سرمایه‌گذاری در علم نجوم باعث توسعه دیپلماسی علمی می‌شود/ رصدخانه ملی ایران در انتظار تخصیص بودجه
به گزارش خبرنگار گروه علم و فناوری خبرگزاری آنا، سالانه سازمان فضایی جهان و اتحادیه اروپا و آمریکا و سایر کشورهای جهان سرمایه‌گذاری‌های هنگفتی پیرامون اجرای پروژه‌های اخترشناسی اختصاص می‌دهند اما چرا باید چنین مبلغی صرف این دانش شود؟ اجرای این پروژه‌ها چه ارمغان و دستاوردهایی برای جامعه بشری به همراه می‌آورند؟ در این بین سهم کشور ایران از علم نجوم چقدر است؟ آیا تاکنون توانسته‌ایم سهمی از علم نجوم را به خود اختصاص دهیم؟
احمد شیخی، رئیس گروه اختر فیزیک و کیهان‌شناسی دانشکده فیزیک دانشگاه شیراز درباره اهمیت علم نجوم و اختر فیزیک می‌گوید «علم نجوم یا ستاره‌شناسی جزء رشته‌هایی است که ریشه باستانی دارد. ریشه این علم به دوران آغازین حیات بشر به روی کره زمین برمی‌گردد زیرا انسان همواره با نگاه کردن به آسمان، دیدن ستارگان و خورشید و سیارات، به دنبال این بود که از گذشت زمان و از جهان پیرامونش اطلاع پیدا کند. همچنین در شب‌های تاریک ستارگان برای جهت‌یابی مسیر خیلی به کمک انسان‌ها می‌آمدند. در کتب همه ادیان آیات فراوانی درباره اهمیت آسمان ذکر شده است.»
بیشتر بخوانید:
ستاره‌شناسان سونامی از امواج گرانشی شناسایی کردند
ردپای نجوم بر نقوش «پرسپولیس» / مشهورترین اخترشناس ایرانی در غرب کیست؟
به گفته استاد تمام بخش فیزیک دانشگاه شیراز «آسمان به واسطه دور از دسترس بودنش همواره ذهن کنجکاو بشر را بر انگیخته است. حرکت سیارات، تغییر شکل صورت‌های فلکی، تغییر شکل هر روزه و حرکت ماه، حرکت شفق‌های قطبی، عبور ستاره‌های دنباله‌دار همه باعث شده که ذهن خلاق بشر به اسطوره‌سازی در مورد آسمان بپردازد و همواره در طول تاریخ با ساخت معبد و رصدخانه‌های مختلف در سراسر جهان برای درک و فهم آسمان تلاش کند.»
عضو گروه علوم پایه فرهنگستان و عضو هیئت مدیره انجمن نجوم ایران بر این باور است «اهمیت علم ستاره‌شناسی تنها به باستانی بودنش نیست، هرچند که این علم باعث شده تا بشر همواره سوال‌های عمیق و فلسفی از خودش بپرسد. سوال‌هایی مانند اینکه ما در کجای عالم هستی هستیم؟ سرنوشت جهان چه خواهد شد؟ آیا ما تنها موجودات متفکر در این جهان هستیم؟ آیا کیهان ما یکتاست؟ یا جهان‌های دیگری نیز وجود دارد؟»
آسمان برای ما مانند آزمایشگاهی دور دسترس است اما می‌توانیم عمیق‌ترین فاصله‌ها، بالاترین دماها، سنگین‌ترین اجسام و مهیب‌ترین انفجارها را مشاهده کنیم. از سوی دیگر دلایل علمی دیگری هم وجود دارد که ما مجبور هستیم تا درباره آسمان مطالعه کنیم مثلا خورشید در شرایط آب‌وهوایی کره زمین اثر زیادی دارد. هرچند هنوز اطلاعات زیادی درباره خورشید نداریم اما امروزه اهمیت خورشید برای وجود حیات روی کره زمین بر کسی پوشیده نیست.
ماموریت اصلی علم ستاره‌شناسی این است دانش بیشتری به بشر در مورد جهان دهد و به او کمک کند که تواضع و تکریم در برابر عظمت کیهان بیاموزد.
اهمیت علم نجوم در ایران باستان و دوران اسلامی
عضو پیوسته انجمن فیزیک ایران می‌گوید «علم نجوم و اختر فیزیک برای ما ایرانیان به دو دلیل از اهمیت بیشتری برخوردار است. دلیل اول به گذشته با شکوه ما ایرانی‌ها و نقش پر رنگی که ما در پیشرفت و توسعه این علم داشتیم، مرتبط است. دلیل دوم نیز مربوط به آیین‌های مذهبی ما ایرانیان است. ایرانیان در دوره‌های مختلفی در توسعه دانش نجوم و ستاره‌شناسی نقش ایفا کرده‌اند و در زندگی روزمره خودشان با این دانش سروکار داشته‌اند. اگرچه اطلاعات اندکی از ستاره‌شناسی در دوران باستان ایران در دست داریم اما نشانه‌هایی موجود در متون کتب مقدس و اسناد اسطوره‌ای و همچنین برخی یافته‌های باستان شناسی نشان از رشد این دانش در دوران ایران باستان دارد.»
به گفته عضو بنیاد ملی نخبگان و فدراسیون سرآمدان علمی ایران «پس از ظهور اسلام و تمدن اسلامی در ایران، ستاره‌شناسی یکی از حوزه‌های پررونق علمی در کشور به شمار می‌رفت. حوزه‌ایی که به واسطه اهمیت وجود مسایلی مانند تعیین اوقات شرعی، تقویم قمری و مناسبت‌های مختلف مذهبی به یکی از اساسی‌ترین موضوعات مورد تفکر مردم تبدیل شد. ایران از نظر تاریخی خصوصا در عصر طلایی تمدن اسلامی جایگاه خیلی وسیعی در حوزه ستاره‌شناسی و نجوم داشته است. مثلا در قرن هفتم هجری رصدخانه بزرگ و معروفی مانند خواجه نصیرالدین طوسی در شهر مراغه تاسیس شد؛ رصد خانه‌ای که یکی از مهم‌ترین یادگارهای دوران شکوهمند تمدن ایرانی- اسلامی است.»
حوزه نجوم نیاز به حمایت‌های دولتی دارد
این دکترای فیزیک گرایش اختر فیزیک و کیهان‌شناسی در خصوص چالش‌های کنونی این حوزه در ایران می‌گوید «در عصر حاضر و دهه‌های اخیر منجمان بسیار توانمندی داریم که در مرزهای دانش تحقیقات بسیار خوبی در حوزه‌های مختلف انجام می‌دهند و تلاش‌های زیادی برای ارتقای جایگاه نجوم ایران انجام داده‌اند اما هنوز تا رسیدن به استانداردهای جهانی فاصله زیادی داریم.
جزو یک درصد دانشمندان پر استناد جهان در سال 2021 بر این باور است «بیشتر کمبودهایی که اکنون در این حوزه وجود دارد ناشی از سرمایه‌گذاری حاکمیت‌هاست زیرا پروژه‌های حوزه نجوم و اخترفیزیک، هزینه‌های بسیار سنگینی را می‌طلبد. یک فرد، یک سازمان یا حتی یک دانشگاه به تنهایی قادر نیست که هزینه‌ها را تقبل کند از اینرو دولت‌ها باید وارد عمل بشوند و توجه ویژه‌ای به این حوزه داشته باشند و برای این حوزه سرمایه‌گذاری کنند.»
سرمایه‌گذاری در این حوزه نه تنها باعث توسعه علمی کشور بلکه باعث توسعه دیپلماسی علمی در عرصه جهانی می‌شود. هم‌اکنون بسیاری از پروژه‌ها با همکاری چندین کشور و سرمایه‌گذاری مشترک انجام می‌شود. امروزه حتی ناسا هم به تنهایی خیلی از پروژه‌ها را انجام نمی‌دهد بلکه این پروژه‌ها را به اشتراک می‌گذارد تا بخشی از هزینه‌هایش را سازمان فضایی اروپا و بقیه کشورهای دیگر تقبل کنند زیرا هزینه‌های این حوزه بسیار سنگین و بازدهی آن زمان‌بر است.
ابزارهای فضایی که خانگی شدند
رئیس گروه اختر فیزیک و کیهان شناسی دانشکده فیزیک دانشگاه شیراز می‌گوید «تکنولوژی‌هایی که در این حوزه استفاده می‌شود و یافته‌هایی که دانشمندان این حوزه به آن دست پیدا می‌کنند ممکن است چندین دهه بعد وارد زندگی مردم شود. مثلا ظروف تفلونی که اکنون در آشپزخانه‌ها استفاده می‌کنیم، نخستین بار منجمان برای سفینه‌های فضایی خود ابداع کرده‌اند منتها چند دهه بعد این تکنولوژی به منازل ما وارد شده است. تشک‌های مواج هم از دیگر تکنولوژی‌هایی هستند که توسط منجمان ابداع و اختراع شده است.»
بیشتر بخوانید:
نکاتی برای شیفتگان آسمان/ چگونه منجم شویم؟
آیا موجودات فضایی ما را می‌بینند؟
استاد تمام بخش فیزیک دانشگاه شیراز معتقد است «اگر سرمایه‌گذاری هنگفتی در این حوزه اتفاق بیفتد، از نظر نیروی انسانی هیچ کمبودی نداریم. جوانان ایران زمین آنقدر شایستگی و نبوغ و دانش دارند که اکنون در مرزهای دانش ستاره‌شناسی حرکت کرده و پژوهش‌های بسیار خوبی در تراز جهانی انجام داده‌اند. منتها مشکل اصلی ما در این حوزه سرمایه‌گذاری از سوی حکمرانان است.»
نزدیک به دو دهه است که استارت ساخت رصدخانه ملی ایران را زده‌اند و اکنون مراحل پایانی‌اش را طی می‌کند حتی تلسکوپ این رصدخانه آماده نصب و سازه آن نیز کاملا ساخته شده است؛ این رصدخانه نزدیک کاشان است و می‌تواند تحول عظیمی در دانش ستاره‌شناسی برای ایران ایجاد کند. اگر دولت جدید حمایت و بودجه لازم را به این بخش تزریق کند، این رصدخانه هرچه سریع‌تر به بهره‌برداری می‌رسد. این بزرگ‌ترین خدمتی است که دولت جدید می‌تواند برای علم نجوم، ستاره‌شناسی و علاقمندان این حوزه انجام دهد.
انتهای پیام/
انتهای پیام/