ایران برای ادامه فضای ایران‌هراسی قبل از برجام طراحی و اجرا کرده‌اند، جلوگیری کند.

وزیر امور خارجه با همین رویکرد علاوه بر دیدارهایی که به منظور پیگیری برجام با جان کری،‌ وزیر امور خارجه آمریکا داشت، در مقاله‌ای در روزنامه واشنگتن‌پست نوشت: «برخی از کسانی که از برجام آشفته هستند، آشکارا به دنبال کشاندن منطقه به جنگ ویرانگر دیگری بودند. آنها نهایت سعی خود را انجام دادند - و هنوز انجام می‌دهند - تا متحدان غربی‌شان را متقاعد کنند تا تابوی شکسته‌شده تعامل با ایران را مجددا بازسازی کنند. آنها حتی به‌طور مکرر و علنی، تلاش کردند ایران را به حمله نظامی - و حتی هسته‌ای- تهدید کنند که در تعارض آشکار با قوانین بین‌المللی است.»

ظریف در بخش دیگری از این مقاله نوشت: «این بازیگران، که مقادیر سرسام‌آوری از دلارهای نفتی مردم‌شان را صرف احتکار سلاح کرده‌اند، حال افول دارایی‌های مالی و سیاسی خود را همسو با سقوط قیمت‌های نفت شاهد هستند. در این میان، افراد سرگردانی که به دست این بازیگران قدرت یافتند، دیگر فقط به ایجاد رعب و وحشت در منطقه و بقیه جهان نمی‌پرازند، بلکه بیشتر دستان افرادی را هم که آن‌ها را تغذیه می‌کنند، می‌گزند.»

به گزارش رسانه‌های آمریکایی، ظریف در دیدار با کری نیز درباره موضوع سوریه و روابط تهران و ریاض گفت‌وگو هایی داشته است.

اوباما در مقابل پادشاهی عربستان

اما این انتقادهای صریح ظریف در آمریکا از کشورهای منطقه، در حالی انجام شد که در سوی دیگر میدان، باراک اوباما در ریاض به دنبال قانع کردن پادشاه عربستان برای همزیستی مسالمت‌آمیز با ایران بود.

اوباما در دیدار خصوصی خود با ملک سلمان، پادشاه عربستان تأکید کرد که دولت عربستان باید با رقیب خود، ایران همزیستی داشته باشد. بلومبرگ این مطلب را به نقل از یک مقام آمریکایی منتشر کرد و نوشت: «رئیس‌جمهوری آمریکا اهمیت همزیستی مسالمت‌آمیز عربستان با ایران را به جای استفاده ریاض از قوای نظامی در درگیری‌های فرقه‌ای خاطرنشان کرده است.»

از پیش از آغاز سفر اوباما به ریاض، تحلیل‌ها درباره این سفر به روابط تیره و تار عربستان و آمریکا اشاره داشتند. روزنامه آمریکایی نیویورک‌تایمز با اشاره به سفر باراک اوباما به عربستان به اختلافات موجود بین دو کشور اشاره کرد و نوشت:‌ «احتمالا اوباما در صدد است از این سفر خود برای ترمیم روابط با سعودی‌ها استفاده کند؛ اما هنوز مشخص نیست، این روابط دو هم پیمان قدیمی تا چه اندازه تضعیف شده و آیا بهبود این رابطه امکان‌پذیر است یا خیر؟»

با وجود این، روزنامه گاردین یک روز پس از پایان این سفر نوشت: «روابط بین ریاض و واشنگتن به درجات بالایی از بحران رسیده است و شدت آن بعد از سفر چهارشنبه گذشته باراک اوباما، رئیس جمهوری آمریکا به عربستان نیز فروکش نکرد.»

این روزنامه افزود: «این وضع خودش را در وقتی نشان داد که سلمان بن عبدالعزیز، شاه سعودی برخلاف معمول شخصا از رئیس‌جمهوری آمریکا استقبال نکرد و ملک سلمان که در فرودگاه برای استقبال از هیئت‌های دیپلماتیک شرکت‌کننده در اجلاس سران شورای همکاری خلیج فارس حضور داشت و پیش از ورود اوباما به فرودگاه آنجا را ترک کرد.»

این جنبه ظاهری ماجرا بود اما جنبه محتوایی، روابط بحرانی بین آمریکا و عربستان به علت اختلاف دیدگاه‌ها از زمان انعقاد توافقنامه هسته‌ای با ایران، بی‌ثباتی در منطقه به همراه تهدید عربستان به بیرون کشیدن سپرده‌های خود در آمریکا به دلیل واهمه ناشی از انتشار اسناد محرمانه مربوط به حادثه 11 سپتامبر، همه و همه بر روابط دو هم‌پیمان قدیمی سایه افکنده است.

روزنامه آمریکایی نیویورک‌تایمز در تحلیلی می‌نویسد که از نظر سعودی‌ها، باراک اوباما به منافع عربستان سعودی خیانت کرده و اغلب به نفع ایران، دشمن آنها عمل کرده است. به همین دلیل ریاض تصمیم گرفته است به تنهایی و بدون اتکا به آمریکا، به سمت تبدیل شدن به قدرت منطقه‌ای حرکت کند.

شمشیری که عربستان به سوی ایران گرفته است

عربستان اما این شمشیر را به سمت ایران نیز نشانه رفته است. سعودی‌ها در حالی که از هیچ اقدامی، از حمله به یمن در اولین روز مذاکرات هسته‌ای ایران در لوزان گرفته تا حضور سرزده در محل مذاکرات در وین، در طول بیش از دو سال برای جلوگیری از نتیجه‌گیری مذاکرات هسته‌ای ایران دریغ نکردند،‌ پس از امضای توافق هسته‌ای نیز از هر بهانه‌ای برای جلب مشارکت بین‌الملل علیه ایران بهره‌گرفته‌اند.

عربستان که همواره پس از پیروزی انقلاب ایران با هزینه کردن دلارهای نفتی خود توانسته است در به دست گرفتن این فضا علیه ایران تا حدودی موفق عمل کند، این بار موقعیت خود را متزلزل می بیند. قطع رابطه ناگهانی با ایران به بهانه حمله به سفارت این کشور،‌ تحریک کشوهای منطقه در قطع رابطه و تلاش برای صدور بیانیه‌ها علیه ایران در سازمان همکاری‌های اسلامی نمونه‌هایی است از تلاش‌های عجولانه این کشور در این مسیر در طول 6ماهه گذشته است.

مثلث ایران، عربستان و آمریکا

اما چنین تلاشی از سوی عربستان به عنوان یک قدرت استراتژیک منطقه‌ای قطعا مناسبات منطقه‌ای و بین‌المللی را دچار تغییرات اساسی خواهد کرد و در این میان سوال این است که آمریکا و ایران در مثلث این روابط چه خواهند کرد؟

نکته روشن که در روابط ایران و آمریکا وجود دارد و مقامات جمهوری اسلامی ایران به ویژه مقام رهبری بر آن تأکید داشته‌اند نوعی بی‌اعتمادی ملی ایران به آمریکاست، بی‌اعتمادی که به اعتقاد دلواپسان داخلی در پی برجام با «نقض تعهد» از سوی آمریکا افزایش هم یافته است.

در این میان به گفته اعضای تیم مذاکره‌کننده ایران هنوز نقض تعهدی در برجام صورت نگرفته است. وزیر امور خارجه ایران در سفر به آمریکا و در دیدار با جان کری با تأکید بر اینکه اختلاف‌نظرهای ما در شمار زیادی از مسایل با آمریکا همچنان پابرجا و جدی است، می‌گوید: « ما با هم و با گروه 1+5 تصمیم گرفته‌ایم که به این موضوع رسیدگی کنیم می‌خواهیم نشان دهیم گروه 1+5 و ایران توانسته‌اند که مسئله بسیار دشوار و جدی را از طریق مذاکرات حل‌وفصل کنند. ما می‌توانیم با وجود تاثیرات درازمدت این توافق خیلی مهم به جلو حرکت کنیم. توافقی که می‌‌تواند به جای فریبکاری، پایه‌های حل و فصل مسائل بین‌المللی را ایجاد کند.»

مقامات ایرانی بارها تأکید کرده‌اند که اجرای درست برجام از سوی آمریکا می‌تواند مسیر اعتمادسازی را باز کند اما هنوز چنین مسیری مهیا نشده است!

در حقیقت توافق هسته‌ای برجام که جامعه بین‌المللی به خصوص اروپا را به این امیدواری می‌رساند که می‌تواند در درجه اول روابط خود با ایران را با ورود به بازاری پر سود گسترش دهد و در درجه دوم برخی از مشکلات موجود در منطقه خاورمیانه از جمله مسئله تروریسم را با کمک ایران حل و فصل کند، هنوز به سرحد آرزوها نرسانده است.

نیاز آمریکا

در حالی که سعودی‌ها با افراطی‌گری، نقش خود را در مناسبات از دست می‌دهند، آمریکا نیازمند هم‌پیمانان جدید در منطقه است. حل بحران داعش که ایالات متحده با همکاری عربستان در ایجاد آن نقش ویژه‌ای ایفا کرده و اکنون با ورود تروریست‌ها به اروپا سیل انتقادهای جهانی را به سوی این کشور کشانده، نیازمند راه حلی اساسی است. این راه حل در روابط شکننده عربستان با آمریکا و باز شدن پرونده های جدید ممکن نخواهد بود.

آمریکایی‌ها با وجود موضع‌گیری‌های تند کنگره به دنبال راه جدیدی برای گفت‌وگو با ایران هستند. شاید همین نیاز نیز رئیس‌جمهوری آمریکا را بر آن داشته است تا در شورای همکاری خلیج فارس به دنبال کاهش تنش کشورهای منطقه با ایران باشد و در مذاکرات صلح سوریه که حالا برخلاف گذشته حضور ایران را جزو ملزومات آن می داند، به نوعی بر راه‌حل های ایران صحه بگذارد.

رئیس‌جمهوری ایالات متحده که بعد از ریاض به لندن رفته است، روز شنبه در همایش جوانان لندن حصول به توافق با ایران بدون وارد شدن در جنگ را باعث افتخار خود خوانده است و جان کری، وزیر امور خارجه آمریکا در حالی که ظریف از اختلافات موجود بین دو کشور سخن گفته، پاسخ داده است که «درک این نکته مهم است که همه بدانند توافق، توافق است و لازم است این مسائل را از هم جدا کنیم حتی درحالی‌ که که تلاش می‌کنیم این اختلاف‌ها را حل و فصل کنیم. هیچ‌یک از سخنانی که گفته‌ام سبب نمی‌شود تعهد ایالات متحده برای کمک به حل و فصل این اختلافات کاهش یابد و مطمئنا ما به تلاش در جهت صلح و ثبات در منطقه ادامه خواهیم داد.»

اما با کنار هم قرار دادن قطعات این پازل سه‌وجهی و در حالی که یک ضلع از آن نقش خود را کمرنگ می کند و از دیگر سو، قطعات پازل به صورت زودهنگام و آسان به نفع آمریکا در کنار هم نمی‌نشیند، می‌توان به این نتیجه رسید که شاید این بهترین فرصت برای جمهوری اسلامی باشد که قطعات را به خواست خود کنار هم بچیند.

ضرورت حضور ایران

در فرصتی که کشورهای غربی برای دراز کردن دست خود به سوی ایران از یکدیگر پیشی می گیرند و آمریکا در کنار هم پیمانان منطقه‌ای خود خیال آسوده گذشته را ندارد، ایران است که می تواند در عرصه جهانی قدرت دیپلماسی خود را به ظهور برساند.

به عبارت دیگر، در حالی که یکی از رقبای قدرت منطقه‌ای یعنی عربستان، تلاش می‌کند تا از همه ابزارهایش علیه ایران استفاده کند و در این راستا، شماری از کشورها را نیز با خود همراه کرده است تا فضای منطقه را برای ما تنگ‌تر کند، استفاده از فرصت‌های موجود در دیگر مناطق ژئوپلتیک دنیا می‌تواند، ظرفیت‌های بیشتر و مهمی برای دیپلماسی کشورمان پدید آورد؛ موضوعی که وزیر امور خارجه کشورمان از چند ماه گذشته تمرکز قابل توجهی بر آن پیدا کرده است و در نهایت منجر به تضعیف موضع سعودی در میان کشورهایی می‌شود که قدرت تصمیم‌گیری مستقل بر اساس واقعیت‌های تازه دارند و تحت تاثیر باج‌های دلاری و نفتی ریاض قرار نمی‌گیرند.

حضور وزیر امور خارجه در آمریکا و مجامع بین‌المللی با هدف گفت‌و‌گو و بیان سیاست‌ها از نمودهای بارز این خط مشی است. با وجود این، به نظر می‌رسد دلواپسان داخلی همچنان در بازی‌‌های جناحی گرفتار مانده‌اند. در حالی که تیم دیپلماسی ایران مشغول تلاش برای ورود به عرصه‌ای است که بسیاری در منطقه به دنبال سنگ‌اندازی در مسیر آن هستند، برخی منتقدان داخلی راه را هر روز و هر روز برای سنگ‌اندازان خارجی هموار می‌کنند. از هم‌زمانی حکم دادگاهی در آمریکا با حضور ظریف در این کشور تا پرچم‌هایی که برای عکاسی پشت وزیران امور خارجه قرار ‌می‌گیرند، بهانه می شوند برای حمله به تیم وزارت امور خارجه و دولت و حال آنکه منتقدان هیچ پیشنهاد قابل بیانی هم ندارند.