قصه‌های مسافران و رانندگان به روایت «آژانس دوستی»/روزهایی که خلاقیت برای تلویزیون مهم بود

به گزارش خبرنگار حوزه تلویزیون گروه فرهنگ خبرگزاری آنا، این روزها بازار تماشای سریال در سرتاسر جهان داغ است و پس از اینکه قسمت جدید هر سریالی منتشر می‌شود، سیل واکنش‌ها نسبت به بخش‌های مختلف آن، مثل روند قصه، بازی بازیگران، سکانس خاص آن قسمت و... آغاز می‌شود. این حجم از توجه نسبت به سریال‌ها، باعث شده که بسیاری از فیلم‌سازان مطرح (هم در ایران و هم در خارج از کشور) برای مدت زمان محدودی هم شده، از فضای سینما فاصله بگیرند و به سریال‌سازی روی بیاورند.

واکنش جمعی به سریال‌های در حال پخش اگر در ۱۰ تا ۱۵ سال اخیر به یک حرکت اجتماعی در جهان تبدیل شده، در کشور ما سابقه بیشتری دارد. از سال‌های پایانی دهه شصت تا ابتدای دهه هشتاد بسیاری از سریال‌های تلویزیونی بودند که از شبکه‌های سیما پخش شدند و فراتر از یک اثر نمایشی، خودشان را به بطن جامعه و اصطلاحاً «کف خیابان» کشاندند.

در سلسله گزارش‌های «یادگار جعبه جادو» که به صورت هفتگی در گروه فرهنگ خبرگزاری آنا منتشر می‌شود، نگاهی می‌اندازیم به آثاری که در این دسته قرار می‌گیرند و در زمان پخش در جذب تماشاگر بسیار موفق بودند.

سریال «آژانس دوستی»، یکی از خوش‌ساخت‌ترین سریال‌های این دسته است. اثر نمایشی محبوبی که اولین بار در ۱۳۷۷ از شبکه اول سیما به نمایش درآمد. فتح‌الله جعفری جوزانی، تهیه‌کننده این سریال بود و او این اثر را نه با یک کارگردان واحد که با یک تیم کارگردانی برای پخش از تلویزیون آماده کرد. با وجود چنین ریسکی، سریال دچار چندگانگی نشده و ماهیت واحدی دارد، ماهیتی که باعث شده حالا بعد از گذشت بیش از دو دهه از پخش آن، در دسته سریال‌های ماندگار تاریخ تلویزیون قرار بگیرد.

کمدی شریف و دوست‌داشتنی

«آژانس دوستی» نام تاکسی‌سرویسی بود که اتفاقات اصلی داستان در آنجا رخ می‌داد. آقای رئوفی بزرگ (مرحوم اسماعیل داورفر) صاحب جواز این آژانس بود و هرروز با راننده‌های مختلفی که به‌نوعی هرکدام قهرمان یک قسمت از سریال بودند، داستان را جلو می‌برد. تهرانی (فردوس کاویانی)، کامیاب (حمید لولایی)، هوشنگ (حسین پناهی)، جواد (پژمان بازغی) شخصیت‌های اصلی و راننده‌های این آژانس بودند؛ داستان‌هایی که آنها در مواجهه با مسافران خود داشتند، درونمایه اصلی هر قسمت این مجموعه را تشکیل می‌داد.

بسیاری بر این باورند، که یک سریال اگر بخواهد در دسته آثار ماندگار و جریان‌ساز قرار بگیرد، باید حتماً اثری پرهزینه، پربازیگر و تاریخی باشد، اما درحقیقت این طور نیست. بسیاری از سریال‌های شهری تلویزیون، که بعضاً لوکیشن‌های ثابت آپارتمانی دارند هم می‌توانند در دسته آثار ماندگار قرار بگیرند، به شرط اینکه در زمان پخش، به شعور مخاطب خود احترام بگذارند و استانداردهای هنری و محتوایی را در قصه، کارگردانی، بازیگری و دیگر بخش‌های فنی کار رعایت کنند.

بدون شک با این فرمول می‌توان «آژانس دوستی» را با خیالی راحت در دسته سریال‌های ماندگار سیما قرار داد. سریالی کمدی – اجتماعی که همه چیز آن به اندازه بود، هم شخصیت‌پردازی‌های جذابش، هم دیالوگ‌های طنازانه‌اش و هم فضاسازی قسمت‌های مختلف که با وجود اپیزودیک بودن، اما هر قسمت آن توانایی همراه کردن مخاطب را با خود داشت.

سریال «آژانس دوستی» از ابتدا در دسته آثار پر سروصدا قرار نمی‌گرفت، حواشی پیرامون آن کم بود و چون ساخت آن به اندازه سریال‌های تاریخی دردسر نداشت، رسانه‌های آن زمان نیز توجه ویژه‌ای به این سریال نداشتند. شاید به همین دلیل باشد که با وجود اینکه «آژانس دوستی» قابلیت‌های کافی برای جریان‌ساز بودن داشت، اما در زمان پخش، آن طور که باید و شاید و به اندازه خیلی دیگر از سریال‌های تلویزیون در دهه هفتاد و هشتاد با اقبال عمومی مواجه نشد. سریال‌هایی مثل «پدر سالار»، «زیر آسمان شهر»، «در پناه تو»، «امام علی (ع)» و... که هرکدام از آنها در زمان روی آنتن بودنشان، به اصلی‌ترین سریال سیما بدل شدند.

فضای کلی سریال «آژانس دوستی» فضایی شاد و سرگرم‌کننده است. این اثر شریف که با مضمونی کمدی و شخصیت‌های بعضاً تیپیکال ساخته شده، در بسیاری از قسمت‌ها، ایده‌های درخشانی دارد. کمدی‌های موقعیت، دیالوگ‌های حکیمانه و رندانه که در دهان شخصیت‌ها قرار می‌گیرد (به‌خصوص صحبت‌های هوشنگ رئوفی با بازی مرحوم حسین پناهی)، ایده‌های جذاب و نو و استفاده از بازیگران مهمان متعدد باعث شد تا این سریال از ورطه تکرار خارج شود و در دسته سریال‌های دیدنی تلویزیون در دهه هفتاد قرار بگیرد. دهه‌ای که بسیاری از بهترین ساخته‌های تلویزیون از دل آن بیرون آمدند و خیلی از هنرمندان کوچک و بزرگ این روزها، سابقه در ثبت خاطرات آن سال‌ها دارند.

بیشتر بخوانید:

«آرایشگاه زیبا»؛ حکایت عاشقی پردردسر «آقا اسد»
راهزنان خشن اما دوست‌داشتنی «روزی روزگاری» چگونه ستاره‌های تلویزیون شدند؟
«شهریار»؛ قصه پرحاشیه شاعری که عاشق بود
«شب دهم» ماندگارترین سریال مناسبتی تلویزیون

ستاره‌ها در کنار هم

نام‌های بزرگی در ساخت سریال «آژانس دوستی» حضور دارند، هم بازیگران اصلی و مهمان سریال و هم هنرمندانی که در پشت دوربین آن حضور داشتند. فردوس کاویانی، مرحوم اسماعیل داورفر، مرحوم حسین پناهی، اصغر همت، سحر جعفری جوزانی، پژمان بازغی و حمید لولایی بازیگران اصلی این سریال بودند که اکثر آنها (به جز بازغی و جعفری جوزانی) بازیگران مطرح آن روزهای تلویزیون و تئاتر بودند و تک و توک هم در فیلم‌های سینمایی حضور داشتند. پژمان بازغی که در این سریال با نقش «جواد آقا» (با لحن خاص سحر جعفری جوزانی بخوانید!) به‌عنوان بازیگری جوان جدید به سینما و تلویزیون معرفی شد، خیلی زود پس از دیده شدن در این سریال به چهره‌ای مطرح در دنیای هنر هفتم تبدیل شد. او در سال‌های پس از «آژانس دوستی»، در فیلم‌ها و سریال‌های متعددی ایفای نقش کرد، اما هنوز هم خیلی از دوستداران سریال‌های ایرانی او را به خاطر بازی در همین سریال به یاد می‌آورند.

علی نصیریان، نیکو خردمند، جعفر بزرگی، مهرانه مهین‌ترابی، رضا شفیعی‌جم، الهام پاوه‌نژاد، اصغر بیچاره، داریوش اسدزاده، یوسف تیموری و... نیز برخی از بازیگران شناخته شده‌ای بودند که در یک یا چند قسمت این سریال حضور داشتند. اکثر آنها افرادی بودند که در قالب مسافر با رانندگان آژانس همراه می‌شدند و خودشان را به دنیای جذاب آژانس دوستی وارد می‌کردند.

«آژانس دوستی» در زمینه کارگردانی، یکی از رکوردداران تاریخ تلویزیون ایران است. این سریال ۵۳ قسمتی را ۷ کارگردان ساختند، کارگردان‌هایی که برخی از آنها بزرگان سینما و تلویزیون بودند و هستند. احمد رمضان‌زاده، حمیدرضا صلاحمند، مجید جعفری شیرازی، محرم زینال‌زاده، کاوه دژکام، اکبر منصور فلاح و فرامرز قریبیان هفت هنرمندی بودند که هرکدام از آنها، تعدادی از قسمت‌های این سریال را کارگردانی کردند.

بسیاری از منتقدان بر این باورند، آثار نمایشی که بیش از یک کارگردان دارد، حکم غذایی را دارند که دو آشپز آن را پخته‌اند، و نتیجه کار قطعاً یا شور خواهد شد یا بی‌نمک. اما می‌توان گفت که «آژانس دوستی» از این قاعده کلی مستثنا است و با وجود اینکه هفت نفر روی صندلی کارگردانی آن نشستند، نه شور شده نه بی‌نمک. قطعاً این مسئله که سریال به‌صورت اپیزودی ساخته شده است و قسمت‌ها (به جز چند مورد) ارتباط معنایی و محتوایی خاصی با یکدیگر ندارند، کمک بزرگی به این هفت سازنده کرده تا قصه‌های مدنظر خودشان را با بازیگران جلو ببرند.

شاید بتوان گفت کار سخت را در این سریال بازیگران آن انجام دادند. آنها باید برای هر قسمت با یک کارگردان کار می‌کردند و شخصیت‌های اصلی داستان در طول تولید پروژه، برای بهتر درآوردن نقش‌هایشان، مجبور بودند نظرات هفت نفر را بشنوند و روی سیستم کاری خود اعمال کنند. البته بسیاری از این کارگردان‌ها، خود بازیگری را هم تجربه کرده بودند و شناخت درستی از جایگاه هنرپیشه‌های این اثر داشتند، مخصوصاً فرامرز قریبیان که یکی از ستارگان پرفروغ سینما در دهه شصت و اوایل هفتاد بود.

بیشتر بخوانید:

تقابل «پدرسالار» مقتدر و عروس طغیانگر در جعبه جادو
خاطره بازی با «پس از باران» ۲۰ سال بعد از پخش
«زیر آسمان شهر» آغاز محبوبیت مهران غفوریان در تلویزیون
قصه‌گویی به سبک شرقی در «هزاردستان» علی حاتمی

دیگر عوامل پشت صحنه این سریال هم چهره‌های مطرحی بودند و از دل آنها که خیلی شناخته شده نبودند هم بعدها، هنرمندان شناخته‌شده‌ای متولد شدند. منوچهر هادی یکی از آن چهره‌هاست، او جزء عوامل فنی و پشت صحنه‌ای سریال «آژانس دوستی» بود و چند وقت پیش عکسی از حضورش در پشت صحنه کار را در فضای مجازی منتشر کرد، کسی که این روزها با ساخت سریال‌ها و فیلم‌های پرزرق‌وبرق، یکی ازپرفروش‌ترین کارگردان‌های سینمای ایران محسوب می‌شود.

خلاقیت و ساختارشکنی رمز موفقیت

در آن سال‌ها اکثراً طنزهای نود شبی تلویزیون بودند که به‌صورت اپیزودیک ساخته می‌شدند و سریال‌های مهم دیگر، داستانی واحد داشتند که هر قسمت آن، پایه‌گذار اتفاقات قسمت بعدی اثر بود. اما سازندگان «آژانس دوستی» در آن سال تصمیم گرفتند این ساختار ثابت را بشکنند و سریالی را روانه آنتن کنند که هر قسمت آن، با قسمت قبل متفاوت باشد و فقط شخصیت‌ها و لوکیشن اصلی آن، ثابت باشد. این تنها نوآوری و خلاقیت سریال «آژانس دوستی» نبود، تیتراژ ابتدایی آن نیز جزء بخش‌های دوست‌داشتنی سریال بود. بازیگران این سریال در ابتدای هر قسمت با سبک و سیاق جدیدی معرفی می‌شدند و بخش‌هایی از بازی‌های آنها، معرف‌ حضورشان در سریال بود (هم بازیگران اصلی و هم بازیگران مهمان). این فرمول برای بخش‌های فنی سریال هم وجود داشت و با تصاویر آرشیوی از پشت صحنه سریال، فیلم‌ها و عکس‌هایی از عوامل سریال را هم به تصویر می‌کشیدند و آنها را با تصویرشان معرفی می‌کردند. یعنی در روزگاری که کسی حتی چهره کارگردان‌های سریال‌های معروف تلویزیون را نمی‌شناخت،  تماشاگران این سریال با نام و چهره صدابردار، فیلمبردار، کارگردان، طراح گریم و... سریال آشنا بودند.

این خلاقیت‌های جذاب، در کنار ساختار و محتوای دلنشین سریال، خروجی نهایی «آژانس دوستی» را به اثری ماندگار تبدیل کرد سریالی که اگرچه در زمان خود آن طور که استحقاقش را داشت، قدر ندید اما پس از آن و با افت کیفی آثار تلویزیونی، به جایگاهی واقعی‌اش رسید و حالا از نظر بسیاری از منتقدان سینما و تلویزیون و اهالی رسانه و مردم، از بهترین ساخته‌های رسانه ملی است.

انتهای پیام/۴۱۷۳/پ