دهه چهارم دانشگاه آزاد اسلامی، دهه کیفیت و اثربخشی است

به گزارش گروه دانشگاه خبرگزاری آنا به نقل از فرهیختگان، با گذشت بیش از دو سال از انتصاب حمید میرزاده به عنوان رئیس دانشگاه آزاد اسلامی می‌توان گفت دوران تثبیت مدیریت جدید دانشگاه آغاز شده است. در این دو سال و اندی رویدادهایی در دانشگاه اتفاق افتاد که تا حدود بسیار زیادی شاکله و ساختار دانشگاه را به سمت نهادی ماموریت‌گرا تغییر داد. در این میان دانشگاه آزاد اسلامی ساختار خود را نیز به لحاظ اداری چابک کرد تا با توان و انرژی بیشتری به سمت اهداف خود گام بردارد. طرح‌های موسوم به «تجمیع» که چارت سازمانی دانشگاه را به ساختاری در خدمت اهداف تبدیل کرد، نمونه‌ای از این رویدادها بود. در این کمتر از سه سال همچنین دانشگاه آزاد اسلامی با توجه به نیازهای بومی علم و دانش در کشور کمر همت به توسعه تحصیلات تکمیلی بست و مدیران دانشگاه تلاش کردند در مسیر عدالت آموزشی در واحدهای سراسر کشور مقاطع کارشناسی ارشد و دکترا را با مطالعه نیازهای مناطق ایجاد و راه‌اندازی کنند. دوره مدیریت میرزاده همچنین از زاویه‌ای دیگر نیز مورد توجه فعالان آموزشی و دانشگاهی و مدیران کلان کشور قرار گرفت. در این سال‌ها تلاش شد با کاستن از وابستگی دانشگاه به شهریه و ایجاد بسترهای مناسب برای فعالیت‌های اقتصادی دانش‌بنیان، ضمن آنکه شعار «اقتصاد مقاومتی» جامه عمل بپوشد، نقش موثرتری از دانشگاه آزاد اسلامی در حوزه اقتصاد کشور تعریف کند. در این میان طراحی و اجرای بی‌شمار فعالیت علمی، فرهنگی و اجتماعی از سوی دانشگاه این نهاد را به یکی از موثرترین نهادهای علمی فرهنگی کشور بدل ساخته است که از آن جمله می‌توان به افزایش شمار مقالات ISI پژوهشگران دانشگاه آزاد اسلامی، اهتمام به توسعه زبان فارسی و برگزاری نشست‌ها و کنفرانس‌های اثرگذار فرهنگی و اجتماعی اشاره کرد. با این همه حمید میرزاده در طول سال‌های فعالیت خود در کسوت رئیس دانشگاه آزاد اسلامی کمتر در رسانه‌ها حاضر شده است، به‌گونه‌ای که از سال گذشته تا کنون حتی روزنامه فرهیختگان به عنوان ارگان دانشگاه آزاد اسلامی نیز تنها یک‌بار و آن هم در همین صفحات که پیش روی شماست توانسته با او گفت‌وگو کند. با توجه به تجربه موفق سال گذشته که چهره‌ای دانشگاهی مسئولیت گفت‌وگو با رئیس دانشگاه آزاد اسلامی را به عهده گرفت و مصاحبه صادق زیباکلام با میرزاده را تبدیل به یک نشست آزاداندیشی کرد، مسئولان روزنامه فرهیختگان تصمیم گرفتند امسال نیز از چهره‌ای دانشگاهی بخواهند تا گفت‌وگویی دیگر با رئیس دانشگاه را کلید زده و به سامان برساند. به همین دلیل از محمود احمدی‌افزادی، رئیس دانشکده خبر و از مجریان موفق تلویزیون که این روزها با برنامه پرمخاطب «غیرمحرمانه» نظر بسیاری از مخاطبان را به صدا و سیما جلب کرده است، دعوت شد و او نیز پذیرفت. در ادامه حاصل گفت‌وگوی این دو چهره دانشگاهی را می‌خوانید.

دانشگاه آزاد اسلامی از زمان تاسیسش نهادی بوده که درواقع شخصیت رئیس دانشگاه غالب بر دانشگاه بوده. در دوره مدیریتی شما تلاش شد با مصاحبه نکردن و پرهیز از ورود به محافل رسانه‌ای و پرداختن به امور زیرساختی و زیربنایی این رویه تغییر کند. اکنون بعد از گذشت دو سال و نیم به نظر می‌رسد که موفق شدید، حال از اینکه خودتان را در تریبون‌ها کمتر مطرح کردید پشیمان نیستید؟

بنده یک بار دیگر هم عنوان کرده‌ام که مجموعه «قول» و «عمل» مقداری ثابت است، یعنی اینکه اگر این دو مقوله مقداری ثابت فرض شود هرچه بیشتر حرف زده شود کمتر عمل شده است، چون مقدارش ثابت است. از طرفی با توجه به مسئولیت‌های مدیریتی قبلی بنده مثل ریاست سازمان برنامه و بودجه، معاونت نخست‌وزیری، معاونت رئیس‌جمهوری و... اعتقاد دارم در عرصه تبلیغاتی در جمهوری اسلامی متاسفانه فاصله بین تبلیغات عملکردی با عملکرد واقعی زیاد است. به طور مثال، فردی یک طرح دارد و تا این طرح را به مرحله اجرا برساند ممکن است دو یا سه سال طول بکشد. متاسفانه قبل از اینکه این طرح اجرایی شود تبلیغات گسترده را آغاز می‌کنند، مردم با توجه به تبلیغات منتظر عرضه آن محصول می‌شوند. من از این تبلیغات بدون پشتوانه درس گرفتم و به این نتیجه رسیدم که در دانشگاه آزاد اسلامی رویکرد را بر تبلیغات کمتر و عملگرایی بیشتر متمرکز کنیم.

دانشگاه آزاد اسلامی در گام اول یک نهاد علمی است که در سال‌های گذشته هویت خود را به خوبی به دست آورده، گاهی تصور می‌شود شما درصدد ایجاد یک هویت جدید برآمده‌اید. برای کسانی که 30 سال در این دانشگاه کار کردند و برای دانشجویانی که این فضای فکری را داشتند تفکر شما در ابتدا شاید خیلی واضح نبود، این موضوع در شما احساس نگرانی ایجاد نکرد؟ چون شما در بعضی‌ها احساس نگرانی ایجاد کردید.

با شناختی که من طی سال‌ها پیدا کردم می‌توان گفت دانشگاه آزاد اسلامی جمع اضداد است. در دانشگاه آزاد اسلامی هم قله‌های شگفت‌آفرینی که بتوان در سطح ملی و جهانی به آنها افتخار کرد وجود دارد و هم دره‌های ژرف و عمیقی که این نارسایی‌ها باعث غصه می‌شود. به عبارت دیگه جمع جبری قله‌ها و دره‌ها در دانشگاه آزاد اسلامی ایجاب کرد به توانایی‌های دانشگاه بیشتر تکیه کنیم. بنابراین صورت‌مساله راه‌حل مشکلات دانشگاه را از داخل مدیران و هیات علمی در یک روند مشورتی پیدا کردیم.

صورت‌مساله‌اش چه بود و نتیجه به کجا رسید؟

صورت‌مساله همین است که آن دره‌های عمیق و ژرف نارسایی‌ها و کاستی‌ها و ضعف‌ها را تبدیل کنیم به قله‌های افتخارآفرین و این روند همچنان در حال پیگیری است و در مقاطع زمانی مختلف ثمرات و آثار مثبت آن دیده می‌شود.

شما وقتی به عنوان رئیس دانشگاه منصوب شدید احساس کردید کف دره ایستاده‌اید یا نوک قله؟

من با مجموعه دانشگاه آزاد اسلامی از سال‌های قبل آشنا بودم. به واسطه حضور در هیات موسس هم نقاط قوت دانشگاه را می‌دانستم و هم از نقاط ضعف دانشگاه اطلاع داشتم. بنابراین با اطلاع قبلی وارد دانشگاه شدم. می‌دانستم با مجموعه‌ای سروکار دارم که دارای نقاط فراوان قوت و ضعف است. البته خوشبختانه اگر مجموعه قوت‌ها و ضعف‌ها را با هم جمع کنیم جمع جبری مثبت حاصل می‌شود. نقاط قوت دانشگاه به نقاط ضعفش چیره است اما واقعیت این است که نقاط ضعف همچنان وجود دارد و همچنان نتوانسته‌ایم همه نقاط ضعف را به طور کامل رفع کنیم.

شما گفتید جمع جبری، آیا یک دانشمند تراز اول جهان در عرصه شیمی که نگاهش نگاه جبری و کمی است، می‌تواند به تحول کیفی فکر کند؟ با توجه به اینکه در دانشگاه آزاد اسلامی شما با مجموعه‌ای عظیم از علوم انسانی طرف هستید پاسخ این سوال را بدهید.

ضعفی که به آن اشاره کردم به هیچ عنوان ضعف کمی نبود، دانشگاه آزاد اسلامی ضعف کیفی دارد. مثلا دانشگاه آزاد اسلامی از لحاظ کمی شاگرد اول تولید مقالات علمی کشور است.

آمار مقایسه‌ای دارید؟

دانشگاه آزاد اسلامی در سال 2014 بیش از هشت هزار و 400مقاله و پایان‌نامه علمی منتشر کرده است. در رتبه‌بندی ISI از نظر تولید علمی در کشور رتبه نخست متعلق به دانشگاه آزاد اسلامی است.

در مقایسه با؟

در مقایسه با همه دانشگاه‌های ایران از نظر آمار تولید علم، دانشگاه آزاد اسلامی رتبه نخست را دارد، بنابراین ما ضعف کمی نداریم. از نظر وسعت فضای آموزشی ما اولیم، از نظر تعداد استاد ما اولیم و در دیگر آمار نیز از نظر کمیت رتبه نخست را به خود اختصاص داده‌ایم، اما h_index ما در دانشگاه آزاد اسلامی هنوز به جایگاه شایسته‌ای نرسیده است و تمام تلاش ما بالا بردن h_index است تا بتوانیم از طریق مقالات و تولیدات علمی به حل مشکلات اقتصادی و اجتماعی کمک کنیم و تاثیرگذاری بیشتری روی جامعه داشته باشیم. چون این پرارامتر هم پارامتر کمی است و هم پارامتر کیفی.

h_index با شاخص‌های کمی قابل‌اندازه‌گیری است؟

دانشگاه آزاد اسلامی با توجه به آمار معتبر پایگاه استنادی Web Of Science(isi) در سال 2015 بیش از 5300 مقاله تولید کرده، همچنین اگر به آمار پایگاه Scopus مراجعه کنیم در این پایگاه نیز آماری حدود 7500 مقاله تولیدی توسط دانشگاه آزاد اسلامی ثبت شده است. این آمار همان قله افتخارآفرین است، اما آن دره h_index Low پایین است.

کمی راجع به مفهوم h_index توضیح دهید.

h_index نخستین بار توسط یک دانشمند آلمانی مطرح شد و به این موضوع اختصاص دارد که یک دانشمند یا پروهشگر تاکنون چند مقاله منتشر کرده است و مهم‌تر اینکه چندبار به آن مقاله ارجاع شده است، بنابراین هرچه h_index بالاتر باشد؛ یعنی محتوای علمی که تولید شده بیشتر مورد توجه محافل علمی جهان قرار گرفته است. این مساله یعنی کیفیت تولید علم بالا است و ما به دنبال این مساله هستیم.

بنابراین دانشگاه آزاد اسلامی از نظر h_index مورد رضایت شما نیست. وضعیت دیگر دانشگاه‌ها چگونه است؟

در حال حاضر طبق آمار و اسناد معتبر امتیاز h_index دانشگاه آزاد اسلامی 78 است؛ اما دانشگاه تهران با اینکه تعداد مقالاتش از ما کمتر است ولی از h_index بالاتری نسبت به دانشگاه آزاد اسلامی برخوردار است و امتیاز 85 را کسب کرده است. این یعنی کیفیت تولید علم در دانشگاه تهران بهتر از دانشگاه آزاد اسلامی است.

اما نه با اختلاف زیاد، 7 امتیاز تفاوت وجود دارد.

به هرحال اختلاف رتبه داریم و ما به دنبال کاهش این فاصله و افزایش سطح h_index دانشگاه آزاد اسلامی هستیم. از نظر کمیت چیزی کم نداریم و اکنون فقط به دنبال افزایش کیفیت هستیم. البته h_index همه کیفیت دانشگاه را نشان نمی‌دهد.

آیا پایین بودن h_index به دلیل گستردگی و تنوع رشته‌های شماست؟

دانشگاه آزاد اسلامی در دوره‌ای قرار دارد که به هیچ وجه در مقوله توسعه کمی، کاستی و کمبودی ندارد. این یک امتیاز مثبت است تا کیفیت را بالا ببریم. افزایش کیفیت و بالا بردن میزان h_index مستلزم برنامه‌ریزی و ابزار لازم است. برنامه‌ریزی‌های لازم با دقت انجام شده و مهم‌ترین ابزار لازم برای بالا بردن h_index نیز استفاده از «استاد تمام وقت» است. اغلب اساتید دانشگاه آزاد اسلامی حق‌التدریس و غیر‌مستقر هستند. این اساتید نمی‌توانند برای دانشجوها الگو باشند. این اساتید در دانشگاه‌ها مستقر نیستند تا دانشجویان بتوانند به آنها مراجعه کنند. استاد باید در دانشگاه مستقر باشد، فضا برایش فراهم باشد تا بتواند با بخش صنعت و خدمات در ارتباط باشد و در نتیجه بتواند با کمک دانشجویانش پروژه‌های صنعتی و خدماتی را پیش ببرند. استاد باید در دانشگاه مستقر باشد تا دانشجویان هنگام نوشتن یک مقاله علمی به وی رجوع کنند و مقاله‌هایی با کیفیت علمی مناسب منتشر کنند. مجموع اینها باعث می‌شود h_index یک دانشگاه بالا برود. بنابراین تلاش می‌کنیم به تدریج در یک برنامه 5ساله تعداد اساتید تمام‌وقت با درجه دکتری را بالا ببریم. در همین راستا برای جذب 20 هزار استاد تمام‌وقت برنامه‌ریزی کردیم و در دو سال گذشته حدود 7هزار و 300 استاد تمام وقت جذب کرده‌ایم.

آیا در دانشگاه آزاد اسلامی برنامه‌ریزی صورت گرفته تا تراز حقوقی اساتید مانند استادان دانشگاه‌های دولتی باشد، مثلا حقوق استادان دانشگاه آزاد اسلامی با حقوق دانشگاه تهران برابری کند.

طبق برنامه‌ریزی‌ها باید تا پایان برنامه ششم توسعه در دانشگاه آزاد اسلامی حقوق اساتید دانشگاه آزاد اسلامی با اساتید دانشگاه‌های دولتی یکسان شود.

این یکسان‌سازی تا چه سالی به سرانجام می‌رسد؟

مجموعا تا سال 1399 به صورت پلکانی افزایش حقوق ادامه دارد. البته در سال‌های 92، 93 و 94 هر سال 20درصد به حقوق اساتید افزوده شده، درحالی که افزایش حقوق کارمندهای دانشگاه آزاد اسلامی 13درصد بود است. این 7 درصد بیشتر به خاطر پر کردن همان گپ بوده است تا طبق برنامه‌ریزی تا سال 99 این مهم انجام شود.

چرا در سال‌های گذشته تلاش نشده حقوق اساتید یکسان شود؟

این کار یک‌باره عملی نمی‌شود، چراکه تعداد اساتید ما خیلی بیشتر از اساتید دانشگاه‌های دولتی است، ما الان 35هزار استاد تمام وقت داریم، این آمار قابل توجهی است. تعداد اساتید تمام وقت وزارتخانه‌های علوم و بهداشت مجموعا از تعداد اساتید دانشگاه آزاد اسلامی کمتر است، بنابراین با این حجم زیاد اساتید نمی‌توانیم یک‌باره حقوق را افزایش دهیم. بنابراین باید به صورت مرحله‌ای و پله پله حقوق‌ها را افزایش دهیم.

با توجه به تعداد زیاد اساتید آیا دانشگاه آزاد اسلامی همچنان هیچ کمک دولتی، یارانه و... دریافت نمی‌کند؟

خیر، ما باید از منابع مختلف مثل شهریه یا درآمدهای غیرشهریه‌ای شامل فروش خدمات، فعالیت‌های دانش‌بنیان، برگزاری دوره‌های کوتاه‌مدت کاربردی، همکاری با بخش‌های خدماتی و صنعتی و نیز دیگر کارهایی که می‌توان انجام ‌داد، به صورت خودکفا دانشگاه آزاد اسلامی را اداره کنیم.

دانشگاه آزاد اسلامی علم را در اقصی نقاط کشور گسترش داد. در شهرهایی که حتی دولت توان ایجاد دانشگاه نداشت، شعب دانشگاه آزاد اسلامی ایجاد شد؛ این یک نعمت بزرگ برای جمهوری اسلامی بود که نباید الان به‌عنوان نقطه ضعف دانشگاه اسلامی تلقی شود. برنامه‌تان برای حفظ این شعب چیست؟

همان‌طور که گفتم، دانشگاه آزاد اسلامی از لحاظ کمی هیچ ضعفی ندارد و اتفاقا همان توسعه کمی دانشگاه باعث شد بسیاری از اقلیم‌ها و جغرافیای ایران توسعه پیدا کنند. همین الان نیز اگر از خیلی شهرهای کوچک دانشگاه آزاد اسلامی را حذف کنیم، اقتصاد آن شهر با بحران مواجه می‌شود. دانشگاه اثر خود را در توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی مناطقی که دانشگاه آزاد اسلامی در آنجا تاسیس شده، گذاشته است. اگر کسی بگوید دانشگاه آزاد اسلامی در اقتصاد ملی اثر نگذاشته نگاهش تنگ‌نظرانه بوده است، حتی معتقدم دانشگاه آزاد اسلامی در GDP (تولید ناخالص ملی) نیز تاثیر مثبت دارد. اما در حال حاضر توسعه کمی دیگر کافی است. ما هم‌اکنون به‌دنبال افزایش تولید علمی و بالابردن کیفیت مقالات و اثربخشی آن هستیم.

گفتید برای بالابردن کیفیت باید از استاد تمام وقت استفاده کنید. هم‌اکنون نسبت استاد به دانشجو چگونه است؟

زمانی که دانشگاه آزاد اسلامی را تحویل گرفتم نسبت استاد به دانشجو یک به 55 بود؛ یعنی در ازای هر 55 دانشجو یک استاد تدریس می‌کرد. اما امروز این نسبت یک به 47 است.

این تغییرات ظرف چه مدتی اتفاق افتاده است؟

دو سال و 5 ماه. برنامه ما این است که تا پایان سال 99 این نسبت را به یک روی برسانیم 37 .

به غیر از استفاده از اساتید تمام وقت چه مولفه‌های دیگری برای افزایش کیفیت مد نظر و در دست اجراست؟

داشتن تجهیزات مناسب و زیربناهای آموزشی از اولویت‌های بعدی است. یک دانشگاه خوب باید استاد تمام‌وقت باسواد داشته باشد، تجهیزات، کارگاه‌ها و آزمایشگاه‌های خوب و مجهز داشته باشد، زیربناهای آموزشی و پژوهشی کافی در اختیار دانشجویان باشد. با وجود چنین امکاناتی می‌توان دره‌های موجود در یک مجموعه دانشگاهی را به قله‌های افتخار تبدیل کرد. هم‌اکنون در دانشگاه آزاد اسلامی 20میلیون مترمربع فضای آموزشی و پژوهشی وجود دارد. دراین دانشگاه 70‌هزار عضو هیات‌علمی تمام‌وقت، پاره‌وقت و نیمه‌وقت و مدعو مشغول هستند. همچنین 11هزار کارگاه و آزمایشگاه مجهز وجود دارد. با این پشتوانه عظیم می‌توانیم نیازهای مختلف بخش‌های صنعتی و خدماتی را به خوبی پاسخ بگوییم و با آنها قراردادهای لازم را منعقد کنیم. همه اینها مستلزم این است که استاد تمام‌وقت با رتبه علمی بالا جذب شود و بتواند از این امکانات بهره ببرد و سرانجام برای دانشگاه درآمدزایی کند.

دو سال پیش شما در یک مصاحبه اعلام کردید که اولویت اصلی دانشگاه آزاد اسلامی حرکت به سوی دانش‌بنیان‌شدن است. آیا در طول این دو سال تغییری در ذهنیت شما اتفاق افتاده که الان اولویت جذب استاد تمام‌وقت و ارتقای تجهیزات و امکانات است یا خیر؟ آیا معتقدید اینها پیش‌نیاز دانش‌بنیان شدن دانشگاه آزاد اسلامی است.

یکی از اهداف مهم دانشگاه آزاد اسلامی ورود به فعالیت‌های دانش‌بنیان است. یکی از زیرساخت‌های این حرکت این است که کارمندان، استادان و دانشجویان چسبندگی سازمانی داشته باشند، یعنی خود را بخشی از این مجموعه بدانند و احساس کنند دانشگاه خانه آنهاست. اگر وضع دانشگاه بهتر شود بالطبع وضع آنها نیز بهتر می‌شود؛ این یعنی چسبندگی سازمانی. اینجاست که یک استاد با دانشجوهایش گروهی فکری و اجرایی تشکیل می‌دهند. پروپوزال می‌نویسند، با بخش صنعت و خدمات ارتباط برقرار می‌کنند، نتیجه نهایی این ارتباطات و تلاش‌ها به ایجاد شرکت‌های دانش‌بنیان منتهی می‌شود. به تولید علم و بهره‌برداری از دانش می‌پردازند و درنهایت هم برای خود و هم برای دانشگاه درآمدزایی می‌کنند.

اینها که خیلی فضایی به نظر می‌رسد؟

نه، کار دور از ذهنی نیست، همین الان در دانشگاه آزاد اسلامی ما 77 مرکز رشد داریم.

اینها همه شرکت دانش‌بنیان هستند؟

بله علاوه‌بر اینها هم‌اکنون به‌طور کاملا مستند ساخت 33 شهرک شفا (شهرک فناوری آزاد) را در استان‌ها شروع کرده‌ایم. 15 شهرک به بهره‌برداری رسیده و بقیه نیز در دست اقدام است. 77 مرکز رشد راه‌اندازی کردیم که تا حالا 685 شرکت در آنها مقیم شده‌اند.

واقعا این آمار قابل راستی‌آزمایی است؟

بله آمار فقط روی کاغذ نیست، کاری است که اجرا و عملیاتی شده و کتبا به آیت‌الله هاشمی‌رفسنجانی گزارش داده‌ایم.

یعنی این 685 شرکت درواقع پلی هستند بین تحقیقات دانشگاهی و عملیاتی‌کردن این تحقیقات؟

دقیقا این‌گونه است و از مجموع این شرکت‌ها60درصد طی دوسال گذشته تاسیس شده‌ و بقیه از قبل وجود داشته‌اند.

در همین راستا برنامه آتی چیست؟

در تلاشیم تا این آمار را به 800 شرکت تا پایان برنامه ششم ارتقا دهیم.

ادعای گزافی نیست؟ یعنی محاسبه کردید؟

به هیچ عنوان ادعا نیست! این حقیقت است، ما چاره‌ای جز این نداریم. تعداد دانشگاه‌ها زیاد شده است. دانشگاه آزاد اسلامی دوهزار و 300 رقیب دارد. ما باید رقابت کنیم. درحالی که جمعیت دانشجویی کاردانی و کارشناسی نصف شده ما چاره‌ای نداریم جز این‌که به اقتصاد دانش‌بنیان پناه ببریم. نه‌تنها ما بلکه همه دانشگاه‌های ایران با تکیه بر صنعت و فناوری باید کاری کنند که در سال 1404، حدود 50 درصد GDP ایران تبدیل شود به تولیدات ناشی از محصولات دانش‌بنیان.

این ممکن است خیلی دور از دسترس باشد.

این هدف نهایی طبق سند است. شما قله دماوند را می‌بینید، تلاش می‌کنید به اوج قله برسید و دست از تلاش بر نمی‌دارید و ادامه می‌دهید، حتی اگر مدت زمانی بیشتر از زمان پیش‌بینی‌شده به طول بینجامد.

دقیقا این اوج قله کجاست؟ دانشگاه آزاد اسلامی قصد دارد به کجا برسد و هدف چیست؟

هدف این است که تا سال 99 بتوانیم 40درصد درآمدهای دانشگاه را از محل درآمدهای غیر از شهریه دانشجویان فراهم کنیم و درنهایت فشار روی خانواده‌ها کم شود. یک دانشگاه ماموریت‌گرا داشته باشیم و بتوانیم تا 40 درصد از نیازهای مالی خود را از طریق قرارداد با بخش‌های صنعتی و خدماتی به دست آوریم.

درنهایت پس از عملی‌شدن این اهداف، نقشه راه بلندمدت دانشگاه چیست؟

دانشگاه آزاد اسلامی برای خود یک برنامه تهیه کرده که در وهله اول یک برنامه آمایشی است و توسعه کیفی دانشگاه در 31 استان را براساس تقاضاها، امکانات، جمعیت و توانایی‌ها پیگیری می‌کند. بنابراین در منطقه یا شهری که توانایی صنعتی وجود دارد، تقویت رشته‌ها و توانایی‌های صنعتی آن واحد دانشگاهی دنبال می‌شود و به همین ترتیب در مناطقی که خدمات، شیلات، کشاورزی و... وجود دارد به دنبال ایجاد رشته‌های جدید چندنظمی می‌رویم؛ رشته‌هایی که هم اثربخش باشند و هم برای دانشجویان جاذبه و بازار کار داشته باشند.

در این زمینه یک مثال بزنید؟

مثلا رشته هوافضا، رشته مگاترونیک، رشته مهندسی پزشکی، رشته مهندسی بافت، رشته پزشکی ترمیمی و... ، اینها رشته‌های جدیدی هستند که از عمرشان در دنیا بین 10 تا 20 سال بیشتر نمی‌گذرد. ما این رشته‌ها را در دانشگاه آزاد اسلامی تاسیس کردیم، به‌دلیل تازگی هنوز فارغ‌التحصیل‌های محدودی دارد. این رشته‌ها می‌توانند در آینده در زمینه ارتباط با صنعت و خدمات نقش مهمی ایفا کنند و به همان هدف دانشگاه یعنی «کاهش وابستگی به میزان شهریه» کمک کنند.

آیا نهادی در دانشگاه آزاد اسلامی تاسیس کردید که ارتباط با صنعت را به صورت سیستماتیک پیگیری کند؟

همه نهادهای دانشگاه آزاد اسلامی بسته به شرح وظایف‌شان این ارتباط را دارند، حتی در حوزه‌های فرهنگی نیز ارتباط با صنعت وجود دارد. شاید برایتان جالب باشد که بدانید ما حتی در معاونت فرهنگی نیز شرکت دانش‌بنیان دانشگاهی تشکیل دادیم و در این شرکت تولیدات فرهنگی در حال عرضه است. محصولات شرکت‌های دانش‌بنیان را علاوه‌بر بازار می‌توان به صورت آنلاین از روی سایتazadexpo سفارش داد.

این عمل‌گرایی که شما در دانشگاه آزاد اسلامی بنا گذاشتید، نیاز به یک‌سری پیش‌نیاز دارد. ازجمله این پیش‌نیازها می‌توان به تغییر روحیه اساتید اشاره کرد. به هر حال سال‌ها در بدنه دانشگاه فضای تئوری حاکم بوده، اما حال برای تبدیل علم به ثروت که نیازمند کار گروهی بین استاد و دانشجو است، نیازمند تغییر روحیه تئوریک به عملی هستیم. برنامه شما برای این تغییر این روحیه چه بوده است؟ چگونه می‌توان عمل‌گرایی را نهادینه کرد؟

دانشگاه آزاد اسلامی از ابتدا با هدف «آموزش» بنا نهاده شد. هم‌اکنون این دانشگاه در دهه چهارم عمرش به سمت کارآفرینی پیش می‌رود. اکثر دانشگاه‌های دنیا «دانش» و «کارآفرینی» را همزمان پیش می‌برند و دانشگاه آزاد اسلامی نیز به این‌سو حرکت می‌کند. با این تفکر برای اساتید امکانات زیادی در نظر گرفته‌ایم.

مثلا چه امکاناتی؟

مثلا اینکه در کنار شهرک‌های شفا زمین‌های مازاد را در اختیار اساتید می‌گذاریم تا آنجا خانه بسازند و مستقر شوند. درآمد حاصل صرف امور همان شهرک می‌شود. این اساتید در همان شهرک‌ها و شرکت‌های دانش‌بنیان مشغول کار می‌شوند و با توجه به نزدیکی محل زندگی، دانشگاه و شهرک می‌توانند تمرکز و وقت بیشتری را صرف کارآفرینی کنند و به تولید محصولات دانش‌بنیان بپردازند. امکانات کافی در تمام رشته‌ها در اختیار اساتید قرار می‌دهیم تا ایده‌های خود را با کمک دانشجویان‌شان به مرحله اجرا برسانند. اگر این امکانات باشد چسبندگی سازمانی حفظ می‌شود و اساتید تمایل پیدا می‌کنند برای همیشه در این مجموعه بمانند و به فعالیت ادامه دهند. ضمنا باید به این نکته هم اشاره کنم که در خوشبینانه‌ترین حالت 30 درصد از شرکت‌های دانش‌بنیان می‌توانند ادامه حیات دهند و در یک رقابت جهانی موفق و مستدام باشند.

چند درصد از مراکز رشد دانشگاه آزاد اسلامی به موفقیت رسیده‌اند؟

هنوز نمی‌توانم جواب سوال شما را بدهم. ما الان 685 شرکت دانش‌بنیان داریم که در 77 مرکز رشد مستقر هستند. از این تعداد وضعیت هیچ‌کدام شبیه هم نیست. این شرکت‌ها سه سال وقت دارند که بمانند و به اصطلاح اقامت جنینی داشته باشند. سپس باید بتوانند ظرف سه سال ایده‌ها را تبدیل به محصولی کنند که قابلیت تجاری‌سازی داشته باشد. تاکنون تعدادی از این شرکت‌ها توانسته‌اند محصول‌شان را تجاری‌سازی کنند و به مرحله تولید و سوددهی برسانند. بسیاری از این شرکت‌ها هم‌اکنون مورد تایید معاونت فناوری ریاست‌جمهوری قرار گرفته‌اند.

شما از معدود مسئولانی هستند که نه‌تنها در آمارتان اغراق نمی‌کنید، بلکه اگر آمار تا حدودی هم کلی به نظر برسد سعی می‌کنید دقیق و بر اساس اسناد صحبت کنید. آیا در تمام ارکان دانشگاه این رویه حاکم است؟

واقعا دلیلی ندارد که ما خلاف واقع را بیان کنیم. دانشگاه مکانی برای درستکاری و راستگویی است. خیلی زشت است که یک دانشگاه دروغ بگوید، چراکه فلسفه تشکیل دانشگاه این بوده که از طریق علم جلوی دروغگویی گرفته شود. همه دانشگاهیان باید به آمار درست و مستند تکیه کنند و اگر جایی ضعف دارند، برای ترمیم آن تلاش کنند، نه اینکه با آمار خیالی سعی کنند نقاط ضعف خود را بپوشانند.

یک طرح را مثال بزنید که در شرکت‌های دانش‌بنیان دانشگاه آزاد اسلامی تولید شده و اقتصاد کشور را تحت تاثیر قرار داده است و اکنون می‌توانید با افتخار از آن یاد کنید؟

نمی‌توانیم بگوییم که یک طرح اقتصاد کشور را تحت تاثیر قرار داده، اما می‌توانیم طرح‌هایی را که موفق بوده‌اند مثال بزنیم. مثلا یکی از شرکت‌های دانش‌بنیان ما در مشهد کیس کامپیوتری در اندازه بسیار کوچک تولید کرده است که تمام توانایی‌های یک سیستم معمولی کامپیوتر را دارد. نام این برند را «کیا» گذاشته‌اند و هم‌اکنون به مرحله تولید رسیده است. این محصول را می‌توان از سامانه «آزاد اکسپو» با قیمت 450 هزار تومان خریداری کرد. به‌راحتی می‌توان به این کیس کوچک موس، کیبورد و مانیتور متصل و مثل یک کامپیوتر از آن استفاده کرد. این محصول به لوگو دانشگاه آزاد اسلامی نیز منقوش است و این جزء شرایط ماست، تمام محصولات تولید شده در شرکت‌های وابسته به دانشگاه آزاد اسلامی باید از لوگو این دانشگاه استفاده کنند.

چقدر از سود این محصول به دانشگاه می‌رسد؟

دانشگاه واحد مشهد در این محصول با تولید‌کنندگان شریک است. تولیدکنندگان این محصول فارغ‌التحصیلان دانشگاه آزاد اسلامی هستند که با استاد خود شرکت تاسیس کرده‌اند و طبق توافقی که با واحد دانشگاهی داشته‌اند، شریک شده‌اند. ما نیز بخشنامه داده‌ایم که تمام واحدهای دانشگاهی سراسر کشور اگر محصولی را نیاز دارند که در سامانه آزاد اکسپو موجود است باید اولویت خرید خود را این سامانه بدانند.

در چنین شرایطی چه زمانی می‌توان دانشگاه آزاد اسلامی را به‌عنوان یک الگوی موفق بین‌المللی دید؟

دانشگاه آزاد اسلامی هم‌اکنون یک الگوی موفق جهانی است، چون شما نمی‌توانید دانشگاهی با این وسعت و امکانات در دنیا پیدا کنید که با پول مردم ساخته و تجهیز شده باشد. اغلب دانشگاه‌های بزرگ دنیا دولتی هستند.

موقوفه هم زیاد دارند.

موقوفه هم زیاد دارند، ولی اکثرا دولتی هستند. دانشگاه آزاد اسلامی 400 شعبه در داخل ایران و پنج شعبه هم در خارج از کشور دارد. در سال آینده پنج شعبه دیگر نیز در اروپای مرکزی تاسیس می‌کنیم. در مجموع می‌توان گفت یک دانشگاه با چنین وسعتی یک الگوی آموزشی بین‌المللی است که بدون حمایت مالی دولت ایجاد شده است. ما 10 سال دیگر زمان می‌خواهیم تا ادعا کنیم دانشگاه از لحاظ کیفیت در بالاترین سطوح قرار دارد. آنگاه هم کیفیت و هم کمیت را یکجا به دست آورده‌ایم و یک دانشگاه بی‌نظیر می‌شویم.

بنده در دانشگاه‌های معتبر آمریکای شمالی درس خواندم، آنجا به راحتی مدارک دانشگاه آزاد اسلامی مورد پذیرش قرار می‌گیرد، حتی راحت‌تر از مدارک دانشگاه‌های دولتی ایران مدارک فارغ‌التحصیلان دانشگاه آزاد اسلامی را قبول می‌کنند. دانشگاه آزاد اسلامی در بین دانشگاه‌های جهان چه جایگاه و رتبه‌ای دارد؟

زمانی که مسئولیت این دانشگاه را عهده‌دار شدم در رتبه‌بندی (ISI) از نظر تولید علم در جهان رتبه 770 را داشتیم. هم‌اکنون طبق آخرین گزارش، رتبه 187 را داریم؛ یعنی دانشگاه آزاد اسلامی جز 200 دانشگاه برتر جهان از نظر تولید علم است. همین مسائل اعتبار مدرک دانشگاه آزاد اسلامی را در محافل بین‌المللی بالا برده است. البته قابل ذکر است که تعداد مقالات ISI تولیدشده در دانشگاه آزاد اسلامی متعلق به 30 درصد از واحدهای دانشگاهی است.

کدام یک از رتبه‌بندی‌های دانشگاهی معتبرتر است؟

رتبه‌بندی‌های زیادی وجود دارد، استانداردهای مورد نظر در این رتبه‌بندی‌ها با هم فرق دارد. مثلا در رتبه‌بندی‌های مختلف مسائلی چون فضای آموزشی، قراردادهای بین‌المللی، تعداد جایزه نوبل، تعداد مقالات تولیدشده و دیگر شاخص‌ها مدنظر قرار گرفته می‌شود. در رتبه‌بندی از نظر تعداد مقالات Web Of Science (ISI) همچنان به‌عنوان معتبرترین مرجع شناخته می‌شود.

ما در این گفت‌وگو بیشتر به ساختار دانشگاه آزاد اسلامی و ماموریت‌ها و اهدافش پرداختیم، کمتر به دانشجوها توجه کردیم، اینکه دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی چسبندگی سازمانی _که شما درباره هیات‌ علمی به آن اشاره کردید_ داشته باشند، یعنی با افتخار از اینکه در دانشگاه آزاد اسلامی تحصیل کردند، یاد کنند، چطور گسترش می‌دهید؟ هم‌اکنون در برخی رشته‌ها مثلا رباتیک این مهم تحقق یافته است. برای دیگر رشته‌ها برنامه چیست؟

دانشگاه آزاد اسلامی کم‌کم اثربخشی خود در عرصه پژوهش و تولید علمی ایران را نشان می‌دهد. ما هنوز نتوانستیم در عرصه‌های بین‌المللی قد بلند کنیم. با تحقق موفقیت در عرصه‌های بین‌المللی دانشجویان ما به هویت خود و تحصیل در دانشگاه آزاد اسلامی افتخار می‌کنند. در شرکت‌های دانش‌بنیان ظرفیت‌ها و زیرساخت‌های زیادی برای بروز استعدادهای دانشجویان آماده است و دانشجویانی که در این بستر فعالیت خود را آغاز می‌کنند در آینده خود را فردی از خانواده بزرگ دانشگاه آزاد اسلامی تلقی می‌کنند.

هویت دانشجویی و مواردی که ذکر کردید، چقدر اهمیت دارد؟

بعد از استاد تمام‌وقت می‌توان گفت که «دانشجو» عامل اصلی و قوه محرکه برای هر دانشگاهی است. آن چیزی که می‌تواند در دانشجو اثربخشی داشته باشد دوره کاردانی و کارشناسی نیست. دوره‌های کاردانی و کارشناسی مهارت‌محور هستند. نهایتا در تحصیلات تکمیلی وارد بحث‌های تخصصی می‌شویم. کارشناسی‌ارشد و دکترا نتیجه‌بخش است و بستر تحصیل در این مقاطع در دانشگاه آزاد اسلامی کاملا مهیا است. وجود 7600 آزمایشگاه و 3400 کارگاه در دانشگاه آزاد اسلامی که همه اینها با یک سامانه به هم متصل شده‌اند یک بستر کاملا خوب برای پژوهش و فناوری را فراهم کرده است. اکنون سامانه «ساها» را راه‌اندازی کرده‌ایم که تمام این امکانات در اختیار تمام دانشجویان دانشگاه در سراسر کشور باشد. به‌راحتی می‌توانند از این امکانات استفاده کنند و حتی دانشجویان و پژوهشگرانی که در دانشگاه آزاد اسلامی تحصیل نمی‌کنند نیز می‌توانند از این امکانات بهره ببرند. اینها به دانشجوها انگیزه می‌دهد که دانشگاه آزاد اسلامی را با این همه امکانات برای ادامه تحصیل انتخاب کنند. در مجموع این اقدامات باعث می‌شود که در ارز کشور صرفه‌جویی شود. سابقا در برخی آزمایشگاه‌ها یک دستگاه هفته‌ای یک ساعت روشن می‌شد، اما به‌واسطه سامانه ساها اکنون این دستگاه به صورت شبانه‌روزی روشن است.

این موارد فوق‌العاده است، اما فکر نمی‌کنید در رشته‌های علوم انسانی نیز باید این رشته‌ها وارد این چرخه مولد بشوند؟

میرزاده: در رشته‌های علوم انسانی کارگاه و آزمایشگاه نداریم. دانشجویان باید بیشتر به بخش‌های خدمات مراجعه کنند؛ مثل سازمان‌های دولتی. می‌توانند برای این بخش‌های خدماتی کار آموزشی یا مطالعات فرهنگی انجام دهند.

یکی از بحث‌هایی که به صورت جدی در علوم انسانی دنبال می‌شود، چیست؟

میرزاده: گسترش زبان فارسی. در دانشگاه آزاد اسلامی برنامه وسیعی در ارتباط با گسترش زبان فارسی داریم. در خارج از کشور با 80 رایزن فرهنگی هماهنگ کردیم تا سال آینده نمایندگان ما آنجا مستقر شوند. در حال برنامه‌ریزی هستیم تا از طریق واحد الکترونیک از علاقه‌مندان سراسر کشور دانشجوی زبان و ادبیات فارسی پذیرش کنیم. همچنین هنر ایرانی و اسلامی، تاریخ تمدن اسلام و سایر رشته‌های مرتبط با زبان فارسی را از این طریق آموزش دهیم. این برنامه‌ریزی‌ها را از آن نظر گفتم که ما علاوه بر رشته‌های فنی و مهندسی، هیچ‌گاه رشته‌های علوم انسانی را از یاد نبرده‌ایم و برای ارتقای این رشته‌ها نیز برنامه‌ریزی‌های لازم را انجام داده‌ایم.

اگر دوره اول دانشگاه آزاد را دوره تاسیس و ایجاد فرض کنیم، دوره دوم را دوره تثبیت در نظر بگیریم و دوره سوم را نیز دوره گسترش نامگذاری کنیم، نام دوره بعدی را که همزمان شده با مدیریت شما، چه می‌گذارید؟

«دوره توسعه کیفی و اثربخشی»؛ توسعه کیفی و اثربخشی مکمل هم هستند. دهه چهارم دانشگاه آزاد اسلامی را می توان دهه توسعه کیفی و اثربخشی نام گذاشت.

اگر به دو سال‌و‌نیم پیش بازگردید و باز هم پیشنهاد ریاست دانشگاه آزاد را به شما بدهند، می‌پذیرید یا نه؟

بله می‌پذیرم، چون روحیه من با کارهای علمی، پژوهشی و فرهنگی خیلی هم‌سنخی دارد.

چه اتفاق خاصی باعث شد شما در دو سال‌ونیم گذشته در یک روز خاص خیلی خوشحال شده باشید؛ یک آدم خاصی شما را خوشحال کرده باشد یا یک استاد یا دانشجو یا یک مساله مهم یا یک روز خاص که به یادتان مانده باشد.

یک روز به یادماندنی این بود که به یک واحد دانشگاهی در استان کهگیلویه و بویراحمد رفتم و با صحنه‌ای جالب _که توقع نداشتم_ روبه‌رو شدم. در یک واحد دانشگاهی دیدم 10 انجمن علمی- پژوهشی تشکیل شده است و برای هر انجمن یک موسسه دانش‌بنیان ایجاد کرده‌اند. این یک روز به یاد ماندنی بود، چرا که توقع دیدن این انجمن‌های علمی- پژوهشی را در شهرهای بزرگ داشتم و آنجا به وجد آمدم.

در 2 سال‌ونیم گذشته چه روزی برایتان یک روز تلخ بود؟

وقتی خبردار شدم دو نفر از دانشجوهای عزیزمان در تصادف درگذشتند، آن روز خیلی تلخ بود و سخت گذشت.

می‌توانید بگویید دانشجوهای چه رشته‌ای بودند؟

رشته را نمی‌دانم، ولی دانشجویانی بودند که دی ماه گذشته در یک روز بارانی در سرویس ایاب و ذهاب جاده نجف‌آباد اصفهان تصادف کردند.

آیا اسم یک دانشجوی خاص را که از قبل با وی آشنایی نداشته‌اید و به واسطه فعالیت در سمت ریاست دانشگاه آزاد اسلامی با وی آشنا شده‌اید، به خاطر می‌آورید؟

بله؛ آقای مجیدی، از شهدای اخیر دانشگاه آزاد اسلامی که در دفاع از حرمین در سوریه شهید شدند. تاکنون 30 نفر از دانشجویان این دانشگاه در دفاع از حرمین به شهادت رسیده‌اند و هربار که خبر شهادت این عزیزان به من می‌رسد، خونین‌دل می‌شوم.

یک استاد خیلی خوب را که تحسینش می‌کنید نیز نام ببرید. از استادان دانشگاه آزاد اسلامی که در دو سال‌ونیم گذشته خودتان درموردش به شناخت رسیده‌اید.

تعداد استادان برجسته خیلی زیاد است. آقای دکتر زمانی که از دانشمندان در حوزه خودشان هستند و جزء 100 دانشمند برجسته جهانی رشته شیمی محسوب می‌شوند. آقای دکتر قرآن‌نویس در رشته فیزیک پلاسما، آقای دکتر اسماعیل آذر در رشته ادبیات و شعر و خیلی از استادان دیگر که خوشبختانه دانشگاه آزاد اسلامی از اینچنین افتخاراتی زیاد دارد. بنده به عنوان مسئول دانشگاه آزاد اسلامی نمی‌توانم همواره از این دانشگاه تعریف کنم، بدون اینکه به نقاط ضعف اشاره کنم؛ اگر از نقاط ضعف غافل شویم ممکن است با شکست مواجه شویم. خوشبختانه ما از طریق 18 شورای راهبردی که به‌وجود آورده‌ایم، توانستیم راه حل خیلی از نقاط ضعف را با همکاری نیروهای داخل دانشگاه به‌دست آوریم. دانشگاه آزاد اسلامی به‌هیچ‌عنوان به صورت فردی اداره نمی‌شود و به تمام تصمیمات در شوراهای تخصصی رسیدگی می‌شود.

موفقیت‌های به‌دست‌آمده موفقیت‌های میرزاده نیست؛ من یکی از مجموعه مدیرانی هستم که با همفکری سایرین نقاط ضعف و قوت یک بخشنامه یا یک طرح را می‌سنجیم و به چگونگی اجرای آن رای می دهیم. قبلا 30 هزار صفحه بخشنامه و اصلاحیه بخشنامه در دانشگاه آزاد وجود داشت. این حجم عظیم بخشنامه بسیار دست‌وپا گیر بود. این تعداد بخشنامه را پس از ویرایش و بازنویسی به سه هزار صفحه کاهش دادیم. این کار در شورای راهبردی حقوقی توسط حقوقدانان دانشگاه آزاد انجام شد. علاوه بر آن سیستم اتوماسیون اداری را راه‌اندازی کردیم و چرخه کاغذی کلا از مکاتبات درون‌سازمانی دانشگاه آزاد اسلامی حذف شد. تمام اینها به کاهش بوروکراسی کمک کرد.

این طرح ادامه دارد؟

در طرح تجمیع 3 یکی از اساسی‌ترین موضوعات، همین کاهش بوروکراسی اداری و کاغذبازی است. ارباب رجوع، کارمندان، دانشجویان و استادان نباید در بند بوروکراسی باشند و باید تا آنجا که می‌شود بوروکراسی را کاهش دهیم.