چگونه می‌توان جزء ۲ درصد دانشمندان برتر جهان شد؟/ ضرورت نشان دادن زیبایی رشته‌های علوم پایه
گروه دانشگاه خبرگزاری آنا؛ لاله قلی‌پور- دانشگاه آزاد اسلامی با داشتن ۴۰ درصد از سهم آموزش عالی کشور اقدامات مؤثری در حوزه علم و فناوری انجام داده و همیشه در مسیر اعتلای علم و پژوهش ایران اسلامی گام برداشته است. این دانشگاه با داشتن واحدهای دانشگاهی مسئله محور و کارآمد، به تربیت دانشجویان ایده پرداز، کارآفرین و باانگیزه می‌پردازد تا بادانش خود بتوانند علم را با فنّاوری روز ارتقا دهند و در مسیر رشد پرشتاب علمی کشور مؤثر واقع شوند.
همچنین اساتید نخبه و باتجربه‌ای در این دانشگاه وجود دارند که دارای مقالات پر استناد علمی هستند و عنوان دانشمندان برتر جهان را کسب می‌کنند و هرکدام گنجینه‌ای برای دانشگاه آزاد اسلامی محسوب می‌شوند. در سال جاری ۱۲۵ نفر از محققان دانشگاه آزاد اسلامی در فهرست دانشمندان ۲ درصد برتر جهان قرارگرفته‌اند. یکی از این اساتید شهرزاد عبدالمحمدی، عضو هیئت‌علمی دانشکده علوم پایه دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران شرق و دانشمند برتر جهان در سال ۲۰۲۱ است، در این مطلب با وی به گفت‌وگو نشسته‌ایم.
آنچه در گفت‌وگوی ما با شهرزاد عبدالمحمدی می‌خوانید:
*ضرورت نشان دادن زیبایی و کاربردهای رشته علوم پایه به دانشجویان و علاقه‌مندان
*استناد هزار دانشمند در سراسر جهان به یک دستاورد پژوهشی، شروع کاربردی شدنش است
*ثبت یک اثر علمی با نام خود هرگز دغدغه‌ام نبوده است
*صرف تولید علم نمی‌توان به فهرست ۲ درصد دانشمندان برتر جهان راه یافت
ضرورت نشان دادن زیبایی و کاربردهای رشته علوم پایه به دانشجویان و علاقه‌مندان
آنا: بازار ورود به رشته‌های علوم پایه در دانشگاه‌ها، چند سالی بی‌رونق شده است، چه سازوکارهایی برای ترغیب داوطلبان کنکور سراسری در انتخاب این رشته‌ها باید اندیشیده شود؟
عبدالمحمدی: اگر بتوانیم زیبایی‌های رشته‌های علوم پایه را به دانشجویان نشان دهیم قدم بزرگی در این زمینه برداشته‌ایم. مشابه موضوعی که برای خودم اتفاق افتاد. در مقطع کارشناسی استاد دانشمندی به نام رحیم حکمت شعار داشتم که تخصص‌شان شیمی آلی بود و دروس اصلی این گرایش را به ما تدریس می‌کردند. ایشان اغلب جمله‌ای کلیدی در ابتدای کلاس‌های خود مطرح می‌کردند که «از فرق سر تا ناخن پا، شیمی آلی است.» استاد به‌شدت روی شیمی آلی تعصب داشتند، قاعدتاً من نیز که سال‌ها است در زمینه تخصصی ایشان قدم گذاشته‌ام باید به همان اندازه متعصبانه راجع به شیمی آلی صحبت کنم ولی من درباره کل شیمی صحبت می‌کنم.
مقالات پژوهشگران باید برای رفع مشکلات جامعه باشد
رشته شیمی زیبایی‌های فوق‌العاده‌ای دارد، یعنی اگر از صبح تا شب در زندگی روزمره تمرکز کنیم، رد پای شیمی را که در همه‌جا آن جریان دارد می‌توانیم به وضوح بینیم. وقتی‌که بیمار می‌شویم، دارویی که مصرف می‌کنیم مولکول‌های شیمی آلی هستند. غذایی که می‌خوریم یا از غلات حاوی نشاسته تشکیل شده است و یا از گوشت حیوانات که آن نیز با تبدیل نشاسته به گوشت و چربی حاصل شده است.
لباسی که می‌پوشیم و از الیاف پنبه یا کتان درست‌شده‌اند و یا حتی آن چیزی که باعث پیشرفت علم می‌شود، یعنی ابزاری که ما از آن استفاده می‌کنیم قلم و کاغذ، بافت حفاظتی گیاه بوده که به هر حال واحد سازنده‌شان سلولز است. حتی در زمینه پزشکی نیز شیمی کمک بسزایی می‌کندبه جرئت می‌توان گفت حتی داروهای طبیعی نیز مولکول‌های شیمیایی هستند.
باید به دانشجویان کاربرد رشته‌های علوم پایه را نشان داد و از زیبایی‌های این رشته‌ها گفت، در ارتباط با رشته شیمی می‌گویم، سختی‌هایی دارد اما به تمام آن سختی‌هایش می‌ارزد. ساختار مولکول‌ها آنقدر زیبا است و تلاشی که برای ساختن این مولکول‌های زیبا و منحصربه‌فرد انجام می‌شود، آنقدر جذاب است که حتی اگر چالش و بن‌بستی هم وجود داشته باشد، تلاش مجدد برای اینکه از مسیری دیگر به هدف برسیم،زیبا است و اینکه بدانیم تا چه اندازه شیمی مثل یک اختاپوس در تمام صنعت رخنه کرده است، همه اینها زیبایی‌های این رشته است. شاید این جمله تکراری باشد اما ۷۰ درصد سرمایه‌گذاری‌های بزرگ دنیا در حوزه فعالیت‌های شیمی است و این رقم کمی نیست.
آنا: آیا تابه‌حال باعث ایجاد علاقه در دانشجویی برای ادامه تحصیل شده‌اید؟ کلاً تمرکز و روش شما در تدریس و استاد راهنمای پایان‌نامه‌های دانشجویان به چه صورت است؟
عبدالمحمدی: جزو آن دسته از اساتید کمی سخت‌گیر هستم. منظورم سخت‌گیری در نمره دادن نیست. فوق‌العاده انسان کمال‌گرایی هستم،از دانشجویانم توقع دارم ساعات زیادی را به پژوهش بپردازند، تحقیق و مطالعه کنند بعد بامطالعه وارد آزمایشگاه شوند و وقتی خروجی‌اش را می‌بینند، برایشان لذت‌بخش است. اغلب اوقات باوجوداینکه شاید قبلش احساس می‌کردند با انتخاب استاد راهنمایی مثل من یک مسیر سخت‌تری را پیش رو خواهند داشت ولی نتیجه کاملا برعکی می‌شود و این برای من جذابیت دارد که پس از فارغ‌التحصیلی می‌آیند خیلی تشکر می‌کنند و می‌گویند آشنایی با شما از فرصت‌های خوب زندگی ما بوده است.
گاهی اوقات تصور می‌کردم که تعارف باشد ولی اینکه می‌روند و سال‌ها می‌گذرد، حتی بعضی از آن‌ها از ایران رفته‌اند و خارج از کشور زندگی می‌کنند، ایمیل می‌زنند یا تماس می‌گیرند و مناسبت‌های مختلف از جمله روز معلم را تبریک می‌گویند، در من این احساس را ایجاد می‌کند که آن کاری که باید را کرده‌ام.
بیشتر بخوانید:
- حضور ۲ عضو هیئت‌علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران شرق در لیست دو درصد دانشمندان برتر جهان
- سه عضو هیئت علمی واحد علوم و تحقیقات در فهرست دو درصد دانشمندان برتر جهان ۲۰۲۱ قرار گرفتند
- تجلیل از ۵ استاد دانشمند دانشگاه آزاد اسلامی اصفهان
استناد هزار دانشمند در سراسر جهان به مقاله‌ای پژوهشی شروع کاربردی شدنش است
آنا: نقش اساتید در تولید علم، دانش و انتقال آن به دانشجویان را به چه صورت ارزیابی می‌کنید؟ در سال‌های اخیر مقاله در سیستم آموزش عالی ما جاافتاده درصورتی‌که باید به دنبال کاربردی شدن تحقیقات علمی باشیم. دنبال پایان‌نامه‌های بنیادین و نظری هستید یا استاد راهنمای پایان‌نامه‌های مسئله محور و کاربردی نیز بوده‌اید؟ پژوهش‌ها و مقالات به چه سمت و سویی باید برود و نقش استاد در این میان چیست؟
عبدالمحمدی: برای اینکه در دنیا کشور قدرتمندی باشیم، یکی از ابزارهایش، توانمندی علمی است. این دو نمی‌تواند جدای از هم باشد. هر کشوری که توانمندی علمی بالایی دارد، کشور قدرتمندی نیز محسوب می‌شود. سؤال این است، ابزارهای به رخ کشیدن این توانمندی علمی چیست؟ آیا غیرازاین است که من دستاوردهای پژوهشی خود را در معرض قضاوت بین‌الملل بگذارم و آن را به چاپ برسانم؟
متأسفانه شاید یک نگاه غیرمنصفانه‌ای در سال‌های اخیر نسبت به این مسئله وجود داشته که تعداد زیادی مقاله بدون کاربرد چاپ می‌شود. به شخصه این مسئله را قبول ندارم. احساس می‌کنم در درجه اول باید بذرها کاشته شوند، زمان بدهیم و سپس محصولی که می‌خواهیم را برداشت کنیم. آن بذرها انجام همین تحقیقات بنیادین هستند.
۷۰ درصد سرمایه‌گذاری‌های بزرگ دنیا در حوزه فعالیت‌های شیمی است
وقتی مقاله‌ای چاپ می‌کنید که دانشمندان از سراسر دنیا در ارتباط با شما می‌گویند روشی که استفاده کردید را می‌خواهیم در اختیار ما بگذارید یا می‌گویند ترکیبی که شما سنتز کرده‌اید به نظر می‌رسد خاصیت بیولوزیکی منحصر بفردی را داشته و بتواند به عنوان دارو این قابلیت را بروز دهد. زمانی که یک دستاورد یا مقاله پژوهشی چاپ می‌شود بیش از یک هزار ارجاع توسط دانشمندان در سراسر دنیا به آن داده می‌شود، تازه شروع کاربردی شدنش است. پس به نظر من این مسیر، مسیری اشتباه نیست.
اگرچه باید همواره نگاهی به موضوع تبدیل علم به ثروت که خیلی روی آن بحث می‌شود نیز داشت و اتفاقا بحث ارزنده‌ای است ولی نباید از مسئله تولید علم غفلت کرد زیرا هنوز جا دارد تا برای رسیدن به ان رتبه‌ای در سطح دنیا که شایسته آن هستیم، تلاش کنیم.
در حال حاضر درزمینهٔ تولید علم در رتبه ۱۵ دنیا هستیم، در حوزه نانو رتبه ۴ هستیم. هنوز کشورهای قدرتمندی که رأس این قضیه هستند، آمریکا، چین و انگلیس هستند. پس همچنان مسیر پیش روی این مسئله باز است لذا اعتقاد دارم که بهتر است تا مقالات برای رفع مشکلات جامعه باشد و زمانی این اتفاق می‌افتد که یک دانشمند کار خودش را به عنوان اولین حلقه زنجیر به خوبی انجام دهد. من قدم اول را برداشته‌ام. احساس می‌کنم محققان ایرانی هم به‌خوبی این کار را با چاپ مقالاتشان انجام داده‌اند با انتشار همین فهرست یک درصد و دودرصد برتر جهان مشخص می‌شود که چگونه یک محقق، تعهد و تخصص خود را به نحو شایسته‌ای به کار برده است.
در قدم بعدی نیاز به حمایت دانشگاه‌ها یا مؤسسات تحقیقاتی که در آن خدمت می‌کنیم، حس می‌شود و حتی در نگاه کلان‌تر تحقق این امر مهم به حمایت‌های مدیران سیاسی، اداری و اقتصادی نیاز دارد که به این باور عمیق برسند، توسعه کلان محقق نمی‌شود مگر اینکه از نیروهای متخصص علمی، دانشگاهی و پژوهشی کمک بخواهند و به‌شخصه معتقد هستم این مسائل مانند حلقه‌های زنجیر به هم وابسته است و یک نفر به‌تنهایی نمی‌تواند این کار را انجام دهد.
ثبت یک اثر علمی با نام خود هرگز دغدغه‌ام نبوده است
آنا: چیزی نبوده که ذهن شما را مشغول کند که منجر به اختراع یا تولید محصولی شود؟
عبدالمحمدی: تنها مسئله‌ای که برای آن برنامه‌ریزی کرده‌ام انجام فعالیت‌های علمی-پژوهشی بوده است زیرا در آن تخصص لازم را دارم و همیشه از آنچه که انجام داده‌ام، احساس رضایتمندی کرده‌ام. ثبت یک اثر علمی با نام خود هرگز دغدغه‌ام نبوده است. همین ساختن مولکول‌های زیبای شیمی آلی به‌اندازه کافی تمام زندگی من را پر می‌کند و برایم جذابیت دارد.
هر موفقیتی که در زندگی به آن رسیدم در ضمن انجام همین فعالیت‌ها و به موازاتش بوده است بدون آن که کسب رتبه یا مقامی را مدنظر داشته باشم. البته همیشه لطف خدا را شامل حال خود می‌دانم و واقعا به آن ایمان دارم.
بیشتر بخوانید:
سهم دانشگاه آزاد اسلامی در آموزش عالی کشور سهمی درخور است + فیلم
۱۲۵ نفر از محققان دانشگاه آزاد اسلامی در فهرست دانشمندان دو درصد قرار گرفتند
ما وقتی وارد منزل می‌شویم، کارمان تعطیل نمی‌شود. من ساعت‌ها پشت کامپیوتر نشسته‌ام یا دارم داده‌های طیفی را تفسیر می‌کنم یا خروجی‌اش را در قالب مقاله می‌نویسم یا به یک مطلب جدیدی رسیده‌ام که می‌خواهم با علم روز دنیا همگام باشم. مطالعه و پویایی همیشه برای من جذابیت خودش را داشته و هدف من رسیدن به یک نقطه خاص نبوده است. اگرچه کسی که آن‌جوری برای زندگی‌اش برنامه‌ریزی می‌کند ازنظر من قابل‌تحسین است.
در تمام ۱۲ سال گذشته که در کسوت هیئت‌علمی بودم، منتقل کردن درست موضوعات به دانشجویانم و اینکه آن‌ها را تا حد امکان متوجه اهمیت موضوعی که مشغول مطالعه و تحقیق در آن زمینه هستند، کنم، بوده است اما در همین رهگذر اگر موفقیتی هم حاصل‌شده، خوشحال شدم. همیشه انسان‌ها از تشویق و حمایت خوشحال می‌شوند و انگیزه‌ای می‌شود تا قدم‌های بزرگ‌تری را بردارند.
ولی مصمم بوده و هستم تا بعد از ارتقا به مرحله استادی، فعالیت‌هایم را به صورت متمرکز بر روی یک موضوع محدود کنم و زمانیکه شخص در ابعاد مختلف کار نکند و فقط به یک حوزه خاص بپردازد قطعاً منجر به تولید محصول و ثبت اختراع هم خواهد شد.
صرف تولید علم نمی‌توان به فهرست ۲ درصد دانشمندان برتر جهان راه یافت
آنا: چه مسیری باید برای قرار گرفتن در فهرست ۲ درصد دانشمندان برتر دنیا پیموده شود؟ چه تعداد از مقالات خود را با مشارکت اساتید خارجی انجام داده‌اید و اصولاً میزان تعامل بین‌المللی شما با استادان دیگر کشورها و دانشگاه‌ها چگونه است؟
عبدالمحمدی: از یک بُعد نمی‌شود به این مسئله نگاه کرد. دانشمندی به نام فرانسیس آرنولد که اتفاقاً سال ۲۰۱۸ یکی از سه‌نفری بودند که جایزه نوبل را دریافت کردند، یک جمله خیلی زیبا در این مورد دارند که می‌گویند «در هر زمان به هر مسئله از ابعاد مختلف باید نگریست و سپس هوشمندانه‌ترین مسیر را برگزید.»
این جمله خیلی به من در زندگی‌ام کمک می‌کند و برای همیشه در ذهن من حک‌شده است و آن چیزی که به‌زعم دیگران بزرگ‌ترین عامل موفقیت من بوده این است که پشتکارم فوق‌العاده است یعنی اگر این مسیر جواب ندهد، مسیر دیگری را جایگزین می‌کنم و سعی می‌کنم همیشه بهترین مسیر را انتخاب کنم.
برای انتخاب شدن به‌عنوان دانشمند ۲ درصدی، پارامترهای زیادی در نظر گرفته می‌شود. استناد به مقالات منتشرشده هر پژوهشگر، تعداد مقالاتی که چاپ می‌کند، کیفیت مقالات و اینکه در چه سطحی از مجلات به چاپ می‌رسند و سپس ارجاعاتی که به آن داده می‌شود و همچنین تعداد اسامی و حتی به لحاظ اخلاقی نفر چندم بودن در آن مقاله، از جمله پارامترهای مورد نظر بوده است، یعنی صرف تولید علم، انتخاب نمی‌شود.
در هر زمان به هر مسئله از ابعاد مختلف باید نگریست و هوشمندانه‌ترین مسیر را انتخاب کرد
در سطح بین‌المللی با یکی دو نفر از دانشمندان از طریق مکاتبات در ارتباط هستم و در خصوص استفاده از ابزارها و با انجام آنالیزهایی که امکان انجامش در ایران نباشد، کمک می‌گیرم. خوشبختانه به خوبی استقبال می‌کنند و اغلب اوقات آن‌ها هستند که تماس می‌گیرند و علاقه‌مندی‌شان را به همکاری در یک موضوع علمی نشان می‌دهند و ما نیز این را به فرصت تبدیل می‌کنیم و می‌گوییم در قبال این کاری که ما انجام می‌دهیم، شما نیز اگر بتوانید آن آنالیز مدنظر ما را انجام دهید، باعث خوشحالی است و باکمال میل قبول می‌کنند.
ولی مقالاتی که در سال گذشته به چاپ رسانده‌ام به‌طور عمده مربوط به فعالیت‌هایی بوده‌اند که با دانشجویان تحت راهنمایی‌ام، داشته‌ام. سال‌های قبل‌تر بله. شاید تعداد کل مقالاتی که به‌صورت بین‌المللی با همکاری دانشمندان خارجی داشته‌ام بیشتر از پنج مورد از مجموعه ۸۰ مقاله که به چاپ رسانده‌ام، نباشد.
در نهایت با یک نگاه امیدوارانه نسبت به آینده کشور در راستای اعتلای ایران اسلامی از هیچ تلاشی فرو گذار نخواهم کرد.
انتهای پیام/۴۱۶۷/
انتهای پیام/