پروین اعتصامی؛ استاد سبک مناظره و بانوی شعر فارسی

به گزارش خبرنگار حوزه ادبیات و کتاب گروه فرهنگ خبرگزاری آنا، ۲۵ اسفندماه مصادف با سالروز تولد پرآوازهترین بانوی شعر فارسی، در تقویم رسمی کشور با عنوان «روز بزرگداشت پروین اعتصامی» نامگذاری شده و جشنواره ادبی نیز در همان روز، به نام پروین برگزار میشود. همچنین خانه پروین در تبریز، اکنون به موزه پروین اعتصامی تبدیل شده و تعدادی از کتابها و لوازم شخصی وی در آن نگهداری میشود. این خانه در اسفندماه ۱۳۸۵ بهعنوان یکی از آثار ملی ایران نیز به ثبت رسید. استاد سبک مناظره در شعر فارسی رخشنده اعتصامی معروف به پروین اعتصامی، شاعر معاصر شعر فارسی بود که در نظر برخی از بزرگان فرهنگ و ادب، در زمره بزرگترین شاعران ایران زمین قرار دارد. اندیشه نو و نگاه انتقادی پروین به وقایع اجتماع و طبقه ضعیف جامعه، یکی از برجستهترین نکات اشعار وی محسوب میشود. در تاریخ ادبیات فارسی اعتصامی تنها بانوی شاعری معرفی میشود که زیباترین اشعار سیاسی انتقادی را با نگرشی زنانه و با اتکا به اخلاق و خرد و اندیشه به رشته تحریر درآورده است. پروین را استاد سبک مناظره در شعر فارسی میدانند. سرودن شعر با اساتیدی چون علیاکبر دهخدا و محمدتقی بهار اعتصامی از کودکی فارسی، انگلیسی و عربی را نزد پدرش آموخت و از همان کودکی زیر نظر پدرش و اساتیدی همچون علیاکبر دهخدا و محمدتقی بهار سرودن شعر را آغاز کرد. پدر وی یوسف اعتصامی، از شاعران و مترجمان دوران خود بود که در شکلگیری زندگی هنری پروین و کشف تواناییها، و ذوق و گرایش وی به سرودن شعر نقش مهمی داشت. اعتصامی در بیستوهشت سالگی ازدواج کرد اما به دلیل اختلاف فکری با همسرش، پس از چندی جدا شد. او پس از جدایی، برای مدتی در کتابخانه دانشسرای عالی تهران به شغل کتابداری مشغول شد. معروفترین اشعار بانوی شعر فارسی تنها اثر چاپ و منتشر شده از پروین، دیوان اشعار اوست، که دارای ۶۰۶ شعر شامل اشعاری در قالبهای مثنوی، قطعه و قصیده است. شعرهای وی پیش از چاپ به صورت مجموعه و کتاب، در مجله بهار و منتخبات آثار از ضیاء هشترودی و امثال و حکم از دهخدا، چاپ میشدند. موفقیت اولین چاپ دیوان اشعار او سبب پیدایش زمینه برای چاپهای بعدی شعرهای اعتصامی شد. مضامین و معانی اشعار پروین، توصیفکننده دلبستگی عمیق وی نسبت به پدر، استعداد و شوق فراوان او به آموختن علم و دانش، روحیه ظلم ستیزی و مخالفت با ستم و ستمگران و حمایت و ابراز همدلی و همدردی با محرومان و ستمدیدگان است اشک یتیم؛ یکی از معروفترین اشعار وی که تا سالها در کتاب فارسی سال پنجم دبستان قرار داشت قطعه «اشک یتیم» است. در داستان این شعر، پیرزنی در حال تماشای گذر پادشاه است. این شعر، تحت تأثیر شعر انوری، که در سال ۱۹۲۱ سروده شده، قرار گرفتهاست که از این روی نمیتواند اشاره مستقیم به رضاشاه داشته باشد؛ زیرا شعر انوری «نغمه صبح» در ابتدای قدرتگیری رضاشاه سروده شده و به نظر نمیرسد مرتبط به دوران ترور در آن مقطع زمانی باشد. اما به ظاهر با فضای خفقان آن دوره در ارتباط است. در تعزیت پدر؛ اعتصامی دو قطعه درباره مرگ پدرش و تأثیر آن بر زندگیاش، سرودهاست که «در تعزیت پدر» و «بی پدر» نام دارند. پدر آن تیشه که بر خاک تو زد دست اجل تیشهای بود که شد باعث ویرانی من یوسفت نام نهادند و به گرگت دادند مرگ، گرگ تو شد، ای یوسف کنعانی من مه گردون ادب بودی و در خاک شدی خاک، زندان تو گشت، ای مه زندانی من پند و نصیحت؛ شعری در قالب قطعه که در کتاب متوسطه سوم دوره اول (سوم راهنمایی پیشین) چاپ شده است و محتوایی اندرزگونه دارد. این قطعه، ۸ بیت دارد که در آن به پندهایی چون دوری از خودشیفتگی، غنیمت شمردن دوران جوانی، بردباری و صبر، نگاه به همه چیز بهعنوان یک آموزگار و انتخاب راه درست در زندگی اشاره میشود. متاع جوانی؛ این شعر در کتاب سال اول دبیرستان یا متوسطه اول دوره دوم چاپ شده که مناظرهای بین جوان و پیرمرد است. محتوای این شعر، استفاده از تجربههای دیگران و غنیمت شمردن دوران جوانی است. قالب این شعر، غزل است و دارای ۷ بیت است. آرزوی پرواز؛ مناظرهای در قالب مثنوی بین جوجه کبوتر و مادرش است که در کتاب فارسی پایه هفتم با نام علم زندگانی، قرار دارد. سبک شعری این مثنوی نشان دهنده پیروی پروین از سبک مولانا است؛ زیرا در این شعر، آرایه ادبی تمثیل دیده میشود که اغلب سبک شعرهای مولانا است. در این شعر جوجه کبوتر با خودسری شروع پرواز میکند اما چون هنوز پرواز را بلد نیست، از پا میافتد و مادرش شروع به نصیحت کردن جوجه کبوتر میکند؛ و در پایان شعر به مفهوم باتجربه شدن در سایه سعی و تلاش اشاره میشود. ای مرغک؛ از معروفترین شعرهای پروین است که در دوازده سالگی سروده است. قالب این شعر «اعنات» است، یعنی علاوه بر حفظ قافیه در مصراعهای زوج، در مصراعهای فرد نیز کلمات قافیه مانند، آورده شده است. بهطور مثال کلمات پریدن و چمیدن کلمات قافیه هستند اما در مصراعهای فرد نیز کلمات آشیانه و کودکانه، هموزن و قافیه مانند هستند. این شعر در کتاب درسی اول راهنمایی یا متوسطه اول دوره اول قرار دارد. همچنین پیروی پروین از سبک شعری و اصطلاحات سعدی، به خوبی دیده میشود. بهعنوان نمونه، مصراع آخر این شعر اینگونه است: «بر مردم چشم دیدن آموز» که معنی کلمه مردم در اینجا، مردمک چشم است که در شعرهای سعدی نیز بیشتر جاهایی که کلمه مردم به کار رفته، منظور مردمک چشم است. بیشتر بخوانید: محبوبترین شاعران معاصر ایران ۸ اثر برگزیده و ارزشمند از شاعران معاصر ایرانی حافظ بخوانیم تا با حقیقت زندگی آشنا شویم/ بسیاری از روشنفکران و فقیهان شیفته حافظ بودند سرودهای از اشعار پروین که بر سنگ قبرش حک شد مرگ پدر پروین در دیماه ۱۳۱۶ در سن ۶۳ سالگی او را مدتی از کار ادبیاش بازداشت. پروین پس از مرگ پدرش، بسیار منزوی شد و تنها مکاتباتی با خانواده سیمین بهبهانی داشت. در آن زمان از طرف وزارت معارف از پروین درخواست شد که به مناسبت «هفتصدمین سال تصنیف گلستان و بوستان»، قطعهای در ستایش مقام سعدی بسراید. هرچند عبدالحسین زرینکوب این دوران زندگی پروین را دوران تلخی و حسرت توصیف کرده است. چند سال پس از وفات پدر، در فروردین ماه ۱۳۲۰ خورشیدی، بیماری حصبه به سراغ پروین آمد و از روزهای آغازین سال در خانه بستری شد. این در حالی بود که برادر پروین، مشغول آمادهسازی چاپ دوم دیوان شعر خواهر بود. وضعیت پروین روز به روز وخیمتر شده و گفته میشود سهلانگاری پزشک و عدم توجه به معالجه، بهبودی و سلامت وی را به خطر انداخت. سرانجام در تاریخ ۱۵ فروردین سال ۱۳۲۰ خورشیدی، پروین اعتصامی در حالی که تنها ۳۴ سال از عمرش میگذشت، جان باخت. پیکرش را از تهران به قم منتقل کرده و کنار پدر، در آرامگاه خانوادگی واقع در حرم حضرت معصومه(س) به خاک سپردند. پس از مرگ پروین، قطعه شعری از وی پیدا میشود با این توضیح که «این قطعه را برای سنگ مزار خودم سرودهام»؛ که بر سنگ قبرش نقش بست. انتهای پیام/۱۱۰/

صفحه نخست

آموزش و دانشگاه

علم‌وفناوری

ارتباطات و فناوری اطلاعات

سلامت

پژوهش

علم +

سیاست

اقتصاد

فرهنگ‌ و‌ جامعه

ورزش

عکس

فیلم

استانها

بازار

اردبیل

آذربایجان شرقی

آذربایجان غربی

اصفهان

البرز

ایلام

بوشهر

تهران

چهارمحال و بختیاری

خراسان جنوبی

خراسان رضوی

خراسان شمالی

خوزستان

زنجان

سمنان

سیستان و بلوچستان

فارس

قزوین

قم

کردستان

کرمان

کرمانشاه

کهگیلویه و بویراحمد

گلستان

گیلان

لرستان

مازندران

مرکزی

هرمزگان

همدان

یزد

هومیانا

پخش زنده

پروین اعتصامی؛ استاد سبک مناظره و بانوی شعر فارسی

توضیحاتی درباره انواع چاپ‌های آثار سعدی

«ضربان ذات»؛ نگاهی عارفانه و عاشقانه به عاشورا +فیلم

شماره جدید ماهنامه «دوست» منتشر شد/ خواندن ماجرای «خانه کفشدوزکی» و «قورقوری خوش صدا» در مجله خردسالان

نقاب در شعر پروین بی‌نقاب