آیت‌اللهی: برای بروز نظریات اسلامی باید مجال نشر فکر اندیشمندان‌مان را فراهم کنیم

به گزارش گروه دانشگاه خبرگزاری آنا، به نقل از پایگاه انجمن علمی دانش اجتماعی مسلمین گروه علوم اجتماعی دانشگاه تهران، دکتر آیت‌اللهی گفت: شما می‌توانید هم با علم دینی، هم علم ایرانی و هم علم مربوط به یک فرهنگ خاص صحبت کنید؛ یک بحث نظری نسبت به این موضوع می‌تواند به وجود بیاید که این موضوع را مطرح کند که آیا علم می‌تواند متأثر از یک فرهنگ، یک طرز تفکر یا یک موضوع خاص باشد و در پارادایم آن قالب غربی نباشد؟ این مسئله یک بحث علمی می شود.

وی در نشست «علم دینی از نگاهی دیگر» که به همت انجمن علمی دانش اجتماعی مسلمین و گروه علوم اجتماعی اسلامی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران، برگزار شد، افزود: افرادی برای این که نشان دهند طرز تفکر اسلامی نیز حائز اهمیت است، شروع کردند به طرح موضوعی تحت این عنوان که علم با تفکر اسلامی چگونه می‌تواند باشد؟ متأسفانه تعداد بسیاری از آنها به جای اینکه بحث علمی باشد، شعار شد؛ اینکه تعیین شود علم چطور می تواند دینی شود و چگونه می‌توانیم این اقدام را انجام دهیم و کوباندن علم غربی یا اینکه علم اسلامی باید اینگونه باشد، شد، بحث شعاری شد. این موضوع سبب شد این مسئله در روال خود قرار نگیرد؛ در نتیجه شما می‌بینید به طور مرتب مقالات و کتاب‌های مختلف نوشته می‌شود و به جای اینکه از چگونگی علم دینی و مکانیزم به کار بردن علم دینی صحبت شود، در مذمت علم غربی صحبت می‌شود.

استاد فلسفه دانشگاه علامه طباطبایی ادامه داد: نتیجه بحث‌های شعاری آن می‌شود که ۲۰ سال فقط حرف می‌زنیم که فلان شخص گفت علم دینی باید این گونه باشد، می‌گوییم شما الآن یک کتاب علمی و فیزیک درست کنید که دارای این خصوصیت باشد؛ می‌گوییم در زمینه جامعه شناسی و روانشناسی بنویسید که دارای این خصوصیت باشد.

برخی در تلاش برای تحقق علم دینی، به تقدیس علم غربی پرداختند

رئیس انجمن علمی ایرانی فلسفه دین در ادامه گفت: تلاش‌هایی در این زمینه صورت گرفت، لیکن دچار یک سری آفت‌ها شد. به عبارت دیگر به جای اینکه خوب تجزیه و تحلیل کنیم که چگونه می‌توان چنین کاری انجام داد، از سوی برخی عجله صورت گرفت و می‌خواستند زود علم را دینی کنند؛ یک علم را انتخاب می کردند و تعدادی روایت و آیه به آن وارد می کردند و بعد سخنان غربی‌ها را بیان می کردند. آیه و روایت را می‌آوردند که این مسائل در آیات و روایات نیز عنوان شده است؛ به این شیوه نه تنها علم دینی نمی‌شد، بلکه علم غربی تقدس می‌یافت؛ علم غربی که تا کنون بد بود حال به واسطه آیات و روایات مقدس هم شد، در حالی که سخن همان سخنان غربی هاست؛ این یک معضلی در جامعه ماست. متأسفانه افرادی که در این زمینه‌ها همواره به صحبت کردن مشغول هستند ما را گرفتار این معضلات می کنند.

وی افزود: ما در جامعه خود می‌توانیم علم، روانشناسی دینی، جامعه شناسی با نگاه اسلامی و… داشته باشیم؛ من به جامعه شناسی اسلامی اعتقاد ندارم بلکه منظورم جامعه شناسی با نگاه اسلامی، با نگاه ایرانی است.

به طور مثال من می گویم می توان فیزیک ایرانی، فیزیک اسلامی داشت؛ این به معنای این نیست که اکنون این فیزیک را داریم، بلکه می‌توانیم داشته باشیم به شرط اینکه افرادی به پروراندن ایده‌ها مبادرت ورزند و زمانی که به حدی از رشد رسید، مطرح شود؛ تا زمانی که پادایمی به نام علم اسلامی شکل ‌گیرد.

برخی گمان می‌کنند که علم دینی یعنی یک فرد از پیش، چهارچوب‌های دینی مشخص کند و بگوید علم دینی باید این گونه باشد، بعد از مشخص کردن چارچوب‌ها علم اسلامی را بسازد؛ کار بسیار طاقت‌فرسایی است و کسی هنر این کار را ندارد.

آن چه من از علم اسلامی و علم ایرانی می‌فهمم این است که عالمان ایرانی-اسلامی با نگرش اسلامی ایده‌های اسلامی را مطرح کنند؛ من از مطرح کردن همه نوع آن ابایی ندارم؛ چراکه اگر علم اسلامی می‌تواند صورت‌های مختلفی داشته باشد، علم ایرانی هم می تواند صورت‌های مختلف داشته باشد ولی کل این مجموعه یک علم اسلامی می‌شود.

چطور جامعه شناسی فرانسوی دارید، ما هم می‌خواهیم جامعه شناسی ایرانی داشته باشیم

رئیس سابق پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، ادامه داد: سفیر استرالیا به پژوهشگاه آمده بود و پرسید علوم انسانی ایرانی- اسلامی به چه معنا است؟ به او گفتم جامعه شناسی فرانسوی و جامعه شناسی آمریکایی یکسان است؟ گفت خیر؛ به او گفتم چطور جامعه شناسی فرانسوی دارید، من هم می‌خواهم جامعه شناسی ایرانی داشته باشم.

فلسفله تحلیلی انگلیسی با فلسفه قاره‌ای اروپایی کاملاً متمایز از هم هستند؛ کسی که فلسفه قاره ای را ایجاد کرده است از ابتدا بیان کرد که این فلسفه باید این گونه باشد تا نهایت جریان فلسفی شود؛ مجموعه نگاه فلسفی افراد فلسفه قاره ای را ایجاد کرده است؛ متأسفانه در جامعه ما کسی نگاه این چنینی ندارد و این معضل بزرگی است.

علوم انسانی اسلامی یعنی چه؟

عضو شورای تحول و ارتقای علوم انسانی وابسته به شورای عالی انقلاب فرهنگی، تصریح کرد: علوم انسانی با رویکرد اسلامی یعنی تعدادی از عالمان مسلمان مقاله و کتاب بنویسند و بعد می توان مجموعه این نگاه ها را نگاه اسلامی نامید؛ این مسئله در نگاه ایرانی، فرانسوی، آمریکایی و… نیز وجود دارد و مطرح می شود.

نگاه آمریکایی در رشته‌های مختلف به شدت پراگماتیستی است؛ آن ها به گونه‌ای نگاه می‌کنند که در عمل از آن بهره ببرند در صورتی که نگاه اروپایی این گونه نیست و اروپاییها بسیار عمیق‌تر نگاه می‌کنند و زیاد به کاربرد توجه ندارند؛ این مجموعه طرز تفکر است و دال بر این نیست که در آمریکا هیچ کسی آلمانی نمی‌اندیشد و در آلمان هیچ کسی پراگماتیسمی نمی‌اندیشد.

افراد باید بتوانند تک‌تک ایده‌های اسلامی را در مطالب مختلف علوم مطرح کنند؛ ایده‌هایی که جزم بی‌جهت نباشد، بلکه ایده‌ای باشد که نوآوری داشته باشد تا دیگران بفهمند از چه جهتی اسلامی است.

نظریه زمانی متولد می شود که مقبول و یا حتی مغضوب جامعه علمی واقع شود

آیت اللهی در ادامه گفت: کرسی‌های نظریه‌پردازی تنها کرسی نیست؛ کرسی نظریه‌پردازی اگر بخواهد به صورت فرمالیستی باشد، به نتیجه نمی رسد، باید توجه داشت که هیچ نظریه‌ای اینگونه متولد نشده است؛ نظریه زمانی متولد می شود که مقبول جامعه علمی واقع شود و حتی می توان گفت مغضوب واقع شود یعنی نظریه وقتی نظریه است که چهارتا فحش به آن بدهند و نسبت به آن واکنش نشان دهند؛ لذا به کرسی‌های نظریه پردازی با سیستم فرمالیستی اعتقاد ندارم.

من به شخصه رسالت خودم را برای علم دینی این دیدم که تمام کسانی که اندیشه‌ نوآوری خاصی ارائه کردند و مقاله علمی نوشتند، را جمع آوری کنم تا در یک تداول قرار دهم؛ لذا به ساختن پرتال جامع علوم انسانی دست زدم؛ پرتال جامعه علوم انسانی تمام دیدگاه‌های مختلف را در یک موضوع خاص جمع کرد، این خود نوعی نگاه است؛ این نگاه باید در جامعه جریان پیدا کند و هنگامی که جریان پیدا کرد به اینجا می‌رسد که ما یک اندیشه صدرایی داریم.

باید پدیدارهایی که از علم اسلامی داریم، بروز دهیم

به گفته این استاد فلسفه، اصطلاحاً این نوع نگاه را پدیدار شناسانه می نامند؛ به این معنا که پدیدارهایی که از علم اسلامی داریم، را بروز دهیم؛ از مجموع این پدیدارها به نتیجه‌ای به نام علم اسلامی دست یابیم؛ گاهی این امر موفق نمی‌شود و گاهی موفق می‌شود؛ به طور مثال شاید جامعه شناسی هلندی نداشته باشید و هلند نتوانسته یک جامعه شناسی برای خود ایجاد کند یا آموزش زبان سوئدی دارید ولی ایتالیایی آن را ندارید، این مسئله به تمام اندوخته علمی که دانشمندان به وجود آوردند، باز می گردد.

در مرزهای دانش نمی توان فرمایشی علم تولید کرد

در مرزهای دانش نمی توان فرمایشی علم تولید کرد؛ بسیاری در این مملکت دنبال این هستند که فرمایشی علم تولید کنند؛ در واقع همه علم می سازند، برای خود فکر کردند که از ایده‌های اسلامی یا از جاهای دیگر بهره بگیرند و با هم مطابقت دهند تا بتوانند از آن استفاده کنند.

سوال این است که اکنون علم کجای نظریه علمی مطرح است؟ اگر بگویند کرسی نظریه پردازی راه بیندازید، من می‌گویم به جای کرسی نظریه پردازی، افرادی که نظریه دارند نظریه‌های خود را به همه اطلاع دهند تا در جوامع علمی مورد توجه قرار گیرند؛ من افرادی را می‌شناسم که در کرسی نظریه پردازی نظریه خود را اعلام کرده اند، ولیکن بعد از گذشت ۵ سال از آن کرسی کسی از نظریه او استفاده نکرده است.

اگر بخواهیم نظریات اسلامی بروز پیدا کند باید مجال نشر فوری و زیاد اندیشه‌ اندیشمندان مسلمان را فراهم کنیم.

استاد و عضو هیئت علمی گروه فلسفه دانشگاه علامه طباطبایی، در پایان گفت: به نظر من همین گروه علوم اجتماعی اسلامی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران که اقدام به تاسیس دو رشته‌ دانش اجتماعی مسلمین و فلسفه‌ علوم اجتماعی کرده نیز خدمت زیادی در تولید علم دینی کرده است و در آینده نتایج آن را خواهیم دید.

اگر ما می‌خواهیم کاری کنیم که نظریات اسلامی در رشته‌های مختلف بروز پیدا کند باید مجال نشر فوری و زیاد اندیشه‌های اندیشمندان مسلمان را فراهم کنیم تا زمانی که دانشجو می‌خواهد نگاه کند، بداند که افراد در این موضوع چه چیزهایی گفته‌اند و بعد بتواند یک قدم دیگری بردارد.

این که بر فرض من یک نظریه دادم و کسی از آن استفاده نکرد، فایده‌ای ندارد؛ به طور مثال اگر شما یکسری طلا بگیرید و در خانه‌ بگذارید هیچ فایده‌ای ندارد، طلا وقتی ارزش دارد که بیشترین گردش را در اقتصاد داشته باشد؛ می‌گویند وقتی اقتصاد ارزش دارد که بیشترین پول در جریان باشد.

وی در پایان گفت: حتی افرادی که علیه علم دینی اظهار نظر می کنند بخشی از علم اسلامی هستند چرا که آنها جریان علم اسلامی را زنده نگه می‌دارند؛ این علم اسلامی می‌شود و علمی است که در آن نقدها وجود دارد همان گونه که فلسفه قاره‌ای فلسفه‌ای است که در آن یک سری افراد آن را تخریب کردند؛ تلقی ما از علم باید این تلقی باشد.