از بی‌توجهی به نخبگان تا بلبشوی مهاجرت فارغ‌التحصیلان/ آتشی که دودش فقط دامن اقتصاد کشور را می‌گیرد
گروه دانشگاه خبرگزاری آنا _ فاطمه بحیرائی؛ توجه به نخبگان همواره از حوزه‌های مورد تأکید رهبر معظم انقلاب اسلامی است و توجه رهبری در سال‌های اخیر بر بومی‌سازی دانش و استفاده از وجود نخبگان و اندیشمندان جوان در بخش‌های گوناگون علمی کشور، باعث شده تا یکی از مخاطبان اصلی بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی که سندی برای دستیابی به مرجعیت علمی جهان است، جوانان و نخبگان دانشگاهی باشند. از سوی دیگر مقام معظم رهبری هر ساله در دیدارهایی با نخبگان دانشجویی، مواضع مهمی را برای حل مسائل کشور از سوی نخبگان مطرح می‌کنند که توجه به آن، چراغ راه جامعه علمی کشور در حرکت به‌سوی تمدن‌سازی اسلامی، خواهد بود.
در همین راستا هر ساله سران سه قوه در ۱۶ آذر به دیدار دانشجویان در دانشگاه‌های مختلف می‌روند، اما این جلسات با مطالبه‌گری و بیان مشکلات و دغدغه‌های دانشجویان و نخبگان آغاز می‌شود و با وعده و وعیدهای مسئولین کشور پایان می‌یابد. بنابراین بهتر است ۱۶ آذر (روز دانشجو) را روز آگاهی سران از وجود دانشجویان و مشکلات آنها نامید، چراکه مسئولین و سران کشور تنها مدعی حل مشکلات دانشجویان و بهره‌گیری از ظرفیت نخبگان در کشور هستند و با گذشت چندین سال از این شعار، همچنان اقدامی صورت نگرفته است. ازاین‌رو رهبر معظم انقلاب اسلامی در بیانات اخیر خود به‌طور ویژه به حمایت از نخبگان و رفع مشکلات کشور از طریق راه‌حل‌های علمی اشاره فرمودند. بنابراین باید تمامی نهادها و وزارتخانهها با بهره‌گیری از این امر به حل مسائل کشور بپردازند.
عقیده مسئولین کشور درباره نخبگان و حمایت از آنها
رئیس جمهور در مراسم روز دانشجو با بیان اینکه دانشجویان و اساتید نباید بیان دغدغه‌های خود را صرفاً به روزهایی مانند ۱۶ آذر اختصاص دهند، می‌گوید:«دانشگاه پشتوانه علمی، فکری و فناورانه برای دولت است که می‌تواند فعالیت‌های دولت را از دقت و سرعت قابل توجهی در همه حوزه‌ها برخوردار کند. کشورمان با مسائل و مشکلاتی از جمله خشکسالی مواجه است که بی تردید دانشگاه‌ها می‌توانند نقش مهمی در حل‌وفصل این مشکلات ایفا کنند. البته دولت باید از فعالیت آنان حمایت کند که قطعاً این کار انجام خواهد شد. بنابراین دانشجویان باید در متن جامعه و زندگی مردم قرار گرفته و برای مشکلات موجود راهکار ارائه دهند.»
آیت‌الله رئیسی با تاکید بر بیانات مقام معظم رهبری مبنی بر اینکه همه مشکلات کشور از طریق راه‌حل‌های علمی حل می‌شوند، می‌گوید «جوانان با انگیزه و نخبه کشور باید راهکارهای حل‌وفصل مشکلات را در داخل کشور جستجو کنند، ضمن اینکه حتما باید از تجربیات سایر کشورهای جهان نیز استفاده کنیم اما توجه داشته باشیم که مشکلات کشور با نسخه‌هایی که دیگران ارائه داده‌اند، برطرف نمی‌شود بلکه باید راهکارهای بومی شده خود را اجرایی کنیم.»
«همه اجزای اقتصادی دولت با یکدیگر هماهنگ هستند ضمن اینکه در دولت تلاش می‌کنیم سخنان و نظرات همه صاحب‌نظران اقتصادی شنیده شود. سند تحول دولت که اقدامات خود را از ابتدا بر اساس آن آغاز کردیم محصول تلاش ۱۶ پژوهشکده علمی در کشور است که ۳۷ موضوع قابل توجه دارد که در آن مشکلات و راهکارهای رفع آن به‌طور دقیق مشخص شده است.» رئیس جمهور در پاسخ به یکی از دانشجویان در خصوص ناهماهنگی تیم اقتصادی دولت به این امر اشاره می‌کند.
محمدباقر قالیباف، رئیس مجلس شورای اسلامی، ۱۶ آذر در دانشگاه شهید بهشتی به این موضوع اشاره می‌کند که «هرگاه در حوزه‌های اجرایی کشور دانشگاه‌محوری را مد نظر قراردادیم به موفقیت‌های بزرگی دست یافتیم، بنابراین دانشگاه و دانشجو پیش قراول حرکت در مسیر حکمرانی است. محیط اجرایی محل حل مسئله نیست، بلکه دانشگاه محل طرح مسئله، فهم آن و برنامه‌ریزی برای حل آن است.» مدرک در جامعه امروزی شاخصی برای عالم شدن است، اما در عمل این گونه نیست و نمی‌توان با تولید انبوه، عالم‌پروری کرد
تعریف ما از نخبه چیست؟
نخبه به فرد برجسته و کارآمدی اطلاق می‌شود که اثرگذاری وی در تولید علم، هنر و فناوری کشور محسوس باشد و هوش، خلاقیت، کارآفرینی و نبوغ فکری وی در راستای تولید دانش و نوآوری موجب سرعت بخشیدن به رشد و توسعه علمی و متوازن کشور شود. نخبگی افراد باید در شرایط خاص و نامتعارفی بروز پیدا کند نه آنکه با گرفتن آزمون‌ها و رقابت‌های علمی آنها را شناسایی و جداسازی کنیم، ضمن آنکه باید شرایط کشور به گونه‌ای باشد که زمینه کشف استعدادهای همه آحاد مردم فراهم شود.
حسین بختیاری، مدیر کل برنامه‌ریزی و توسعه آموزشی دانشگاه امام صادق (ع) دراین‌باره می‌گوید «طبق سنوات اخیر، دغدغه عدالت آموزشی و شناسایی استعدادهای دور افتاده هم ممکن است خدشه دار شده باشد. می‌توان گفت یکی از راهکارهای اصلی، اصلاح این قیف برعکس، است؛ یعنی اینطور نباشد کسی‌که وارد دانشگاه می‌شود حتما بتواند مدرک بگیرد و فارغ‌التحصیل آن دانشگاه باشد. مدرک در جامعه امروزی شاخصی برای عالم شدن است، اما در عمل این گونه نیست و نمی‌توان با تولید انبوه، عالم‌پروری کرد.»
شاید در وهله اول به نظر برسد نخبه در رأس هرم شایستگی قرار دارد اما فاصله آن با گروه‌های بعدی چندان زیاد نیست، لذا تفاوت آنها، میزان اختلافشان در نمرات کسب‌شده در یک مبحث است. بنابراین مدرک باید ارزش اولیه خود را پیدا کند و دانشگاه ملزم به مدرک دادن به همه نباشد، تا دانشجویان و جامعه ما به سمت مدرک‌گرایی سوق پیدا نکنند. امروزه وجود دانشگاه و پرورش دانش‌آموختگان، در پرتو هزینه‌های سنگینی است که دولت‌ها آن را می‌پردازند و از نتایج آن بهره می‌برند. با بسترسازی مناسب و عبور از مراحل گوناگون می‌توان دانشگاه ایده‌آل، را به‌وجود آورد؛ دانشگاهی که محل رشد مغزهای متفکر، و در عین حال جایگاهی برای بهتر اندیشیدن و به خدا باوری رسیدن باشد.
بیشتر بخوانید:
وضعیت نامطلوب اشتغال و اقتصاد از جمله دلایل اصلی مهاجرت نخبگان است
نخبگان از شرایط پیش آمده ناراضی هستند، چراکه دشمنان با استفاده از توان و ظرفیت جوانان نخبه ما پیشرفت می‌کنند، اما در کشور ما با سنگ‌اندازی‌هایی که وجود دارد، موجب می‌شود که نخبگان انگیزه‌ای برای فعالیت در کشور نداشته باشند و در این راستا لازم است شرایط برای استفاده از نخبگان که نیازمند پشتوانه قوی هستند فراهم شود.
سیداحمد معتمدی، رئیس سابق دانشگاه امیرکبیر در واکنش به مهاجرت نخبگان پس از فارغ التحصیلی از دانشگاه‌های مادر و در پاسخ به این سوال که چرا دولت آن‌طور که باید اقدامی برای ماندگاری این افراد نمی‌کند؟ می‌گوید «یکسری نهادها مانند معاونت ریاست جمهوری یا وزارت علوم سعی می‌کنند، برای نخبگانی که در داخل کشور فارغ التحصیل می‌شوند تسهیلات قائل شوند که تاثیر مقطعی و کوتاهی دارد و از طرفی بحث مهاجرت صرفا به دانشگاه برنمی‌گردد.»
وی با بیان اینکه دلایل مختلفی برای مهاجرت وجود دارد عنوان می‌کند «یکی از دلایل آن بحث اقتصادی و اشتغال است. البته فارغ‌التحصیلان دانشگاه‌هایی مانند دانشگاه امیرکبیر کمتر مشکل اشتغال پیدا می‌کنند، اما دانشجویان برخی دانشگاه‌ها امکان دارد که شغل مورد نظرشان را پیدا نکنند. در هر صورت پیدا کردن شغل در برخی از رشته‌ها مشکل و از طرفی عضو هیئت علمی شدن برای دانشجویانی که مدرک تحصیلی دکتری دارند، دشوار شده است، زیرا دانشگاه‌ها به نسبت گذشته اعضای هیئت علمی نمی‌گیرند.»
باید مسئله‌محور و در راستای نیازهای صنعت باشد
علت اصلی مهاجرت نخبگان وضعیت اقتصادی و اشتغال است، وقتی وضعیت اقتصادی لطمه ببیند، مهاجرت نیز بیشتر می‌شود. بحث دیگری که وجود دارد، مسائل اجتماعی و سیاسی است. به هر حال این شرایط نیز در جوانان اثر می‌گذارد. حتی خانواده‌هایی وجود دارند که فرزندانشان را تشویق می‌کنند که به خارج از کشور بروند یا همین که یک جوان آینده روشنی را برای خود نبیند می‌تواند عواملی برای مهاجرت باشد.
البته می‌دانیم که همه نخبگان از کشور خارج نمی‌شوند، اما متاسفانه درصد آنها در این سال‌ها زیاد شده است و امیدواریم شرایط سیاسی، اجتماعی و اقتصادی به نحوی جلو برود که ماندگاری این دسته از افراد در کشور بیشتر شود و شرایط مطلوبی از نظر درآمدی، آینده کاری و ازدواج برای آنها فراهم شود که این تصور وجود نداشته باشد، به مطالبات دانشجویان و نخبگان در کشور بی‌توجهی می‌شود.
محمدحسین کاظمی، دبیرکل جامعه اسلامی دانشجویان در روز دانشجو خطاب به رئیس‌جمهور با اشاره به نخبگان، دانشگاه و ارتباط با صنعت بیان می‌کند «علی‌رغم توصیه مقام معظم رهبری ما شاهد ارتباط تنگاتنگی بین دانشگاه‌ها و صنعت نیستیم، پایان‌نامه‌ها و مقالاتی که وقت و عمر جوانان کشور به پای آنها صرف می‌شود باید مسئله‌محور و در راستای نیازهای صنعت باشد. علم دانشگاهی باید نافع باشد و زمینه‌ساز ظهور و بروز استعدادهای جوانان دانشگاهی شود. لازم است جنابعالی نخ تسبیحی بین وزارتخانهها در راستای این ارتباط باشید.»
وی ادامه می‌دهد «آنچه بعد از ۱۰۰ روز از دولت‌تان مردم را نسبت به آینده اقتصاد نگران می‌کند مشخص نبودن برنامه‌های اقتصادی و حضور صاحب‌نظرانی با نظریه‌های مختلف در تیم اقتصادی‌تان است. مردم از شما تابلوی قرمز بورس و دلار ۳۱ هزارتومانی را نمی‌خواهند. سربازی اجباری، عدم وجود آینده شغلی و مافیاهای زر و زور باعث مهاجرت نخبگان و فرار مغزها خواهد شد، لذا مطالبه جدی ما اتخاذ تمهیداتی برای ممانعت از خروج سرمایه‌های اصلی و آینده‌سازان کشور است.»
«متأسفانه رویکرد ساده‌انگارانه، منحصر به یک جریان سیاسی نیست و در برخی اطرافیان شما نیز دیده می‌شود! به‌خاطر دارید که همکار فعلی شما و نامزد سابق انتخابات ریاست‌جمهور ادعا می‌کرد، می‌توان سه‌روزه مشکل بورس را حل‌وفصل کرد؟ نمی‌شود با ساده‌انگاری و محافظه‌کاری کشور را نجات داد و ما نیازمند رویکرد تحول‌گرا در اداره کشور هستیم، رویکرد تحول‌گرا یعنی حکمرانی عادلانه، صادقانه و عالمانه!» زینب شوندی، نماینده اتحادیه انجمن‌های اسلامی دانشجویان مستقل نیز در روز دانشجو خطاب به رئیس‌جمهور مطالب فوق را عنوان کرد.
بهترین دانشگاه‌های دنیا با بحران کمبود دانشجوی خوب مواجه هستند
سیداحمد معتمدی، رئیس سابق دانشگاه صنعتی امیرکبیر بیان می‌کند «در تمام دنیا حتی دانشگاه‌های سطح بالا نیز با بحران کمبود دانشجوی خوب مواجه هستند. برای همین است که تسهیلات زیادی برای افرادی که به خارج از کشور می‌روند ارائه می‌دهند. به عنوان مثال ماهی چند هزار دلار، همراه با امکانات و خوابگاه به آنها پیشنهاد داده می‌شود تا آنها را جذب کنند، بر این اساس مهاجرت هم مسائل داخلی دارد و هم مشوق‌های خارجی این موضوع را تشدید می‌کند.» رفع محرومیت، با اردوهای جهادی، دانشجویی و کارهای مقطعی اتفاق نمی‌افتد، این فعالیت‌ها ارزشمند، اما مسکن است، درمان نیست
«سعی کرده‌ایم در حوزه شرکت‌های دانش‌بنیان فعالیت‌هایی داشته باشیم تا بتوانیم دانشجویان نخبه را جذب کنیم و یا تا حدی این وضعیت را جبران کنیم. این رویه هم اشتیاق و هم شغل برای نخبگان ایجاد می‌کند. اغلب افرادی که سراغ شرکت‌های دانش‌بنیان، فعالیت‌های نوآورانه و فناورانه می‌آیند، افراد با استعدادی هستند و شاهد هستیم که خیلی از آنها در کشور ماندگار می‌شوند.» معتمدی درباره اقدامات صورت گرفته در این زمینه حمایت از نخبگان مطالب مذکور را عنوان می‌کند.
با توجه به اینکه ایران در زمره کشورهایی است که نرخ افراد تحصیل‌کرده نسبت به کل جمعیت در آن بالا است و در حال حاضر هم بالغ بر ۵ میلیون دانشجو در کشور مشغول به تحصیل هستند، خروج دانشجو از کشور برای ادامه تحصیل، نشان از نبود برنامه مناسب برای بهره‌گیری از منافع حاصل از تبادل دانش و فناوری از طریق دانشجویان بین‌المللی است. رفع محرومیت، با اردوهای جهادی، دانشجویی و کارهای مقطعی اتفاق نمی‌افتد، این فعالیت‌ها ارزشمند، اما مسکن است، درمان نیست!
وجود نخبگان و دانشمندانی همچون شهیدان مصطفی احمدی‌روشن، محسن فخری‌زاده، مجید شهریاری، مسعود علیمحمدی و غیره به معنای توان بالای علمی کشور و پیشرفت ما در علم است که معاندین به‌دلیل ترس از رشد ما، اقدام به خروج نخبگان از کشور می‌کنند و با اگر مخالفتی بر سر راه خود مواجه شوند دست به اقدام کثیفی همچون ترور می‌زنند. بنابراین باید از تمام ظرفیت کشور برای عدم مهاجرت نخبگان و بهره‌مندی از نقطه نظرات آنها در مسائل کشور بهره گرفت تا شاهد حضور فعال آنها در بطن جامعه باشیم. چراکه با وجود تأکید مسئولین کشور اما همچنان اقدام جدی در این زمینه صورت نگرفته است.
بیشتر بخوانید:
مشکلات مدیریتی و بروکراسی اداری دو مانع اصلی استفاده از ظرفیت نخبگان هستند
رسالت دانشگاه‌ها معرفی نخبگان برای هویت‌بخشی است
راهکارهای حفظ نخبگان و بهره‌وری حداکثری در کشور
باید گزاره سیاستی عمده توسط سیاست‌گذاران و تصمیم‌گیران جامعه مورد توجه قرار گیرد تا جهت‌گیری آتی کشور به دقت حول آنها تدوین و پیاده‌سازی شود. این گزاره‌ها شامل مواردی است همچون؛
۱) تصمیم‌گیری در مورد تمایل یا عدم تمایل کشور به حضور فعال و هدفمند دانشجویان ایرانی در سطح بین‌المللی: در حال حاضر در محافل رسانه‌ای، عموما افزایش حضور دانشجویان ایرانی در سطح بین‌المللی به عنوان یک تهدید تلقی می‌شود و با در نظر گرفتن حضور نسبتاً کمرنگ دانشجویان ایرانی خارج از کشور «به گواه آمار سازمان‌های بین‌المللی»، لازم است تصمیم‌گیری لازم در خصوص حمایت یا عدم حمایت از ارسال دانشجویان به خارج از کشور در اسرع وقت اتخاذ شود. روند و سیاست‌های بسیاری از کشورهای مشابه و دارای انگیزه، نشان از تمایل آنها به افزایش هدفمند دانشجویان خود در سطح بین‌المللی است که می‌تواند در صورت برنامه‌ریزی مناسب به کانالی موثر در انتقال و تبادل دانش و فناوری تبدیل شود.
۲) تصمیم در مورد شبکه‌سازی، جذب و بهره‌برداری از ایرانی‌های تحصیل‌کرده و دانشجویان ایرانی غیرمقیم در کشور: بسیاری از کشورها با طراحی و پیاده‌سازی برنامه‌های هوشمندانه شبکه‌سازی و تشویق به بازگشت دانشجویان و تحصیل‌کردگان خود در دیگر کشورها، از ظرفیت آنان در توسعه علمی و فناورانه بهره فراوانی برده‌اند (نمونه بارز آن درحال‌حاضر چین و هند هستند). اما در ایران، تلاش‌های کافی در این راستا صورت نگرفته و عزم سطوح سیاسی و حاکمیتی در این‌باره روشن نیست و گواه آن، نبود همکاری‌های نظام‌مند بین ایرانیان تحصیل‌کرده خارج از کشور با دانشگاه‌ها، بنگاه‌ها و سازمان‌های دولتی ایرانی است. این امر درحالی مطرح می‌شود که بارها علاقه‌مندی هموطنان غیرمقیم به همکاری با کشور اعلام شده است.
۳) تصمیم در مورد بین‌المللی کردن دانشگاه‌ها و موسسات پژوهشی داخلی از نظر جذب دانشجو، محقق و استاد خارجی: یکی از شاخص‌های متداول رتبه‌بندی دانشگاه‌ها و موسسات پژوهشی، میزان درگیر شدن آنها در جذب دانشجویان و اساتید خارجی است که می‌تواند در زمینه تبادل دانش و فناوری و همچنین تاثیرگذاری در راستای منافع علمی و فناورانه کشور بسیار مثمرثمر باشد. اما با شرایط فعلی و محدودیت‌های اخذ روادید و فعالیت قشر تحصیل‌کرده و دانشجویان خارجی، بروز منافع یاد شده عملا فراهم نیست. این امر لزوم تصمیم‌گیری و توجه سطوح سیاسی و حاکمیتی نظام به این مقوله را گوشزد می‌کند.
۴) استمرار و افزایش مقیاس اقدامات و برنامه‌های فعلی مشوق بازگشت تحصیل‌کردگان ایرانی غیرمقیم به صورت هدفمند: مدیریت فعال جابه‌جایی بین‌المللی دانشجویان و تحصیل‌کردگان ایرانی در راستای نیازهای پژوهشی و فناورانه کشور و همکاری مستمر با آنها، باید با برنامه‌های هدفمند بازگشت نخبگان همراه گردد. برنامه فعلی بنیاد نخبگان «همکاری با متخصصان و دانشمندان برجسته ایرانی غیرمقیم» در این راستا، در دوره زمانی نسبتا کوتاه اجرای آن با نتایج مناسبی همراه بوده که باید ضمن ارزیابی و بهبود مستمر آن، زمینه افزایش پوشش و دامنه حمایت‌های ناشی از آن برای دانشجویان و تحصیل‌کردگان غیرمقیم فراهم آید.
۵) به کارگیری تحصیل‌کردگان و نخبگان در داخل در قالب پیوست فناوری قراردادهای شرکت‌های بین‌المللی با شرکت‌های بزرگ ایرانی: در ماده ۲ نظامنامه پیوست فناوری در قراردادهای بین‌المللی، حداکثر به‌کارگیری منابع انسانی متخصص ایرانی در اجرای طرح و ارتقای دانش تخصصی و مهارت نیروی انسانی مورد تاکید قرار گرفته است. در صورت اجرایی کردن به کارگیری آن می‌توان تا حد قابل قبولی به اشتغال نخبگان و تحصیل‌کردگان سامان بخشید و نرخ ماندگاری آنها را افزایش داد.
به گزارش آنا؛ مسائل اقتصادی، اشتغال، آینده مبهم کاری، مقوله ازدواج، درآمد، سربازی، ارتباط حداکثری دانشجویان با صنعت و تلاش مافیاها برای مهاجرت نخبگان از جمله موضوعاتی است که به عنوان دغدغه اصلی نخبگان مطرح می‌شود که نیازمند اتخاذ تمهیداتی برای عدم خروج سرمایه‌های اصلی و آینده‌سازان از کشور است.
انتهای پیام/
انتهای پیام/