همسفر با نرون، حسن کچل و رابین هود در«قطار ابدی» /طنز تلویزیونی متفاوتی که در زمان خودش قدر ندید+فیلم

به گزارش خبرنگار حوزه رادیو و تلویزیون گروه فرهنگ خبرگزاری آنا، این روزها بازار تماشای سریال در سرتاسر جهان داغ است و پس از اینکه قسمت جدید هر سریالی منتشر می‌شود، سیل واکنش‌ها نسبت به بخش‌های مختلف آن، مثل روند قصه، بازی بازیگران، سکانس خاص آن قسمت و... آغاز می‌شود. این حجم از توجه نسبت به سریال‌ها، باعث شده که بسیاری از فیلم‌سازان مطرح (هم در ایران و هم در خارج از کشور) برای مدت زمان محدودی هم شده، از فضای سینما فاصله بگیرند و به سریال‌سازی روی بیاورند.

واکنش جمعی به سریال‌های در حال پخش اگر در ۱۰ تا ۱۵ سال اخیر به یک حرکت اجتماعی در جهان تبدیل شده، در کشور ما سابقه بیشتری دارد. از سال‌های پایانی دهه شصت تا ابتدای دهه هشتاد بسیاری از سریال‌های تلویزیونی بودند که از شبکه‌های سیما پخش شدند و فراتر از یک اثر نمایشی، خودشان را به بطن جامعه و اصطلاحاً «کف خیابان» کشاندند.

در سلسله گزارش‌های «یادگار جعبه جادو» که به صورت هفتگی در گروه فرهنگ خبرگزاری آنا منتشر می‌شود، نگاهی می‌اندازیم به آثاری که در این دسته قرار می‌گیرند و در زمان پخش در جذب تماشاگر بسیار موفق بودند.

طنزهای آیتمی در سال‌های دور، یکی از محبوب‌ترین ژانرهای برنامه‌سازان تلویزیونی در سال‌های اخیر بوده است. آثاری که سابقه خیلی قدیمی دارند اما می‌توان گفت که دهه هفتاد، دوران اوج آن سبک بوده است. دورانی که آثاری همچون «پرواز ۵۷»، «ساعت خوش»، «سیب خنده»، «حرف تو حرف»، «جُنگ ۷۷» و... از تلویزیون پخش می‌شد و بسیاری از کمدین‌های شناخته شده سینما و تلویزیون امروزمان، در آن‌ها به ایفای نقش می‌پرداختند. اما یکی از خاص‌ترین و جذاب‌ترین طنزهای آیتمی دهه هفتاد که سال ۷۹ از شبکه سه پخش می‌شد، مجموعه «قطار ابدی» بود، اثری به کارگردانی بهروز بقایی و رضا عطاران که تهیه‌کنندگی آن را زوج پرکار تلویزیون ایران در آن سال‌ها یعنی بیژن بیرنگ و مهران رسام بر عهده داشتند.

طنزی که با رقبایش فرق داشت

«قطار ابدی» مجموعه‌ای بود که از دو بخش اصلی تشکیل می‌شد. بخش اول آن به خانواده‌ای چهارنفره مربوط می‌شد که در هر قسمت با محوریت موضوعی خاص، با آن‌ها همراه می‌شدیم. کارگردانی این بخش برعهده بهروز بقایی بود. به جز این در هر قسمت آیتم‌های مختلفی با همان موضوع بخش اول برنامه پخش می‌شد، آیتم‌هایی که در دل قصه‌هایی خاص و با شخصیت‌هایی ثابت مثل «نرون»، «حسن کچل»، «رابین هود» و «ننه شهرزاد» قرار داشت. به جز این آیتم‌ها که مربوط به شخصیت‌های تاریخی و داستانی بود، آیتم «دیوانه‌ها» هم در «قطار ابدی» وجود داشت که موضوع آن نیز شبیه به بخش داستانی و دیگر آیتم‌های هر قسمت بود. کارگردانی بخش آیتم‌های این مجموعه را نیز رضا عطاران بر عهده داشت، کمدینی که چند سالی می‌شد کارگردانی را هم تجربه کرده بود و پیش از این، سریال «مجید دلبندم» و مجموعه «سیب خنده» را ساخته بود اما بعد از ساخت آیتم‌های «قطار ابدی» به امضای اختصاصی‌اش در کمدی‌سازی رسید و این مجموعه به نوعی سکوی پرتاب او محسوب می‌شود.

با وجود اینکه «قطار ابدی» دو بخش مجزا و متفاوت داشت و به غیر از تیم کارگردانی، گروه بازیگران و دیگر عوامل آن نیز با هم فرق داشتند، اما این دو بخش در هر قسمت مجزا نبودند و نخ تسبیح آن‌ها، موضوع واحدی بود که داشتند. موضوعات این برنامه نیز سوژه‌های پیچیده و سختی نبود و معمولاً کلیت موضوع در یک کلمه خلاصه می‌شد، مثل هیجان، کنترل خشم و صرفه‌جویی. نکته جالب توجه اما نوع کمدی و لحن طنازانه این مجموعه بود، کمدی «قطار ابدی» اگرچه در زمانی پخش می‌شد که آثار کارگردانی همچون مهران مدیری در تلویزیون پرچمداری می‌کردند، اما این مجموعه نگاه ویژه خود به مقوله کمدی را داشت و شبیه به آثار مدیری و مجموعه‌هایی در آن سبک و سیاق نبود. شاید به همین دلیل هم باشد که «قطار ابدی» به نسبت بسیاری از طنزهای آیتمی تلویزیون در آن سال‌ها به شهرت نرسید و مدت‌ها بعد از پخش مورد توجه هنردوستان و اهالی هنر قرار گرفت. در حقیقت این مجموعه از آن دست آثار هنری بود که در زمان انتشار اولیه‌اش به اندازه‌ای که لیاقتش را داشت، قدر ندید و سال‌ها بعد به عنوان اثری قابل دفاع بیشتر مورد ارجاع قرار می‌گرفت.

بیشتر بخوانید:

«آرایشگاه زیبا»؛ حکایت عاشقی پردردسر «آقا اسد»
راهزنان خشن اما دوست‌داشتنی «روزی روزگاری» چگونه ستاره‌های تلویزیون شدند؟
«شهریار»؛ قصه پرحاشیه شاعری که عاشق بود
«شب دهم» ماندگارترین سریال مناسبتی تلویزیون
تقابل «پدرسالار» مقتدر و عروس طغیانگر در جعبه جادو
خاطره بازی با «پس از باران» ۲۰ سال بعد از پخش
«زیر آسمان شهر» آغاز محبوبیت مهران غفوریان در تلویزیون

سوژه‌های روانشناسانه

بیژن بیرنگ، مهران رسام و مابقی هنرمندانی که در آن دوران با این دو نفر کار می‌کردند (مثل بهروز بقایی) به یک اصل اعتقاد داشتند و آن هم استفاده از تیم روانشناسی در پشت هر اثر نمایشی بود. طبق همین قاعده، «قطار ابدی» نیز با گروهی روانشناس همکاری می‌کرد و همین گروه نیز موضوعات مربوط به هر قسمت را انتخاب می‌کرد. یعنی انتخاب سوژه‌های هر قسمت با وجود اینکه اکثراً مسائل ساده و بعضاً پیش پا افتاده بودند به صورت کاملاً وسواس‌گونه انتخاب شده بودند، وسواسی که می‌شد آن را در دیالوگ‌های شخصیت‌ها و طنز موجود در آیتم‌ها نیز مشاهده کرد.

البته جدا از انتخاب سوژه، تیم تولید مجموعه در برخی دیگر از ریزه‌کاری‌های «قطار ابدی» نیز نظر می‌داد. بخش‌هایی همچون دکورهای بخش خانواده یا آیتم‌ها، رنگ‌بندی موجود در فضا با توجه به سوژه‌ها و مواردی از این دست که نشان می‌داد حتی به جزئیات این اثر نیز توجه شده است، جزئیاتی که شاید در آن سال‌ها خیلی هم مورد توجه نبود و بسیاری از برنامه‌سازان و سریال‌سازان دهه هفتاد، به آن نکات دقت نمی‌کردند.

این جزئی‌نگری در فیلمنامه و لحن کمدیِ «قطار ابدی» نیز به‌وفور مشخص بود. بسیاری از شوخی‌های کلامی یا موقعیت‌های طنز این مجموعه، از آن دست شوخی‌ها بود که شاید در بار اول توجه شما را جلب نمی‌کرد، اما کمی که به آن فکر می‌کردید یا در تکرار می‌دیدید، متوجه زاویه نگاه رندانه و طنز جذاب آن می‌شدید.

گروه خوب بازیگران

گروه بازیگران این مجموعه نیز گروه موفق و جذابی بود. در بخش خانواده، فرهاد آئیش، مهرانه مهین ترابی، شیوا بلوریان و نیما فلاح به عنوان چهار عضو خانواده معمولی، به ایفای نقش می‌پرداختند. از این بین مهرانه مهین‌ ترابی از بقیه شناخته‌شده‌تر بود، ستاره سریال‌هایی همچون «همسران» و «خانه سبز» در این مجموعه نقش ناهید، مادر خانواده معمولی را ایفا می‌کرد. نیما فلاح، پسر خانواده نیز به نسبت چهره شناخته‌شده‌ای بود و به‌واسطه بازی در آثاری همچون «نوروز ۷۴»، «جنگ ۷۷» و «ببخشید شما» برای دوستداران کمدی بازیگری نسبتاً مطرح بود.

فرهاد آئیش و شیوا بلوریان اما چهره‌های جدیدی برای دوستداران تلویزیون بودند، چهره‌هایی که بعد از حضور در این اثر در فیلم‌ها، سریال‌ها و تئاترهای زیادی بازی کردند و هرکدام سرنوشت متفاوتی داشتند. آئیش که بعد از این مجموعه در کارهای مهم زیادی بازی کرد و به بازیگری موفق و مطرح بدل شد، اما بلوریان بعد از بازی در چند فیلم و سریال، به خارج از کشور رفت و ارتباطش با دنیای هنرهای نمایشی ایران کمرنگ شد.

در بخش آیتم‌ها نیز گروه بازیگران پرقدرتی در «قطار ابدی» حضور داشتند. مجید صالحی، حمید لولایی، یوسف تیموری، نعمت‌الله گرجی، حمیده خیرآبادی، خسرو احمدی، سوسن مقصودلو، محمدرضا حقگو و خود رضا عطاران تعدادی از بازیگران اصلی آیتم‌های این مجموعه بودند. بازیگرانی که اکثر آن‌ها در آن دوران که این مجموعه پخش می‌شد چهره‌های مطرحی بودند و به بیشتر دیده شدن بخش آیتم‌های این مجموعه، کمک زیادی کردند.

بیشتر بخوانید:

قصه‌گویی به سبک شرقی در «هزاردستان» علی حاتمی
قصه‌های مسافران و رانندگان به روایت «آژانس دوستی»
«خانه سبز»؛ خانه رویایی چند نسل مردم ایران
«مردان آنجلس» سریالی که مهتاب کرامتی را به سیما و سینما معرفی کرد
پوست‌اندازی جامعه ایرانی به روایت «در پناه تو»
«خونه مادربزرگه» هزار خاطره داره!
«در چشم باد»؛ حماسه «ایرانی» در 3 مقطع تاریخی

استفاده از شخصیت‌های داستانی و تاریخی

یکی دیگر از ویژگی‌های «قطار ابدی» انتخاب سوژه برای آیتم‌ها بود. اکثر آیتم‌ها با قهرمان‌های تاریخی و داستانی و بازیگران ثابت تولید می‌شدند و به همین دلیل هنرپیشگان این آیتم‌ها بعد از چند قسمت اولیه، به‌خوبی خود را در قالب آن شخصیت‌هایی که به تصویر می‌کشیدند، می‌دیدند. آیتم «رابین هود» با بازی مجید صالحی، فرهاد بشارتی و سحر زکریا، «ننه شهرزاد» با حضور مرحوم نعمت‌الله گرجی، سوسن مقصودلو، خسرو احمدی و خشایار راد، «نرون» با بازی حمید لولایی و محمدرضا حقگو، «حسن کچل» با حضور مرحومه حمیده خیرآبادی، مجید صالحی و یوسف تیموری و «دیوانه‌ها» با بازی محمدرضا حقگو، حمید لولایی، مجید صالحی، رضا عطاران، افشین سنگ‌چاپ و... به روی آنتن می‌رفتند.

بخش مورد توجه دیگر از این مجموعه موسیقی آن بود. همه آیتم‌ها ورودیه‌های خاص خود را داشتند که هرکدام از آن‌ها موسیقی، حال و هوا و فضای منحصر به داستانش را داشت. این موسیقی‌ها شبیه به کلیت «قطار ابدی» در زمان پخش مغفول ماند و با وجود اینکه این مجموعه جز معدود آثاری بود که توجه ویژه‌ای به لحن کمدی و موسیقی کار داشت، خیلی به این جنبه‌های آن توجهی نمی‌شد. در میان آیتم‌های مختلف این مجموعه نیز آیتم «دیوانه‌ها» جزء بهترین بخش‌های برنامه بود و طرفداران ویژه‌ای داشت.

در ادامه می‌توانید یکی از قسمت‌های آیتم «دیوانه‌ها» با موضوع صرفه‌جویی را از مجموعه کمدی «قطار ابدی» تماشا کنید.

انتهای پیام/۴۱۷۳/پ