راهکارهای قاره سبز برای مهار آلودگی هوا چیست؟/ تأثیر بی‌چون و چرای مدیریت صحیح شهری در حفظ محیط زیست

گروه جهان خبرگزاری آنا - مجتبی اسماعیلی، مردم غالب شهرهای صنعتی دنیا پاییز و زمستان‌ها که صبح‌ها از خواب برمی‌خیزند تا سر کار بروند، با پدیده غبار اول صبح مواجه می‌شوند، سرفه می‌کنند و سردرد به سراغشان می‌آید و گاهی فکر می‌کنند ممکن است دچار بیماری‌های فصلی شده باشند، درحالی‌که غالب این موارد ناشی از آلودگی هواست. پدیده‌ای که در اصطلاح «وارونگی هوا» (اینورژن) نام دارد و چند سالی است به دلایل مختلف ازجمله مدیریت ناصحیح شهری گریبانگیر شهرهای بزرگ کشورمان از جمله تهران، البرز، تبریز و مشهد شده است.

آلودگی هوا طبق آمارهای اتحادیه اروپا سالانه جان دستکم ۳۰۰ هزار نفر را در قاره سبز می‌گیرد. در سال ۲۰۱۹ ذرات معلق در هوا باعث مرگ زودرس ۵۳ هزار و ۸۰۰ نفر در آلمان، ۴۹ هزار و ۹۰۰ مورد در ایتالیا، ۲۹ هزار و ۸۰۰ نفر در فرانسه و ۲۳ هزار و ۳۰۰ نفر در اسپانیا شد. آخرین گزارش اتحادیه بهداشت عمومی غیردولتی اروپا نیز نشان می‌دهد آلودگی هوا هر سال در اروپا باعث صدها هزار مرگ زودرس می‌شود. اتحادیه بهداشت عمومی غیردولتی اروپا اعلام کرد: افرادی که در شهرهای آلوده زندگی می‌کنند، بیشتر در معرض خطر ابتلا به کووید-۱۹ قرار دارند، زیرا قرار گرفتن طولانی‌مدت در معرض هوای آلوده باعث تضعیف سیستم ایمنی بدن می‌شود و این موضوع مبارزه با ویروس را سخت‌تر می‌کند. آلودگی هوا هم‌چنین می‌تواند باعث ایجاد یا تشدید سرطان ریه، بیماری‌های ریوی و سکته‌های مغزی شود.

اروپا تهدید کرونا را به فرصت تبدیل کرد

در دو سال اخیر، شیوع کرونا با وجود همه بلایا و مصیبت‌هایی که به همراه داشته، به دلیل الزام افراد به ماندن در منازل باعث کاهش میزان آلودگی هوا شده است. به همین دلیل می‌توان گفت یکی از راهکارهای مهم جلوگیری از آلودگی هوا به‌ویژه در اروپا اعمال سیاست قرنطینه بوده است.

بیشتر بخوانید:

کلید رفع آلودگی هوای تهران در دست مسافربرهای عمومی/ یک روز در هفته لذت دوچرخه سواری را تجربه کنیم

کاهش مصرف سوخت و آلاینده‌ها با خودروهای خورشیدی

بررسی تصاویر ماهواره سنتینل-۵ در شهرهای اروپایی همچون میلان، بروکسل، مادرید، پاریس و فرانکفورت نشان می‌دهد میزان آلاینده‌ها در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته کاهش چشمگیری داشته است. شاید این اتفاق کمی عجیب باشد، ولی در بسیاری از کشورهای اروپایی با هدف مقابله با شیوع کرونا قرنطینه شدیدی اعمال شد و به دلیل محدودیت‌های حمل‌ونقل جاده‌ای، بزرگ‌ترین منبع انتشار اکسید نیتروژن در هوا حذف شد و حجم تولید کارخانه‌های منتشرکننده گازهای گلخانه‌ای نیز کاهش یافت.

البته استفاده از ظرفیت قرنطینه برای مهار آلودگی هوا منحصر در اروپا نیست و در آسیا، چینی‌ها توانستند عملکرد مثبتی داشته باشند. گزارش‌ها نشان می‌دهد دولت پکن در ماه فوریه با اتخاذ تدابیری خاص برای مهار شیوع کرونا باعث افت شاخص آلاینده دی‌اکسید نیتروژن در هوای شهرهای خود شد.

روزهای بدون خودرو

همه‌ساله ۲۲ سپتامبر به‌عنوان روز جهانی بدون خودرو شناخته می‌شود که در آن، اروپایی‌ها خودروهای شخصی را کنار می‌گذارند و با دوچرخه و وسایل حمل‌ونقل عمومی تردد می‌کنند یا به محل کار می‌روند. دوچرخه می‌تواند ازدحام جمعیت و ترافیک را کاهش دهد، اما این تنها فایده آن نیست. دوچرخه در کاهش آلودگی هوا و حفاظت از محیط‌زیست تأثیر بسزایی دارد و ورزشی بسیار مفید برای افرادی است که طول روز را پشت میزهایشان سپری می‌کنند.

شهر استکهلم سوئد که از سال ۲۰۰۶ طرح تعرفه ازدحام در آن اجرا شد، کاهش قابل‌ملاحظه‌ای در حجم ترافیک شهری خود تجربه کرد

در روز جهانی بدون خودرو، اروپایی‌ها خودروهای شخصی را کنار می‌گذارند و با دوچرخه و وسایل حمل‌ونقل عمومی تردد می‌کنند. در حال حاضر بوگوتا بزرگترین رویداد روز بدون خودرو در جهان را برگزار می‌کند. نخستین روز بدون خودرو فوریه ۲۰۰۰ برگزار شد و با همه‌پرسی عمومی نهادینه شد و از آن پس با شعار «در شهر، بدون خودروی من» در اتحادیه اروپا اجرا می شود.

همچنین در آمریکا روزهای موسوم به «کار فری» (car free) یا بدون خودرو در بسیاری از ایالت‌ها ازجمله پورتلند و اورگان برگزار می‌شود. «بریتیش کلمبیا»، غربی‌ترین استان کلمبیا نیز میزبان چندین روز بدون خودرو است. در روز بدون خودروی ونکوور نیز مردم بدون خودرو در شهر تردد می‌کنند.

در آسیا نیز چنین روزی نهادینه شده است و جاکارتا، پایتخت اندونزی هر هفته روزهای یکشنبه میزبان روز بدون خودروست. در بانکوک نیز روز جهانی بدون خودرو ۲۲ سپتامبر برگزار می‌شود.

آلمان با طرح «ترافیک محدود» به مبارزه با آلاینده‌ها رفت

در سال ۲۰۰۸ در برلین آلمان طرحی اجرا شد که بر مبنای آن ناحیه «ترافیک محدود» (LEZ) شکل گرفت. این ناحیه به معابری در محدوده شهری گفته می‌شود که بیشترین محدودیت برای خودروهای آلاینده در آن برقرار است. در این مناطق از ورود خودروهایی که پایین‌ترین استانداردهای آلایندگی را ندارند، جلوگیری یا برای ورود آنها عوارض سنگین وضع می‌شود. استانداردهای مذکور در اروپا می‌تواند طبق استاندارد یورو یا سایر معیارهای فنی از قبیل دارا بودن فیلترهای مخصوص یا داشتن مبدل‌های کاتالیزوری در سیستم سوخت خودروها باشد.

نتیجه‌بخش بودن اجرای طرح در برلین باعث شد در سال ۲۰۱۰ میلادی استانداردهای ورود خودروها به این مناطق سخت‌گیرانه‌تر شود. یک سال پس از ایجاد این نواحی در برلین، انتشار ذرات آلاینده موتورهای دیزلی تا یک‌چهارم و انتشار اکسید نیترات تا ۱۴ درصد کاهش یافت. در ادامه، کارشناسان پیشنهاد کردند این محدودیت‌ها به سایر بخش‌های حمل‌ونقل آلمان مانند قطارهای دیزلی گسترش یابد.

اعمال محدودیت شدید سرعت در معابر

یکی از اقدامات صحی مدیران شهری اروپا این بود که سرعت مجاز وسایل نقلیه در معابر درون‌شهری را کاهش دادند و باعث شد حجم آلاینده‌های هوا به شکل مشهودی کمتر شود. درواقع این گزاره ثابت شده است که کاهش سقف سرعت مجاز ارتباط مستقیمی با بهبود کیفیت هوا دارد. در بسیاری از معابر شریانی درجه یک و دو (خیابان‌های عریض و کم‌عرض) شهر استکهلم، سقف سرعت مجاز به نسبت رویه معمول سرعت در معابر مختلف شهر تا ۳۰ کیلومتر کاهش یافت که در کنار اقدامات نظارتی مناسب، اثرات مثبتی بر کاهش آلودگی هوا داشته است.

از دیگر منافع پایین بودن محدودیت سرعت در شهرها می‌توان کاهش خطرات جاده‌ای، کاهش آلودگی صوتی، کاهش استهلاک خودروها و توسعه انواع دیگری از جابه‌جایی درون‌شهری مانند استفاده از دوچرخه را بیان کرد.

پارک در حاشیه خیابان‌ها ممنوع!

یکی از راهکارهای مؤثر در کاهش استفاده از خودروهای شخصی و ترغیب مردم به استفاده از حمل‌ونقل عمومی، قانونمند یا محدود کردن تعداد فضاهای پارک در دسترس (پارکینگ حاشیه خیابان‌ها) است. مدت‌ها پیش طرح مدرن سازی ساختار فضاهای پارک در پاریس، کپنهاگ و زوریخ انجام شد. در ساختار جدید توقف خودرو در این شهرها، تعداد فضاهای عمومی و مجاز پارک حاشیه‌ای خودرو به‌طور قابل‌توجهی به‌وسیله توقف سرمایه‌گذاری شهرداری‌ها در این حوزه کاهش داشت و بر فضاهای پارک رایگان تعرفه وضع شده یا تعرفه‌های قبلی پارکینگ‌های موجود افزایش یافته است.

در برخی شهرهای دانمارک با کاهش فضاهای پارک در معابر شهری، پارکینگ‌های عمومی جدید زیرزمینی برای شهروندان نیز ایجاد شده است تا آنها را برای بخشی از سفرهای روزانه درون‌شهری به استفاده از مترو تشویق کند. در نتیجه این سیاست‌ها، امروزه در پایتخت دانمارک معابر شهری کم‌ازدحام‌تر از گذشته هستند.

دریافت عوارض ازدحام

یکی از شایع ترین زمان های آلودگی هوا وقتی است که خودروها در ترافیک سنگین و پشت چراغ‌های قرمز توقف کرده‌اند. بنابراین کاهش حجم ترافیک در کاهش آلودگی هوا نقش مؤثری ایفا می‌کند. یکی از راهکارهای کاهش ازدحام در معابر شهری، اعمال عوارض بر خودروهایی است که در خیابان‌های شلوغ تردد دارند. این سیاست به شیوه های مختلف در کشورهای غربی اجرایی می‌شود، اما اصول کلی آن به‌این‌ترتیب است که خودروهایی که قصد تردد در ساعات و محدوده‌های مشخص‌شده اجرای طرح «هزینه ازدحام» را دارند، باید هزینه حضور در معابر پرترافیک را معادل تعرفه‌ای که از آن به‌عنوان تعرفه ازدحام یاد می‌شود، بپردازند.

از سال ۲۰۰۶ که شهر استکهلم سوئد طرح تعرفه ازدحام را اجرایی کرد، مردم شاهد کاهش قابل‌ملاحظه‌ حجم ترافیک شهری بودند. طبق آمارها، تعداد خودروهای ورودی به مرکز شهر با اجرای طرح حدود ۱۸ درصد کاهش یافت. همچنین در شهر لندن هزینه ازدحام روزانه معادل ۱۱.۵ پوند است که در محدوده اجرای طرح و میان ساعات هفت صبح تا ۱۸ اعمال می‌شود. بنابراین خودروهایی که بخواهند به نواحی ازدحام مشخص‌شده در طرح، وارد شوند، ملزم هستند در آن روز مبلغ مذکور را پرداخت کنند.

البته تاکسی‌ها و تاکسی تلفنی‌ها، اتوبوس‌ها، موتورسیکلت‌های دوچرخ، خودروهای متعلق به خدمات عمومی مانند آمبولانس و آتش‌نشانی، خودرو افرادی که ناتوانی جسمی دارند و گروه‌های تعیین‌شده دیگری از این دست، از پرداخت تعرفه ازدحام معاف هستند. از دیگر مزایای این سیاست علاوه بر کاهش آلودگی هوا و کاهش انتشار گاز co۲، می‌توان کاهش تصادفات و تلفات جاده‌ای و کاهش قرار گرفتن در معرض هوای آلوده را بیان کرد.

خودروهای اشتراکی

مدیران شهری در اروپا مدتهاست ترجیح می دهند از خودروهای اشتراکی (Car-Sharing) برای کاهش حجم ترافیک و در نتیجه مقابله با آلودگی هوا استفاده کنند. خودروهای اشتراکی حالتی از اجاره خودرو است که افراد برای سفرهای کوتاه و ساعتی خود از سازمان‌های اجاره دهنده، خودرو قرض می‌گیرند. این سیستم برای افرادی که به شکل موردی از خودرو برای انجام امور درون‌شهری استفاده می‌کنند، بسیار جذاب است، زیرا با تنوع وسیعی از خودروها برای انتخاب مواجه هستند. استفاده از خودروهای اشتراکی معمولاً برای سفرهای حداکثر چندساعته رایج و راهکاری برای تشویق شهروندان به استفاده نکردن از خودروهای شخصی است. تفاوت اصلی این سیستم با خودروهای کرایه‌ای، دسترسی آسان و هزینه متغیر آن متناسب با ساعات استفاده و مسافت طی شده است.

سازوکار برخی شرکت‌های ارائه‌دهنده این خدمت به‌گونه‌ای است که می‌توان خودرو را در موقعیت جغرافیایی خاصی تحویل گرفت و در مکان متفاوت دیگری تحویل داد. نحوه درخواست خودرو نیز معمولاً به‌صورت آنلاین است. شرکت‌های ارائه‌دهنده این خدمت خصوصی هستند، اما به‌تناسب سیاست دولت‌های مختلف، بعضاً از حمایت‌های دولتی نیز برخوردار است

جایگزینی خودروهای برقی

جایگزین کردن خودروهای سبز (دوستدار محیط‌زیست) مانند خودروهای الکتریکی با خودروهای مرسوم یکی دیگر از مهم‌ترین راهکارهای کاهش آلودگی و ترافیک مراکز شهری به شمار می رود. مسئولان شهری می‌توانند از سیاست‌های متنوعی برای تشویق به استفاده از خودروهای برقی و هیبریدی در شهرها استفاده کنند. یکی از راه‌هایی که می‌توان به‌وسیله آن مردم را به استفاده از خودروهای برقی ترغیب کرد، تعبیه جایگاه‌های شارژ خودرو به تعداد کافی و با دسترسی مناسب است.

یکی از سیاست‌هایی که مدیران شهری پاریس در روزهای تشدید آلودگی هوا اتخاذ می‌کنند، طرح زوج و فرد است

برخی کشورها که پیش‌تر سیستم خودروهای اشتراکی را اجرایی کرده‌اند، به دنبال گسترش خودروهای الکتریکی نیز هستند. چین که به دنبال پیشتازی در استفاده از خودروهای برقی در جهان است، سیاست‌های حمایتی مختلفی در این بخش دارد. به‌عنوان نمونه این کشور در سال ۲۰۱۱ کمک‌هزینه‌های ۹ هزار دلاری برای خودروهایی که از باتری‌های شارژی برای حرکت استفاده می‌کنند و همچنین کمک ۷ هزار دلاری خودروهای هیبریدی برقی برای خریداران در نظر گرفت.

اجرای طرح زوج و فرد در کلان‌شهرها

یکی از رایج‌ترین راهبردهای ترافیکی کاهش آلودگی هوا در کلان‌شهرهای جهان، اعمال طرح زوج و فرد یا سایر طرح‌های مربوط به شماره پلاک خودروهاست. بیشتر این محدودیت‌ها در شهرهای بزرگ دنیا در ایام معدودی از سال و به‌صورت مقطعی اجرا می‌شوند که آلودگی هوا در وضعیت بحرانی قرار داشته باشد و برخلاف ایران، چنین طرح‌هایی به‌طور دائمی و در تمام ایام سال اجرا نمی‌شود، زیرا اثر مورد هدف طرح با اجرای دائمی آن از بین می‌رود و باعث عادت شهروندان به آن به‌وسیله بکارگیری راه‌های میان‌بر همچون خرید خودروی دوم با پلاک مخالف خودروی اول می‌شود.

بیشتر بخوانید:

راه‌کارهایی برای جلوگیری از بیمار شدن کودکان به خاطر آلودگی هوا

لزوم همکاری شهرداری و محیط زیست برای رفع معضل آلودگی هوا

پایتخت فرانسه هر از چند گاهی با معضل آلودگی هوا مواجه می‌شود. یکی از سیاست‌هایی که مدیران شهری پاریس در روزهای تشدید آلودگی هوا اتخاذ می‌کنند، طرح زوج و فرد است. این محدودیت ترافیکی که بر مبنای شماره پلاک خودروها بود، در مرکز شهر و در برخی از نواحی حومه شهر پاریس اجرا شد و خودروهای دارای پلاک زوج، از ساعت ۵: ۳۰ صبح تا اواسط شب، حق ورود به مناطق تعیین‌شده را نداشتند. با وجود این، در قالب این طرح خودروهای با سوخت پاک نظیر خودروهای برقی و هیبریدی بدون هرگونه محدودیت، از امکان تردد در همه نقاط شهر برخوردار بوده‌اند.

از دیگر سیاست‌هایی که مسئولان شهری پاریس در روزهای آلوده اتخاذ کردند، کاهش سرعت مجاز در معابر درون‌شهری تا ۲۰ کیلومتر در ساعت بود. در روزهای عادی سرعت مجاز در معابر درون‌شهری پاریس ۵۰ کیلومتر بر ساعت و در بزرگراه‌ها ۹۰ تا ۱۱۰ کیلومتر بر ساعت است که این ارقام در روزهای آلوده تا ۲۰ کیلومتر کاهش می‌یابد.

به گزارش آنا، درهرصورت به دلیل فضای حاکم بر جهان، گریزی از پدیده «وارونگی هوا» نیست؛ ولی برخی از کشورها تلاش کرده‌اند با اتخاذ سیاست‌هایی مذکور نه‌تنها آن را مدیریت کنند، بلکه آلودگی هوا را به فرصتی برای بهبود عملکرد شهری تبدیل کنند. در این کشورها اجرای طرح‌هایی همچون «LEZ» با هدف جلوگیری از تردد خودروهای آلاینده با استاندارهای پایین در مناطق پرترافیک، اخذ عوارض ازدحام از خودروهای شخصی که در مناطق شلوغ شهر تردد می‌کنند، اعمال محدودیت شدید سرعت در معابر درون‌شهری، مدیریت سخت‌گیرانه پارک‌های حاشیه‌ای، اعمال سیاست‌های تشویقی برای استفاده از خودروهای برقی و اجرای مقطعی طرح زوج‌وفرد کمک کرده است با وجود میزبانی انبوهی از خودروها، کیفیت هوای مطلوبی داشته باشند. بررسی‌ها نشان می‌دهند اجرای طرح‌های فوق در شهرهای اروپایی توانسته است میان ۱۸ تا ۷۵ درصد از حجم آلودگی هوا بکاهد.

انتهای پیام/۴۰۳۳/