شکاف عمیق بین پژوهش و صنعت/ در حوزه دستکاری ژنتیکی عقب هستیم

به گزارش خبرنگار گروه علم و فناوری خبرگزاری آنا؛ وحید خدامی مدیر شرکت تولید کننده واکسن ایرانی و محمد حسین متالهی مدیر شرکت دانش بنیان در برنامه «رستانو» به تهیه‌کنندگی حلیه صبورنژاد با موضوع چشم‌انداز اقتصاد زیستی کشور حضور یافتند.

در قسمت دوم این برنامه که توسط ستاد توسعه زیست‌فناوری معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری، در گروه دانش شبکه چهار سیما تهیه شده، به بحث آینده زیست فناوری پرداخته شد.

وحید خدامی مدیر شرکت تولید کننده واکسن ایرانی کرونای مبتنی بر Mrna در پاسخ به این سوال که در حال حاضر، چه روندهایی برای توسعه زیست فناوری مهم‌ و تحول‌آفرین، گفت: یکی از مباحثی که مبانی محاسبات ریاضیات و کارهای تحقیقاتی از این دست در آن نقش پررنگی دارد بخش زیست شناسی ساختاری است. اینکه بتوانیم مثلاً یک پروتئین را که فقط رمزش را می شناسیم از روی تعیین توالی ژنتیکی یک موجود بررسی می‌کنیم. در واقع یک ارگانیسم بسیار کوچکی مثل کرونا که چند سال است دنیا را معطل خودش کرده، اگر بخواهیم پروتئین‌های سطحی این ویروس را در نظر بگیریم، اطلاعاتی که این پروتئین را به این شکل درآورده، کاملاً با ساختار و عملکرد آن مرتبط است.

وی افزود: طراحی واکسن‌های مبتنی بر ویروس‌های آدنوویروسی، پروتئین‌های نوترکیب و جدیدترین پلتفرمی که در این زمینه است که Mrna نام دارد، تمام این‌ها بر اساس یک تعیین ساختار اولیه‌ای بود که یکی دو ماه بعد از کشف ژنوم کرونا انجام شد.

خدامی بیان کرد: وقتی بخواهیم برای بحران‌ها در کشور خودمان کاری کنیم به همه اینها احتیاج داریم. مثلا برای تب کریمه کنگو، در دیگر کشورها واکسنی ساخته نشده چون در کشورهای اروپایی شیوع پیدا نکرده است و موضوع مربوط به منطقه ما است. بنابراین، اگر بخواهیم برای آن واکسن بسازیم باید از سویه ویروسی که در ایران هست اطلاعات کامل داشته باشیم، تا بتوانیم یک واکسن کارآمد بسازیم که این طراحی عالمانه است.

وی تاکید کرد: در زیست شناسی محاسباتی پیشرفت داشتیم چون ابزار آن کامپیوتر است، اما در زیست شناسی ساختاری چون به ابزارهای پیشرفته نیاز است و آنها را نداریم و سمت آن‌ها هم نرفتیم از این مسائل محروم بوده‌ایم.

متالهی در بخش دیگری از برنامه در پاسخ به اینکه تحت تاثیر این تحولاتی که از آن صحبت شد، در روزمره ما چه اتفاقی خواهد افتاد، گفت: خیلی رایج است که وقتی از آینده فناوری‌ها صحبت می‌کنیم تصویرسازی کنیم. مثلاً در سال ۲۰۵۰ دنیا چه شکلی می‌شود؟ از این منظر می‌توانیم روی ظرفیت‌های زیست مهندسی که نسل آینده زیست شناسی به آن دست می‌یابد بحث کنیم. یک اتفاق خیلی نزدیک که همین الآن افتاده این است که اکنون شرکت‌هایی در دنیا فعال هستند که زعفران را که محصول ملی ماست در خمیر مایه‌ای که در قنادی‌ها استفاده می‌شود به صورت میکروارگانیسم در داخل کارخانه تولید می‌کنند.

وی افزود: اکنون شرکت‌هایی در دنیا وجود دارند که محصولاتی را که به صورت سنتی و با غلظت‌های بسیار پایین و با منشا گیاهی بودند را در داخل باکتری‌ها تولید می‌کنند. این گونه مسیر متابولیکی و ژنها را منتقل کرده و یک میکروارگانیسم برای تولید یک محصول با ارزش افزوده بالا طراحی کردند. البته برای آینده دورتر تصویرهای دیگری هم است ما در آینده ویروس‌هایی را خواهیم داشت که به طور خاص بیماری‌زا نیستند و به بافت‌های خاصی از بدن ما وارد می‌شوند و نقص‌های ژنتیکی مادرزادی را برطرف می‌کنند.

متالهی ادامه داد: در آینده ویروسی خواهیم داشت که به صورت اختصاصی به تومورهای سرطانی حمله می‌کند و به جای اینکه ما را بیمار کنند سلول‌های سرطانی را از بین می برد.

خدامی در ادامه این برنامه در پاسخ به این سوال که ایران چقدر برای این تحولات آماده است؟ گفت: حدود چهار سال و نیم پیش تحصیلات من در امریکا تمام شد و به ایران برگشتم همان موقع به این فناوری آشنا بودم و اولین کاری که کردم یک پروپوزال پژوهشی را به یکی از مجموعه‌های حامی علم در ایران ارسال کردم و برایم تعجب برانگیز بود که آن را بدون بررسی رد کردند. من در ارگان‌های مختلف جلسه داشتم و تلاش کردم بگویم یک فناوری بسیار مهمی در دنیا آمده است که اهمیت دارد. نهایتا اتفاقی که افتاد ما با حمایت معاونت علمی و فناوری توانستیم جایی در دانشگاه علوم پزشکی تهران گرفته و مستقر شویم و همراه با هزینه شخصی خودمان در حوزه سرطان کار خود را آغاز کنیم.

وی خاطرنشان کرد: در تاریخ ٢٠بهمن ۹۸ وقتی که سر و کله کرونا پیدا شد ما تیم خود را تشکیل دادیم و شروع به فعالیت کردیم، اما همچنان تردید وجود داشت و این سرگذشتیست که من در چهار سال گذشته در ایران دارم و می‌توانم بگویم این حوزه با کم اقبالی مواجه است این از کجا ناشی می شود؟ یکی از مسائل مهم‌ به نظر من این است که تصمیمگیران ما و پزشکانی که از نخبگان جامعه هستند درک کاملی از این حوزه ندارند. پزشکی دارد به سمت علم ژنتیک پیش می‌رود، در گذشته برخی از بیماری‌های ژنتیکی لاعلاج یا صعب العلاج بودند، اما امروزه سرطان با واکسن سرطان قابل درمان است. ما یک واکسن پیشگیرانه داریم برای اینکه مبتلا به بیماری نشویم اما واکسن سرطان در اصطلاح واکسن درمانی یا واکسن پس‌گیرانه است.

خدامی تاکید کرد: این فناوری‌ها به سرعت در دنیا جلو می‌رود، اما پزشکی کشور ما شناخت کافی نسبت به آن ندارد. جاهایی که من برای درخواست حمایت و بودجه مراجعه می‌کردم به وضوح می‌دیدم که به دلیل این عدم شناخت حمایتی صورت نمی‌گیرد و چون حمایتی نیست، در ارگان‌های رگولاتوری هم تسریع نیست و اصلاً برایشان مسئله نیست؛ وقتی مسئله نباشد، پیگیری نمی شود.

وی افزود: حال که صحبت از افزایش ظرفیت‌های پزشکی است خوب است که این مفاهیم حوزه پزشکی جدی گرفته شود و پزشکان جدیدی که تربیت می‌کنیم با این مفاهیم به صورت جدی روبه‌رو شوند و درک عملی از این فناوری‌های جدید داشته باشند.

متالهی نیز در ادامه گفت: به نظر می‌رسد شکاف عمیقی بین پژوهش و صنعت وجود دارد. از این شکاف به شکاف بین دانشگاهیان و صنعتگران تعبیر می‌شود. مراکز مربوطه وظیفه دارند تا حدی این شکاف را پر کنند و کمک می‌کنند دانشگاهیان وارد صنعت شده و اقتصاد دانش‌بنیان ما شکوفا شود. اما واقعیت این است که در موفق ترین مواردی هم که ما در اقتصاد دانش‌بنیان داریم که اتفاقاً حوزه زیست فناوری است باز هم این جدایی و شکاف را می‌بینیم.

وی ادامه داد: یعنی شأن دانشگاهی و پژوهشی فرد دانشگاهی کاملاً از جایگاه اقتصادی اش جداست؛ فعالیت اقتصادی به هیچ وجه جایگاهی در دانشگاه ما ندارد و فعالیت دانشگاهی و پژوهش به معنی واقعی و داشتن حرف نو جایی در صنعت ما ندارد. ما پژوهشگرانی داشتیم که نظام انگیزشی‌شان به گونه‌ای بوده که حرف نو بزنند و مقاله چاپ کنند. حرف نویی در مقوله ابزارهای لازم برای دستکاری ژنتیکی وجود ندارد. این کار در سال ۱۹۷۰ شروع شده و دنیا به آن رسیده، لذا این حوزه کاملا از نگاه دانشمندان مغفول مانده است.

متالهی خاطرنشان کرد: از سوی دیگر صنعت هم تمایل ندارد وارد حوزه‌ای شود که اقتصاد بزرگی ندارد و بازار آن پژوهشگران هستند. لذا در حوزه دستکاری ژنتیکی عقب هستیم و می‌بینیم که بخش‌های مربوط به طراحی DNA و دستکاری موجود زنده برون سپاری شده‌اند و عمدتاً از خارج از کشور خرید خدمت می کنیم.

انتهای پیام/