«کاکتوس» و نیش و کنایه‌های رندانه‌اش به سیاسیون/ طنز سیاسی هنرمند که در سال‌های ملتهب دهه هفتاد روی آنتن رفت

به گزارش خبرنگار حوزه رادیو و تلویزیون گروه فرهنگ خبرگزاری آنا، این روزها بازار تماشای سریال در سرتاسر جهان داغ است و پس از اینکه قسمت جدید هر سریالی منتشر می‌شود، سیل واکنش‌ها نسبت به بخش‌های مختلف آن، مثل روند قصه، بازی بازیگران، سکانس خاص آن قسمت و... آغاز می‌شود. این حجم از توجه نسبت به سریال‌ها، باعث شده که بسیاری از فیلم‌سازان مطرح (هم در ایران و هم در خارج از کشور) برای مدت زمان محدودی هم شده، از فضای سینما فاصله بگیرند و به سریال‌سازی روی بیاورند.

واکنش جمعی به سریال‌های در حال پخش اگر در ۱۰ تا ۱۵ سال اخیر به یک حرکت اجتماعی در جهان تبدیل شده، در کشور ما سابقه بیشتری دارد. از سال‌های پایانی دهه شصت تا ابتدای دهه هشتاد بسیاری از سریال‌های تلویزیونی بودند که از شبکه‌های سیما پخش شدند و فراتر از یک اثر نمایشی، خودشان را به بطن جامعه و اصطلاحاً «کف خیابان» کشاندند.

در سلسله گزارش‌های «یادگار جعبه جادو» که به صورت هفتگی در گروه فرهنگ خبرگزاری آنا منتشر می‌شود، نگاهی می‌اندازیم به آثاری که در این دسته قرار می‌گیرند و در زمان پخش در جذب تماشاگر بسیار موفق بودند.

طنز با طعم سیاست

در میان آثار موجود در فهرست سریال‌های ماندگار سیما، به جز مجموعه‌هایی که جدا از کیفیت، مخاطبان زیادی هم داشتند، آثاری قرار گرفته که اگرچه در زمینه فرم و محتوا کاملا قابل دفاع و استاندارد هستند، اما به دلایل مختلف، آنطور که باید و شاید دیده نشدند و صرفا مخاطبان خاص سیما را با خود همراه کردند، مخاطبانی که همواره به دنبال آثار نمایشی ویژه هستند، آثاری که حرفی برای گفتن داشته باشد و بتوان از دل لایه‌های زیرین آن، به نکات ویژه‌ای دست یافت.

بدون شک یکی از این سریال‌ها، مجموعه نمایشی «کاکتوس» است، اثری به کارگردانی محمدرضا هنرمند که سه فصل از آن حدفاصل سال‌های ۷۷ تا ۸۲ از شبکه اول سیما به روی آنتن رفت و محمدرضا تخت‌کشیان (فصل اول) و سید کمال طباطبایی (فصل دوم و سوم) تهیه‌کنندگان آن بودند. این سریال از جنس کمدی‌های سرگرم‌کننده و نود شبی تلویزیون نبود که صرفا با حضور چند کمدین شناخته شده و دیالوگ‌های پینگ پنگی، هرشب به روی آنتن برود، بلکه اثری پر از نکته بود که برای درک بهتر اتفاقات هر قسمت آن، باید توجه ویژه‌ای به دیالوگ‌ها و فعل و انفعالات رخ داده در هر سکانس می‌کردید.

«کاکتوس» به نوعی یکی از سیاسی‌ترین آثار کمدی تاریخ تلویزیون است، سریالی که چند شخصیت اصلی با یک لوکیشن تقریبا ثابت داشت و تمام اتفاقات آن در «مجتمع فرهنگی غذایی کاکتوس» رخ می‌داد، مجتمعی که چند تیپ شخصیتی در آن حضور داشتند و هر شخصیت به نوعی نماینده بخشی از تفکرات سیاسی – اجتماعی جامعه بود. نکته قابل توجه اینجاست که این سریال زمانی روی آنتن تلویزیون می‌رفت که جامعه تقریبا با التهابات سیاسی اجتماعی سال‌های پایانی دهه هفتاد درگیر بود و در چنین شرایطی، رسانه ملی با نگاهی رندانه به نقد طرز تفکرات موجود در جامعه می‌پرداخت.

در حقیقت، در زیر لایه‌های مجموعه «کاکتوس» ما اتفاقات سیاسی روز را به وضوح می‌دیدیم و از نوع برخورد هر یک از شخصیت‌های قصه با این اتفاقات، می‌توانستیم ببینیم که هر تیپ شخصیتی شبیه به چه تفکری است و پیش‌بینی کنیم که در ادامه داستان قرار است چه اتفاقاتی را رقم بزند. لحن کمدی دست، شوخی‌های شسته رفته و روایتی بانمک از چند هم محله‌ای که موضوعات روز را با نیش و کنایه مطرح می‌کردند، به جذاب شدن کلی مجموعه «کاکتوس» بسیار کمک کرد. مجموعه‌ای که گروهی از بهترین هنرمندان کشور در ساخت آن سهیم بودند و نتیجه کارشان به یکی از اولین مجموعه‌های سیاسی تلویزیون تبدیل شد که تا سه فصل ادامه داشت.

بیشتر بخوانید:

«آرایشگاه زیبا»؛ حکایت عاشقی پردردسر «آقا اسد»
راهزنان خشن اما دوست‌داشتنی «روزی روزگاری» چگونه ستاره‌های تلویزیون شدند؟
«شهریار»؛ قصه پرحاشیه شاعری که عاشق بود
«شب دهم» ماندگارترین سریال مناسبتی تلویزیون
تقابل «پدرسالار» مقتدر و عروس طغیانگر در جعبه جادو
خاطره بازی با «پس از باران» ۲۰ سال بعد از پخش
«زیر آسمان شهر» آغاز محبوبیت مهران غفوریان در تلویزیون
قصه‌گویی به سبک شرقی در «هزاردستان» علی حاتمی
قصه‌های مسافران و رانندگان به روایت «آژانس دوستی»
«خانه سبز»؛ خانه رویایی چند نسل مردم ایران
«مردان آنجلس» سریالی که مهتاب کرامتی را به سیما و سینما معرفی کرد

وسواس‌های آقای کارگردان

محمدرضا هنرمند از آن دست فیلمسازانی است که شاید در زمینه سریال سازی کارنامه پرباری از نظر تعداد سریال نداشته باشد، اما هر اثری که در مدیوم سریال ساخته، قابل دفاع، خوش ساخت و جذاب بوده است. مجموعه سه فصلی «کاکتوس» اولین تجربه این فیلمساز در زمینه سریال‌سازی بود، مجموعه‌ای با ادبیات رندانه و شیرین و طنز سیاسی جذاب که خیلی زود جای خود را در میان سریال‌های خوش ساخت آن دوران باز کرد و به مجموعه‌ای پربیننده بدل شد. او بعد از موفقیت در ساخت این مجموعه، دو بار دیگر به عنوان کارگردان سریال‌های «زیر تیغ» و «آشپزباشی» را در دو ژانر متفاوت ساخت که هردوی این آثار نیز در دسته سریال‌های پرطرفدار مو محبوب تلویزیون در زمان روی پخش شدنشان بودند.

شاید پربیراه نباشد اگر بگوییم این مسیر خوبی که هنرمند در زمینه سریال‌سازی به پیش رفته است، به دلیل ساخت با وسواس مجموعه «کاکتوس» بود. او کارگردان بود که سینما را به خوبی می‌شناخت، از دهه شصت کارش را در این حوزه آغاز کرده بود و در اواسط دهه هفتاد، فیلم کمدی‌اش یعنی «مرد عوضی» به عنوان پرفروش‌ترین فیلم سال، چند میلیون نفر را به سالن سینما کشانده بود. او یک سال پس از این تجربه موفق، وارد عرصه ساخت سریال شد و با همان طنز دیالوگ‌محور و پر از موقعیت‌های کمدی که به نوعی امضای این فیلمساز محسوب می‌شد، اثری را به روی آنتن فرستاد که حرف‌های زیادی برای گفتن داشت و محبوبیت آن مدیران سیما را مجاب کرد با وجود گزنده بودن لحن سریال، آن را برای دو فصل دیگر تمدید کنند. حتی پس از اتمام فصل سوم، صحبت‌هایی درخصوص ساخت ادامه این مجموعه در رسانه‌ها مطرح شد اما این اتفاق هرگز رخ نداد و مجموعه «کاکتوس» پس از پایان فصل سوم، برای همیشه به اتمام رسید.

بیشتر بخوانید:

پوست‌اندازی جامعه ایرانی به روایت «در پناه تو»
«خونه مادربزرگه» هزار خاطره داره!
«در چشم باد»؛ حماسه «ایرانی» در ۳ مقطع تاریخی
همسفر با نرون، حسن کچل و رابین‌هود در «قطار ابدی»
همراه با «یوزارسیف» از انتهای پاه تا عزیزی مصر
سراب «خط قرمز» به امید رسیدن به هوای تازه‌تر
تماشای زندگی آدم‌هایی شبیه به ما در «خانه ما»
اثری جذاب و خوش‌ساخت برای اثبات اینکه «پهلوانان نمی‌میرند»
«مزد ترس» یکی از پرچمداران ژانر پلیسی در تلویزیون
«کلاه پهلوی» سریالی که یک دهه از عمر کارگردان فقید را گرفت!

بازی‌های خوب و شخصیت‌های دوست‌داشتنی

یکی از برگ برنده‌های اصلی «کاکتوس» شخصیت‌پردازی دقیق آن است. دکتر کمالی (خسرو شکیبایی) دکتر افشار (سیروس ابراهیم‌زاده) جناب سرهنگ (فتحعلی اویسی) آقای کُتل‌میان (رضا فیض نوروزی)، آقای تقی‌زاده (رسول نجفیان) و...) تعدادی از شخصیت‌های اصلی این مجموعه بودند که هرکدام در هر قسمت با چالش‌هایی مواجه می‌شدند و هر یک از زاویه دید خود سعی در حل این چالش داشت. در این میان شخصیت دکتر افشار، که مدام به دنبال تئوری‌های توطئه و بازی کلامی با الفاظ دهان پرکن سیاسی بود، به همراه جناب سرهنگ، معمولا زمام کار را در دست می‌گرفتند و سعی می‌کردند مشکلات به وجود آمده را برطرف کنند.

جدا از اینکه اکثر شخصیت‌های داستانی «کاکتوس» ریزه‌کاری‌های تیپیکال جذابی داشتند و این مسئله کار را برای بازیگر راحت می‌کرد، اما نباید به سادگی از کنار بازی‌های خوب هنرپیشه‌های این شخصیت‌ها گذشت، هنرپیشه‌هایی که همه آنها در ماندگار شدن این مجموعه نمایشی بسیار تأثیرگذار بودند. مرحوم خسرو شکیبایی در حقیقت ستاره این سریال بود، بازیگر محبوب سینما و تلویزیون که نامش اعتبار ویژه‌ای به «کاکتوس» داد، اما از میانه‌های راه به دلیل گرفتاری‌های مختلف از این مجموعه جدا شد و «کاکتوس» قسمت‌ها و فصل‌های بعدی را بدون حضور شکیبایی به پیش برد.

بسیاری بر این باور بودند که با جدا شدن شکیبایی از این مجموعه، به احتمال فراوان کار لطمه خواهد خورد و دیگر کسی به تماشای آن نمی‌نشیند، اما اینطور نشد. اگرچه نبودن خسرو لطماتی به کلیت اثر زد، اما بازی خوب دیگر چهره‌های شناخته شده این اثر، مخصوصا سیروس ابراهیم‌زاده، رضا فیض نوروزی و مرحوم فتحعلی اویسی توانست این ضایعه را جبران کند و کل‌کل بین این بازیگران به کلیت فضای «کاکتوس» حال و هوای تازه‌ای داد. علی‌الخصوص بازی مرحوم اویسی در این مجموعه بسیار به چشم آمد، چون تصویری که مخاطبان سینما و تلویزیون تا پیش از آن از این بازیگر داشتند، تصویر مربوط به شخصیت‌های منفی و ضد قهرمان فیلم‌های سینمایی بود و حالا او در مقام یک کمدین شوخ و شنگ در مقابل دوربین ایستاده بود. اویسی به قدری در این سریال کمدی خوب بود که پس از آن حضورش در این عرصه افزایش پیدا کرد و بیشتر به سمت بازی در فیلم‌ها و سریال‌های کمدی کشیده شد.

زنده‌یادان رضا ژیان و سیروس گرجستانی در کنار محمد کاسبی و... نیز جزو دیگر بازیگران شناخته شده‌ای بودند که هرکدام در فصل‌های مختلف مجموعه «کاکتوس» حضور داشتند و بخشی از کار با اتکا به آنها به روی آنتن رفت. به جز این بازیگران پیشکسوت، چهره‌های جوانی مثل رامین ناصر نصیر یا سروش صحت هم در این مجموعه بازی داشتند که اتفاقا حضور آن‌ها نیز در این سریال به چشم آمد و نام و چهره‌شان را سر زبان‌ها انداخت.

«کاکتوس» از آن دست سریال‌های سیما بود که هم حرفی برای گفتن داشت و هم این حرف را به صورت کاملا هنرمندانه و جذاب بیان می‌کرد، نکته‌ای که سال‌هاست در سریال‌های تلویزیونی اصلا به آن توجه نمی‌شود و گویا به طور کلی از طرف سریال‌سازهای رسانه ملی فراموش شده است.

انتهای پیام/۴۱۷۳/