از دیپلماسی واکنشی گذشته تا دیپلماسی کنشی جدید؛ اروپا عمق استراتژیک ایران شد
مجتبی اسماعیلی، گروه بین‌الملل: هنوز مدتی از بازگشت حسن روحانی، رئیس‌جمهوری کشورمان، به تهران پس از چند روز سفر اروپایی به ایتالیا و فرانسه نگذشته است که مجددا موضوع ایران تیتر برجسته صفحات نخست روزنامه‌ها و نشریات اروپایی شده است. اگر تا قبل از توافق هسته‌ای و اجرای برجام این نشریات تمرکز خود را بر انتشار اخبار و مطالبی با محتوای ضد ایرانی یا در حالتی خوشبینانه، تیترهایی خاکستری متمرکز کرده بودند، اکنون رسانه‌های اروپایی مملو از بازتاب‌های مثبت و رفتارهای دوستانه با جمهوری اسلامی ایران شده است.
نباید جانب احتیاط را کنار گذاشت، هنوز برخی دست‌اندازها در برقراری روابطی کاملا دوستانه و تعامل‌های دوجانبه وجود دارد و هنوز موانع بر سر همکاری‌های گسترده اقتصادی مرتفع نشده است. با وجود این، کمتر ناظری بین‌المللی وجود دارد که تور چندروزه اروپایی روحانی را موفق ارزیابی نکند. در این سفر که نخستین سفر یک هیئت عالیرتبه ایرانی به پایتخت‌های اروپایی ظرف مدت 10 سال گذشته بود، 120 نفر از تجار و مقام‌های دولتی ازجمله بیژن زنگنه، وزیر نفت ایران، حضور داشتند. از ابتدا نیز بنا بر این بود که در سفر اروپایی، مقام‌های کشورمان به دو کشوری که اقتصاد آنها در حد زیادی اقتصاد محوری اروپاست، معاملات چند میلیاردی انجام شود.
ابعاد سیاسی سفر به قاره سبز
ایجاد فضای سیاسی جدید میان ایران و کشورهای موثر دنیا شاید از این تصویر به خوبی هویدا باشد که کشورهایی که سابقا تلاش می‌کردند از ایران دوری گزینند حالا میزبان رئیس جمهوری کشورمان شده اند.
لوران فابیوس، وزیر امور خارجه فرانسه، در بیانیه‌ای پیش از ورود روحانی به پاریس، گفته بود: «سفر حسن روحانی رئیس‌جمهوری ایران به فرانسه به‌دلایل سیاسی و اقتصادی دارای اهمیت است.»
فابیوس در این بیانیه تاکید کرد: «توافق هسته‌ای که فرانسه نیز به دستیابی به آن کمک کرد، راه را برای تقویت روابط دو کشور باز کرده است.»
از سوی دیگر، نباید از این نکته گذشت که جمع رئیس‌جمهوری ایران و سران اروپایی در دو سوی یک میز، معنا و مفهوم سیاسی عمیقی خواهد داشت. از منظر اروپایی‌ها ایران در کنار عربستان، یکی از قطب‌های باثبات و قابل اتکای منطقه است. با وجود این، اروپایی‌ها به‌دلیل درگیر شدن سعودی‌ها با جنگ‌های منطقه‌ای و خطرهایی که گروه‌های تروریستی در مرزهای این کشور به‌وجود آورده‌اند، نمی‌توانند به اطمینان محض و قاطع برای سرمایه‌گذاری در عرصه‌های مختلف در عربستان را برسند. نباید فراموش کرد، عربستان در چند ماه اخیر، به شدت تحت انتقاد دولت‌های غربی بوده است تا از کمک‌های پیدا و پنهانش به گروه‌های تروریستی فعال در سوریه دست شوید.
برخلاف عربستان، ایران همواره ثابت کرده است در موضوعات مختلف منطقه‌ای موضعی ثابت و قاطع دارد و از امنیت بالایی برای ورود سرمایه‌های خارجی و رایزنی بر سر موضوعات سیاسی-امنیتی برخوردار است. ناظران جهانی همواره ایران را به عنوان دولتی که باوجود خطرهای مختلف در مرزهای شرقی و غربی، سکان ثبات را از دست نداده است، ستوده‌اند. از این منظر، برجام فرصتی ارزشمند برای غرب فراهم کرده است تا با خیالی آسوده سرمایه‌های دیپلماتیک و تجاری خود را وارد تهران کنند و دو طرف از امکان گسترش و بهبود روابط منافع خود را تامین کنند.
امنیت برگ برنده ایران و همان گمشده‌ای است که دولت‌های غربی به شدت در خاورمیانه به دنبال آن هستند. ناظران غربی بر این نکته واقف‌اند که ناامنی‌هایی که پایتخت‌های اروپایی را هدف قرار داده و ریشه همه آنها در جولان این گروه‌ها در عراق و سوریه است، تنها می‌تواند با حمایت قدرت‌های موثر منطقه‌ای به ویژه ایران رفع شود. از این رو است که در بازه زمانی توافق هسته‌ای تا زمان اجرای برجام و حتی پس از آن، بیشتر هیئت‌های دیپلماتیکی که وارد ایران شدند، در کنار موضوعات مربوط به توسعه روابط اقتصادی-سیاسی، خواستار توسعه روابط نظامی با هدف مبارزه با گروه داعش شده‌اند.
از سوی دیگر، نباید از نظر دور داشت که مردان عرصه سیاست ایران در دوران طولانی روابط خارجی با اروپا، رفتارهای بعضا متناقضی از اروپایی‌ها دیده‌اند، از اعمال تحریم‌های مختلف علیه ایران گرفته تا مانع تراشی‌هایی که از جمله فرانسه در راه دستیابی به توافق هسته‌ای ایجاد کردند. این واقعیت‌ها به خوبی طیف گرمای مناسبات ایران با طرف‌های غربی را تعیین می‌کند.
در هر صورت، اگر در دوران گذشته شالوده کار بر دیپلماسی واکنشی قرار داشت، اکنون در دورانی قرار داریم که باید دیپلماسی کنشی را بیازماییم. در راستای همین سیاست کنشی است که مسئولان سیاست خارجه ایران تصمیم به گسترش روابط دیپلماتیک با اروپا گرفتند و در گام نخست هیئتی عالیرتبه روانه رم و پاریس شد. از جمله اهداف اولیه چنین سفری این بود که به طور مشخص به همه دنیا مخابره شود که «انزوای جمهوری اسلامی ایران» توهمی بیش نیست.
ایران و اروپا اکنون در ابتدای جاده‌ای دو طرفه هستند که می‌تواند برای هر دو طرف متضمن مزایای بسیاری باشد.
سفر به ایتالیا؛ کشوری با روابط دیرینه فرهنگی و اقتصادی با ایران
تور اروپایی روحانی با سفر به رم آغاز شد. ماتئو رنتسی نخست‌وزیر به همراه نمایندگان شرکت‌های بازرگانی بزرگ ایتالیا دور میز رایزنی با ایران نشستند. در آن سوی میز، نمایندگان شرکت‌هایی همچون Saipem در زمینه لوله‌سازی، Danieli در زمینه تأمین تجهیزات برای صنایع فلزات، Condotte در زمینه ایجاد زیرساخت زیردریایی و نیز شرکت ساختمانی Coet قرار داشتند و به ایران بستن قراردادهایی به ارزش بیش از پنج میلیارد یورو را پیشنهاد کردند.
از این دیدارهای اقتصادی که بگذریم، حسن روحانی در رم به دیدار پاپ فرانسیس رفت. دیداری که می‌توان پیام روشنی برای نزدیکی میان دین اسلام با سایر ادیان باشد.
روحانی در پایان سفرش به ایتالیا، در گفت‌وگو با خبرنگار روزنامه کوریرا دلا سرا از اینکه نخستین سفرش به خارج از کشور بعد از امضای قرارداد هسته‌ای، به ایتالیا انجام شد ابراز خوشحالی کرد و گفت: «ایران مدت‌ها است که با ایتالیا در زمینه اقتصاد، فرهنگ و سیاست روابط ممتازی برقرار کرده است.»
فرانسه و کوله‌باری از قراردادهای مهم تجاری
لوران فابیوس، وزیر امور خارجه فرانسه، شهریور سال جاری نخستین مقام دیپلماتیک از میان کشورهای 1+5 بود که بعد از حل موضوع هسته‌ای راهی تهران شد و خواهان ترمیم رابطه تهران و پاریس در دوره پس از توافق شد.
فابیوس در این سفر که هیأتی 160 نفره از فعالان اقتصادی فرانسه برای بررسی زمینه‌های گسترش روابط با ایران وی را همراهی می‌کردند، به نمایندگی از دولت این کشور روحانی را به فرانسه دعوت و ابراز امیدواری کرده بود که دو کشور روابط سیاسی و اقتصادی خود را دوباره از سر بگیرند و در صورت برداشته شدن تحریم‌ها و تمایل ایران، همکاری در زمینه‌های مختلف با شرکت‌های فرانسوی گسترش یابد.
پیشتر فرانسوا اولاند، رئیس‌جمهوری فرانسه، گفته بود که بازگشت ایران به عرصه بین‌الملل اکنون ممکن شده است.
در چنین فضایی حضور روحانی در پاریس که کمی پس از اجرایی شدن برجام انجام شد، توانست گام بلندی در رفع تحریم‌های ظالمانه علیه ایران و گسترش روابط سیاسی و اقتصادی با کشورهای اروپایی به‌عنوان یکی از عوامل تضمین‌کننده توافق هسته‌ای باشد.
سفر به پاریس از منظر سیاسی و اقتصادی برای مقام‌های ایران سفری مهم بود؛ آن هم فرانسه‌ای که در سراسر زمان مذاکرات هسته‌ای به همراه آمریکا بخشی از محور اخلال در روند دستیابی به توافق به‌شمار می‌رفت.
در این سفر نیز برخی قراردادهای تجاری میان دو طرف امضا شد که شاید مهم‌ترین آن خرید 114 فروند هواپیمای ساخت شرکت ایرباس و تشکیل کمیته‌ای مشترک در زمینه خودروسازی میان شرکت فرانسوی پژو سیتروئن و شرکت ایران خودرو بود. علاوه بر آن، در پاریس پروتکل اولیه توافق بر سر آغاز مرحله جدید همکاری در زمینه راه آهن امضا شد.
به‌دنبال این قراردادها جو غالبی که در رسانه های غربی شکل گرفت، بازتاب‌دهنده همکاری میان ایران و شرکت ایرباس بود و این رسانه‌ها، چنین قراردادی را تحولی بزرگ خواندند. پایگاه خبری و تحلیلی ایران-رو روسیه در این‌باره نوشت: «به‌گفته یک منبع آگاه در شرکت هواپیمایی ایران‌ایر، فرایند خرید 114 هواپیمای مسافربری ایرباس از جمله مدل‌های A380، A350، A340 و مدل‌های مختلف A320 تا سال 2020 تکمیل خواهد شد.»
وی افزود: «این هواپیماها به صورت سه چهار دسته صادر خواهند شد در حالی‌که تحویل دسته نخست شامل 10 هواپیما، برای ماه مارس سال جاری (اسفند) برنامه‌ریزی شده است.»
این توافق برای فرانسوی‌ها آن اندازه مهم و خوشحال‌کننده بود که مانوئل والس نخست‌وزیر فرانسه در اظهاراتی گفت: «ما به‌دنبال توافق 14 جولای 2015 (23 تیر) بر سر برنامه هسته‌ای ایران می‌توانیم فصل جدیدی از روابط (با تهران را) بگشاییم.»
اگر از برخی حاشیه‌ها همچون انتشار شایعه درخواست فرانسه از اتحادیه اروپا برای تحریم ایران به بهانه آزمایش موشکی آن هم در خلال سفر روحانی به پاریس بگذریم (که البته منبع آن هم این‌بار نه ایران بلکه خبرگزاری آسوشیتدپرس آمریکا بود)، روحانی با کوله‌باری از قراردادهای تجاری و معاهدات با طرف‌های ایتالیایی و فرانسوی به تهران بازگشت.
انتشار آن خبر که دیری نگذشت و از سوی مقام‌های اروپایی تکذیب شد. فعالیت لابی‌های بسیار فعال ضد ایرانی در قلب اروپا که از هیچ تلاشی برای مقابله با قدرت منطقه‌ای و جهانی ایران کوتاهی نمی‌کند و البته فعالیت برخی افراد تندروی داخلی، همه و همه این واقعیت را منعکس می‌کند که ایران در مسیر خود در راه گسترش روابط با اروپا در جاده‌ای گلریزان‌شده قرار ندارد.
در هر صورت از این واقعیت نیز نباید گذشت که شانس موفقیت چنین فعالیت‌هایی که تلاش می‌کند مانع بهبود روابط ایران با اروپا شود، کم است. رابطه ایران و اقتصاد اروپا همچون رابطه آب دریا با ماهی است؛ همانگونه که ماهی برای ادامه حیات خود به آب نیاز دارد اقتصاد اروپا نیز ناگزیر است برای ادامه فعالیت‌های خود به ایران که اقتصادی رو به رشد خواهد داشت، بپیوندد.
اروپا در درجه نخست به ایران به چشم عاملی فعال در روند حل و فصل اوضاع خاورمیانه می‌نگرد و در درجه بعد ایران را شریک بازرگانی خود می‌پندارد که همکاری با آن می‌تواند داروی بحران اقتصادی کنونی باشد.
انتهای پیام/