تاریخچه خاتم کاری در ایران و صنایع دستی

به گزارش خبرگزاری آنا  صنایع دستی در هر کشور با هر قومیتی، نشان دهنده اصالت و فرهنگ آن ملت محسوب می شود. ایران در کنار چین و هند، صنایع دستی فاخری دارد که نشان دهنده پیشینه پر ابهت آن است. ایرانیان از دیرباز مبتکر و خلاق در هنر خلق آثار هنری بوده‌اند و همین امر یکی از دلایل اصلی دوام و قوام صنایع‌دستی در ایران محسوب می‌شود. تاریخ صنایع دستی در کشور ایران به عصر حجر برمی‌گردد که در میان کوهستان‌های بختیاری، اشخاصی می‌زیسته و با ظروف سفالین دست ساخته خود، روزگار می‌گذراندند. در ادامه این مطلب بیشتر در مورد تاریخچه صنایع دستی و خصوصاً هنر خاتم کاری صحبت می‌کنیم .

تاریخچه صنایع دستی

تاریخچه صنایع دستی در ایران بسیار پرفراز و نشیب است. فرهنگ ایران تمدنی متنوع و پیچیده داشته که سبب خلق صنایع دستی و هنرهای بینظیری شده است. البته درحالت‌کلی تاریخچه صنایع‌ دستی کشور ما تحت تاثیر هنر یونانیان در دوره سلوکیان بود که به تدریج در دوره اشکانیان به هویتی ایرانی بدل گشت. در ادامه دوران درخشان تاریخ صنایع دستی ایران را مرور می‌کنیم. ساسانیان هنر و معماری ایران را به اوج رساندند. صنعتگران دوره ساسانی شهرت جهانی داشتند. نمونه این هنر را در ظروف و سینی‌های مختلف کشف شده از آن دوران خصوصاً در روسیه می‌توان بوفور تماشا کرد. سپس به دوره سلجوقیان می‌رسیم که عصر درخشان فلز در ایران است. ظروف فلزی به سبک قالب مسی و قالب‌های نقره با روش‌های ساخت متنوع مانند مشبک‌سازی و حکاکی تهیه می‌شدند.

در آخر به دوران باشکوه صفویه میرسیم که فرش ایران را به پررونق‌ترین صنایع دستی کشور تبدیل کرد و شاهکارهای بی نظیری از فرش به جهانیان عرضه کرد. زیباترین فرش‌های ایران که در زمان صفویه  به فرش اردبیل شهرت دارند در کنار صنایع دستی بومی ارومیه در حال حاضر در موزه ویکتوریا و آلبرت لندن خودنمایی می‌کنند. همچنین هرات، اصفهان، تبریز، همدان، کاشان و کرمان همگی از مهم‌ترین مراکزی بودند که قالی بافی را به اوج رساندند. در دوران صفویان ایران فرش‌ها را به اروپا صادر می‌کرد و از جمله معروف‌ترین فرش‌ها با نام فرش لهستانی به لهستان صادر می‌شدند. البته در دوره قاجار نیز کاشیکاری بعنوان یکی از هنرهای سنتی در معماری ایران، معرفی شد که رونق خوبی داشت.

تاریخچه خاتم کاری در ایران

خاتم کاری هنری نام آشنا و بسیار ظریف و چشم‌نواز است که ایرانیان آن را بخوبی می‌شناسند. خاتم را یکی از شاخه‌های صنایع دستی ایران می‌دانیم که شامل چند ضلعی‌های رنگین و منظم است که بر مبنای طراحی هندسی مثلثی یا موزاییک‌وار در کنار هم طرحی منظم و شکیل دارند. مثلث‌های کوچک که در کنار یکدیگر قرار می‌گیرند و یک نقش‌بندی عجیب را خلق می‌کنند. این مثلث‌ها را از نوع فلز، استخوان و چوب می‌سازند. هرچه خاتم ظریف‌تر، ریزتر و کوچکتر باشد نوع آن مرغوب تر خواهد بود. در یک طرح خاتم‌ کاری برای تشکیل کوچکترین واحد هندسی این هنر حداقل 3 مثلث و حداکثر ۴۰۰ مثلث در نهایت باید بکار برده شوند.

زیباترین و اصیل‌ترین شاخه از صنایع دستی ایران که علاوه بر ذوق هنری و نگاهی متفاوت، نیازمند بردباری، شکیبایی، دقت و صرف زمان است. شما براحتی می‌توانید خاتم‌ کاری و انواع صنایع دستی دیگر را با مراجعه به قسمت فروش صنایع دستی در سایت آرانیک تهیه کنید. طبق نظر کارشناسان میراث فرهنگی و صنایع دستی و تاریخی ایران، شیراز خاستگاه هنر _ صنعت خاتم کاری معرفی شده. اما در این بین نباید علاقه پادشاهان صفوی در اصفهان را به این هنر زیبا و متفاوت انکار کرد. اصفهان نیز در تولید صنایع دستی زیبا و بی‌مانند خاتم کاری حرف‌ها برای گفتن دارد. اما هنوز افراد زیادی در این حرفه بر این باورند که خاتم شیراز هنری جذاب و ظریف است که نمونه آن نه در هیچ کجای ایران که در هیچ کجای دنیا وجود ندارد.

خاتم کاری در گذر تاریخ

خاتم کاری به شیوه امروزی به دوران ایلخانی و زمان حکومت مغول در ایران برمی‌گردد. البته برخی از پژوهشگران بر این باورند که این هنر در زمان دیلمیان در ایران و به دوران تاسیس شهر شیراز برمی‌گردد، که در عصر صفویه در اوج شکوفایی خود بود. صفویان از شهرهایی مانند شیراز هنرمندانی به اصفهان دعوت کردند و در زمینه کاشی کاری، خاتم کاری، منبت کاری، ساختن ساختمان و گره چینی مکان های مقدس و بارگاه های ملوکانه از آنها کمک گرفتند. بعد از آن در زمان قاجار خاتم کاری از رونق افتاد و تا زمان پهلوی فراموش شد.

در دوران پهلوی و به تاریخ ۱۳۰۷ شمسی در مدرسه صنایع مستظرفه با تلاش استاد محمد غفاری یا کمال الملک، دوباره خاتم کاری پر رونق شد و بر سر کار آمد. منبری خاتم کاری شده موجود در مسجد جامع عتیق شیراز، گواه قدمت هزار ساله این هنر است. در هنر خاتم کاری از چوب آبنوس، چوب فوفل، چوب گردو، چوب بَغَم، چوب عناب، چوب نارنج، چوب افرا،چوب کیکم و تبریزی و در نهایت چوب شمشاد استفاده می‌کنند. همچنین استخوان‌های شتر، گاو، اسب و عاج فیل در کنار برنج، نقره و گاهی طلا از دیگر ملزومات هنر خاتم کاری هستند. جعبه خاتم کاری کوچک و بزرگ،  قاب آینه، قاب عکس، جا قلمی، ساعت شکلات خوری، جعبه جواهر، برس، شانه و غیره از جمله لوازمی هستند که برای ساخت آنها می‌توان از هنر خاتم کاری استفاده کرد.  

خاتم کاری، هنری به اصالت یک ملت

همانطور که در ابتدای این مطلب نیز به آن اشاره کردیم صنایع‌ دستی هر کشوری فارغ از مذهب و فرهنگ و قومیت، نشانی از پیشینه و عقبه با اصالت آن کشور محسوب می‌شود. ایران کشوری است که به صنایع دستی متنوع و رنگارنگش شهرت دارد. قالی، جاجیم، گلیم، گبه، فرش، میناکاری، کاشی کاری، ظروف نقره و مس، منبت کاری، خاتم کاری و صنایع دستی متنوعی که حتی ممکن است نام آنها را نیز نشنیده باشیم. در این بین خاتم کاری به عنوان یکی از صنایع دستی بسیار معروف و پر رونق کشور ایران، شهرتی جهانی دارد. اصفهان یا شیراز تفاوتی با یکدیگر ندارند، مهم صنعت دست مردان و زنان هنرمند این مرز و بوم است که  جزء به جزء با ظرافت، دقت، صبوری، هنرمندی، ریزبینی و عشق تهیه و به جهانیان عرضه می‌شود.

انتهای پیام/ ر