ناصر کرمی: ادامه حیات تمدن ایرانی نیازمند شکل جدیدی از تصمیم‌سازی است/ به اجماع ملی برای ریاضت ملی نیاز داریم

به گزارش خبرنگار اجتماعی خبرگزاری آنا، ناصر کرمی، اقلیم‌شناس، با اشاره به تناقض در صحبت‌های مسئولان و رئیس سازمان حفاظت محیط زیست درباره داخلی یا خارجی بودن منشا ریزگردهای هفته‌های اخیر در جنوب کشور، سه سوال را مطرح کرد و گفت: این‌ها سه سوال صلی در این زمینه هستند. ریزگردها چقدر منشا داخلی دارند و چقدر خارجی؟ چقدر عامل طبیعی دارند یا چقدر نقش انسان در شکل گرفتن‌شان برجسته است؟ این وضعیت تا چه پایدار و همیشگی خواهد بود یا بعد از گذشت دوره‌های هواشناسی برطرف خواهد شد؟ پاسخ به این پرسش‌ها را جامعه دانشگاهی ایران می‌توانست در اختیار تصمیم‌سازان بگذارد. کارشناسان در کشور در این زمینه نظرات متفاوتی می‌دهند. یکی از نکات مهم در این زمینه سیستم فاسد صرف بودجه تحقیقات آن هم در دستگاه عریض و طویل مهندسان مشاور در ایران است. این کارها در خارج از ایران توسط دانشگاه‌ها انجام می‌شود تا هم دانشگاه فعال و درگیر کار عملی شود و هم معیشت دانشگاه و منابع مالی دانشگاه‌ها تامین شود. پدیده ریزگردها این شکاف را در ایران نشان داد.

این اقلیم‌شناس درباره پیش‌بینی‌ها درباره تغییر اقلیم و آن چیزی که در عمل اتفاق افتاد نیز گفت: آن چیزی که ITCC نهاد جهانی ناظر بر تغییر اقلیم ذکر کرده بود این بود که از قرن هجدهم با صنعتی شدن اروپا و انتشار گاز دی اکسید

کربن 0.75 سانتی گراد دمای کره زمین گرم‌تر شود. نظر این نهاد این بود که اگر سیاست‌های کنترلی در این زمینه به درستی انجام شود تا پایان قرن 21، دو درجه دمای کره زمین افزایش می‌یابد و در غیر اینصورت افزایش دما به چهار درجه می‌رسد. در عین حال این نهاد کاهش 10 درصدی بارندگی را هم با وضع موجود پیش‌بینی کرده بود. اما در خاورمیانه یا بهتر بگوییم منطقه MENA خاورمیانه و شمال آفریقا اصلا هیچ کدام از پیش‌بینی‌های ITCC درست از آب درنیامد. هوا در این منطقه از 1975 دو درجه گرم‌تر شده بارش هم 20 درصد کاهش پیدا کرده است یعنی چیزی بیشتر از دو برابر پیش‌بینی‌های ITCC.

ناصر کرمی درباره وضعیت امروز ایران گفت: آن وضعیتی که الان خاورمیانه در آن قرار دارد وضعیت خروج طولانی‌مدت از وضعیت نرمال با بازگشت نامعلوم است که به آن وضعیت پست نرمال می‌گویند. سقوط بیشتر تمدن‌های باستانی در وضعیت پست نرمال روی داده است. این آن چیزی است که باعث بروز بهار عربی شد. بهار عربی برآمده از این خشکسالی‌های طولانی مدت است. در این باره می‌توان به موارد افغانستان و پاکستان هم توجه داشت. اگر 10 کشور اول دنیا که درگیر بحران آب هستند را در کنار فهرست 10 کشوری که دچار ناامنی و بحران هستند قرار بدهیم می‌بینیم که 80 درصد این فهرست مشابه است. پاکستان تا 15 سال پیش در مقابله غرب با تروریسم یک همپیمان محسوب می‌شد اما حالا خودش به بزرگ‌ترین مشکل تبدیل شده است. مشکلات امروز عراق و سوریه هم تحت تاثیر تداوم دوران خشکسالی بوده است. در شمال آفریقا وضعیت مصر، لیبی و تونس و در کشورهای کرانه غربی دریای سرخ و شاخ آفریقا هم وضعیت به همین شکل است. در سومالی اوضاع به شکلی شده که کسی حاضر نیست ریاست دولت مرکزی را به دست بگیرد.

او افزود: ما در ایران نیز وارد دوران پست نرمال شده‌ایم وضعیت نرمال ما به شکل برگشت‌ناپذیری تغییر کرده است. وضعیت فعلی ما خشکسالی نیست چون این وضع غیرقابل برگشت است نام این وضعیت خشکیدگی است. در وضعیت خشکیدگی گسترده، از نظر سیاسی، بنیادگرایی تقویت می‌شود و در نتیجه افراطی‌ها بالا می‌آیند. خشکسالی طولانی در هیچ جا منجر به وضعیت مدنی‌تر نشده است. جوامع ساکن در مناطق خشک اساسا خشونت‌گرا هستند و پایداری اجتماعی در این مناطق بسیار مشکل‌تر است. اوضاع در این مناطق اغلب هم غافل‌گیرانه است. صد سال از دوران مشروطه در کشور ما می‌گذرد اما ما امروز با پدیده اسید‌پاشی به زنان روبرو هستیم.

کرمی ادامه داد: حتی سهم کشورهای نسبتا خشک از هنر و تولید فکری نسبتا کمتر است. در شرایط پست نرمال این وضعیت افزایش پیدا می‌کند. شاید در عربستان و امارت متحده بتوانند فقر را با پول نفت کنترل کنند اما روزی که این منابع قطع شود این مشکل برای آنها هم خواهد بود. مرحله اول تهدید ذخایر زیستی مثل منابع آب و خاک است که همان‌ها ناکافی و غیرحاصلخیز هستند؛ در مرحله بعد تخریب و نابودی تنوع زیستی را خواهیم داشت. ما همین حالا هم 90 درصد تنوع زیستی‌مان را از دست داده‌ایم. همین امسال هم نیمی از دشت‌های کشور غیرقابل کشاورزی اعلام شدند. مرحله بعدی هم مرگ سرزمین و قهقرای زیست‌بومی است، مثل سومالی که کسی نمی‌خواهد در آنجا زندگی کند.

او با اشاره به ریزگردها گفت: ریزگردها دغدغه بسیار بزرگی برای من نیست. بحران بی‌آبی، از دست رفتن خاک، بحث بیابان‌زایی و بحث ناپایداری زیست محیطی بیشتر از ریزگردها اهمیت دارند. منشا بخش بزرگی از این ریزگردها داخلی هستند. اگر ما آب سدها را رها کنیم یا مالچ‌پاشی کنیم هنوز آن بخشی که از بیرون می‌آید به خاطر فقر کشاورزی در سوریه و عراق به قوت خود باقی خواهند بود.

او ظرفیت جامعه ایران را در برخورد با این وضعیت ضعیف دانست و گفت: جامعه ما از لحاظ سرمایه اجتماعی آمادگی برخورد با وضعیت پست نرمال را ندارد. ما جامعه‌شناسی پست نرمال می‌خواهیم. تحلیل‌های ما متعلق به وضعیت نرمال است. در سیاست و اقتصاد هم نیاز به تحلیل‌های ویژه وضعیت پست نرمال داریم. وظیفه ما به عنوان جامعه آکادمیک این است که شرایط سیاسی و اقتصادی‌مان را بررسی کنیم چون این مولفه‌ها در ایران به طور کلی تغییر خواهد کرد. سال 93 سالی تاریخی در ایران بود. در این سال فاش شد که نیمی از دشت‌های ایران غیرقابل کشاورزی شده‌اند و 70 درصد تالاب‌ها نیز کاملا خشکیده‌اند. ما باید واقعیت شرایط جدید را بپذیریم و برای زندگی در آن خود را آماده کنیم.

محمدامین قانعی راد، از اعضای انجمن جامعه‌شناسی ایران، در این بخش از نشست از ناصر کرمی پرسید: ابن خلدون و مونتسکیو می‌گویند که تمدن‌ها در مناطق معتدل روی می‌دهند. حتی دموکراسی هم در مناطق معتدل شکل می‌گیرد. سوال من این است که آیا ما مدت طولانی است که در وضعیت پست نرمال به سر می‌بریم؟ علاوه بر این ما دچار پارادوکس می‌شویم چون برای حل این مساله به نوعی عقلانیت و همگرایی سیاسی نیاز داریم اما شما می‌گویید خشکیدگی اقلیم، ما را به سوی جبهه‌بندی و تقویت درگیری و پیش‌داوری‌ها می‌برد.

ناصر کرمی در پاسخ گفت: در اقلیم‌شناسی شرایط مناسب برای تولید دانش و هنر شرایطی است که متوسط دمای گرم‌ترین فصل سال از 21 درجه بالاتر نرود. در منطقه ما روی همین عرض جغرافیایی در آمریکای مرکزی با تمدن آزتک‌ها برمی‌خوریم که نابود شدند. این خط هوای معتدل و تولید فرهنگ به تدریج از جنوب ایران که تاریخ پرفروغی به خصوص در فارس داشت بالا می‌آید به کرمان ،یزد و اصفهان می‌رسد و بعد هم می‌بینیم که 300 سال است این خط از ایران خارج شده است. تغییر اقلیم شرایط اجتماعی و فرهنگی ما را عوض می‌کند.

این اقلیم‌شناس راه‌حل‌هایی را هم پیشنهاد داد: ما به یک اجماع ملی برای انجام یک ریاضت ملی نیاز داریم. مثلا برای زنده نگه داشتن آب‌های زیرزمینی در یک اقدام ملی باید محصولات کشاورزی داخلی را تحریم کنیم. تولید این محصولات به قیمت حیات ایران است. دولت نمی‌تواند معیشت جایگزین به کشاورزان و دامداران بدهد در نتیجه به آنها اجازه می‌دهد تا آخرین رمق زمین را بیرون بکشند. سیستم سیاسی ما باید در این موارد با مردم وارد گفت و گو شود اما انجام چنین کاری حتی در اروپا هم مشکل است. به طور کلی جلوگیری از کشاورزی پروژه بسیار مشکلی است.

ناصر کرمی در پاسخ به اظهار نظر محمد درویش درباره نظرات او نیز گفت: من ناامید نیستم فقط می‌گویم که وضعیت پست نرمال کاملا متفاوت است و باید شکل زندگی‌مان را تغییر دهیم. سوریه و عراق هم دچار همین مشکل تغییر اقلیم هستند اما خوشبختانه برخلاف این دو کشور ما در ایران یک دولت مستقر داریم که کار را آسان‌تر می‌کند.