متولیان فرهنگی از ساختارشکنی در اندیشه نهراسند/ شالوده‌شکنی در نحوه ارائه معنا پیدا می‌کند
گروه استان‌های خبرگزاری آنا؛ دانشگاه آزاد اسلامی در راستای تحقق فرمایش مقام معظم رهبری رویداد ملی مسابقات دانشجویی کرسی‌های آزاداندیشی را پیش از عید نوروز ۱۴۰۰ به‌صورت واحدی و استانی برگزار کرد و تیم‌های راه‌یافته به مرحله کشوری مشخص شدند. بر این اساس از نیمه دوم فروردین مرحله کشوری این رویداد آغاز شد و دانشجویان رقابت نفسگیری را در این مرحله انجام دادند.
نکته‌ای که در مرحله استانی رویداد ملی کرسی‌های آزاداندیشی بیشتر نمود داشت، گزاره‌ها و موضوعاتی بود که توسط دانشجویان انتخاب می‌شد و دغدغه دانشجویان مورد توجه مسئولان دانشگاه آزاد اسلامی قرار داشت.
مسئولان برگزاری رویداد استانی کرسی آزاداندیشی سعی داشتند اصول و اخلاق، فرآیندهای علمی و منطقی و طرح مسئله و مهارت فن بیان را در برگزاری این رویداد پررنگ‌تر کنند و داوری نیز بر همان اساس صورت گرفت.
در نخستین رویداد رقابت تیم‌های دانشجویی در کرسی‌های آزاداندیشی یک‌هزار و ۴۵۶ تیم شرکت کردند. هر تیم چهار نفره در قالب ۶ موضوع سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی هنری، هنر و معماری و سلامت رودرروی یکدیگر قرار گرفتند.
بیشتر بخوانید:
کرسی‌های آزاداندیشی محکی بر افکار و اندیشه‌ها
غنای کرسی‌های آزاداندیشی با انتخاب آزاد موضوعات
از مطالعه هزاران جلد کتاب در رویداد کرسی‌های آزاداندیشی تا پیشنهاد مناظره میان استادان
آتش به اختیاری دانشگاه آزادی‌ها در کرسی‌های آزاداندیشی
در این رقابت‌ها ۸۰۰ عضو داوری در مرحله استانی حضور داشتند و از تعداد یک‌هزار و ۴۵۶ تیم و برگزاری ۲ هزار کرسی ۲۶۳ تیم به مرحله کشوری راه یافتند.
تیم‌های برنده و محورهای مختلف مرحله پایانی رویداد ملی کرسی‌های آزاداندیشی دانشگاه آزاد اسلامی را اینجا بخوانید.
خبرگزاری آنا در سلسله گفت‌وگوهای خود با معاونان فرهنگی دانشجویی دانشگاه آزاد اسلامی در واحدهای دانشگاهی فعالیت‌های دانشگاه را با تأکید بر برگزاری کرسی‌های آزاداندیشی بررسی می‌کند.
در این بخش از گفت‌وگو به‌سراغ مهدی ملک‌محمدی، معاون فرهنگی دانشجویی دانشگاه آزاد اسلامی واحد دماوند رفتیم تا اقدامات و فعالیت‌های این معاونت را در راستای توسعه و گسترش کرسی‌های آزاداندیشی در این دانشگاه جویا شویم. مشروح گفت‌وگوی آنا با ملک‌محمدی در پی می‌آید:
آنا: نظرتان درباره کرسی‌های آزاداندیشی و فضای فکری آزاد چیست؟
ملک‌محمدی: آموزه‌های دینی و پیشوایان مذهبی ما همواره از تکثر اندیشه‌ها و فضای فکری آزاد حمایت و استقبال کرده‌اند. اساساً پیشرفت مسلمانان و تمدن اسلامی زمانی شکل گرفت که دیدگاه‌های مختلف فکری فرصت بروز یافتند و عالمان توانستند آزادانه سخن بگویند و بنویسند.
فضای قرون چهارم و پنجم هجری به‌خصوص در بغداد برای ما بسیار درس‌آموز است و در دوران اخیر بزرگانی مانند شهید بزرگوار استاد مطهری بر آزادی تفکر و بیان تأکید داشته و حتی معتقد بودند مخالفان فکری و عقیدتی حق دارند در محیط‌های دانشگاهی به بیان دیدگاه‌های خود بپردازند و ما نیز در فضایی علمی باید با آنان به بحث بنشینیم.
تأکید مقام معظم رهبری بر تداوم برگزاری کرسی‌های آزاداندیشی
مقام معظم رهبری در ادامه همین رویه صحیح از سال‌ها پیش بر شکل‌گیری کرسی‌های آزاداندیشی در حوزه و دانشگاه بارها تأکید کرده‌اند؛ اما همانطور که می‌دانید، این موضوع به نهضتی بین فرهیختگان تبدیل نشده است.
رویداد ملی کرسی‌های آزاداندیشی در دانشگاه آزاد اسلامی، بزرگ‌ترین پاسخ مثبتی است که سال‌های اخیر به فراخوان ایشان داده شده است، از این رو، باید آن را به فال نیک گرفت.
قطعاً هر اقدامی در گام‌های نخستین خود با چالش‌هایی مواجه است؛ اما آنچه مهم بوده گام بزرگی است که برداشته شده و می‌تواند برای پویایی فکری جامعه دانشگاهی نویدبخش باشد.
آنا: با توجه به برگزاری رویداد ملی کرسی‌های آزاداندیشی، وضعیت دانشگاه متبوع خود و استقبال دانشجویان از این کرسی‌ها و موضوعات تعیین شده چگونه بود؟
ملک‌محمدی: در دانشگاه آزاد اسلامی واحد دماوند، از ابتدای ابلاغ بخشنامه و دستورالعمل، تبلیغات گسترده‌ای از طریق سایت معاونت فرهنگی این دانشگاه، گروه‌ها و کانال‌های بین دانشجویان صورت گرفت و از ظرفیت گروه معارف و استادان فعال و اثرگذار فرهنگی برای ترغیب دانشجویان به شرکت در رویداد بهره گرفته شد.
ناآشنایی دانشجویان با کرسی آزاداندیشی و ابهامات موجود مانع بزرگی برای جلب مشارکت آنان بود؛ اما استادان تلاش کردند توضیحات لازم را به دانشجویان ارائه کنند. کارگاهی مجازی نیز برای توجیه دانشجویان برگزار شد و در نهایت از ۲۰ تیم دانشجویی ثبت‌نام کردیم که به نظر می‌رسد رقم نسبتاً خوبی است.
در این راستا دو تیم از تیم‌های اعزامی ما به مرحله کشوری راه یافتند و قطعاً اگر شرایط نامعمول کرونا نبود، مشارکت در دانشگاه آزاد اسلامی واحد دماوند، استان و کشور بیش از این بود.
مانع دیگری که به وجود آمد، لزوم حضور دانشجویان در مرحله استانی بود و از آنجا که تعدادی از دانشجویان تحصیلات تکمیلی در سایر استانها سکونت داشتند، نتوانستند حضور یابند.
کرسی‌های آزاداندیشی چگونه از حالت تشریفاتی خارج می‌شود؟
به‌طور طبیعی گلایه‌هایی نیز از سوی برخی تیم‌های دانشجویی درباره نحوه برگزاری کرسی‌های آزاداندیشی وجود داشت که با انعکاس آن به مسئولان رویداد برای احقاق حق دانشجویان بازبینی لازم انجام شد.
آنا: چه راهکاری دارید تا کرسی‌های آزاداندیشی از حالت تشریفاتی خارج شده و به گفت‌وگوی آزاد و جدی تبدیل شود؟
ملک‌محمدی: دانشجویان و استادان باید با همه وجود احساس کنند می‌توانند آزادانه دیدگاه‌های خود را درباره مسائل مختلف بیان کنند. شاید در دوره‌هایی وجود نگاه پلیسی و حراستی به مسائل موجب شده، بسیاری از فرهیختگان ما محافظه‌کارانه عمل کنند و ترجیح دهند درباره برخی مسائل کمتر صحبت کنند.
پیشرفت مسلمانان و تمدن اسلامی زمانی شکل گرفت که دیدگاه‌های مختلف فکری فرصت بروز یافتند و عالمان توانستند آزادانه سخن بگویند و بنویسند.این موضوع نه در سطح دانشگاه، بلکه در سطح عموم جامعه به یک فرهنگ تبدیل شده است و به نظر می‌رسد بیش از هر چیز متولیان فرهنگ و سیاست باید زمینه‌های گفت‌وگوی آزاد را بیشتر فراهم کنند. رسانه‌ها به‌خصوص صدا و سیما نقش مهمی دارند و البته دانشگاه به‌عنوان قطب فرهنگی همینطور.
این حس باید اگر از سوی متولیان به عموم فرهیختگان منتقل شود که گرفتار فضاهای حراستی نمی‌شوند و مردم بتوانند به متولیان امور اعتماد کنند، فضای مبارکی برای تبادل افکار و اندیشه‌های نو شکل می‌گیرد و نتیجه‌اش یافتن راه‌های تازه برای رفع مشکلات و پیشرفت است.
البته باید توجه داشت که فرهنگ امری دستوری نیست و یک‌شبه تغییر نمی‌کند؛ بلکه باید به‌درستی و در طول زمان مدیریت و مانند درختی شکوفا شود.
آنا: چگونه می‌توان از ساختارشکنی، شالوده‌شکنی و بر هم زدن پایه‌های هویت ملی در کرسی‌های آزاداندیشی جلوگیری و نتیجه آن را در جامعه ساری و جاری کرد؟
ملک‌محمدی: ما متولیان فرهنگ نباید از ساختارشکنی در اندیشه بهراسیم و اگر اجازه دهیم افکار مختلف مطرح و در فضایی گفت‌وگومحور به اشکالات پاسخ داده شود، در نهایت پیروز خواهیم بود.
سیره اهل بیت (علیهم‌السلام) ما هم چنین بوده است. شهید مطهری در مجموعه آثار (ج ۲۳، صص ۱۲۵- ۱۲۶) صراحتاً می‌فرماید که استاد مارکسیسم باید در دانشکده الهیات کرسی تدریس مارکسیستی داشته باشد و متقابلاً استادان مسلمان نیز به نقد و بررسی افکار آنان خواهند پرداخت.
از بیانات شهید مطهری این نکته هم استفاده می‌شود که مخالفان حق ندارند ایدئولوژی‌های خود را با التقاط در قالب آیات و احادیث به مخاطبان ارائه کنند و در فضایی غیرعلمی به ترویج سخنان خود در بین دانشجویانی بپردازند که چه بسا تحت تأثیر رابطه احساسی استاد و شاگردی و در جایی غیر از دانشکده الهیات به سخنان ایشان گوش می‌دهند.
بیشتر بخوانید:
تبعات دوری دانشجویان از عقلانیت، منطق و مستندات در کرسی‌های آزاداندیشی
خروج کرسی‌های آزاداندیشی از حالت تشریفاتی با ترویج فرهنگ نقد منصفانه
گفت‌وگوی آزاد جزء برنامه درسی دانشجویان قرار گیرد
احتجاج دانشجویان در کرسی‌های آزاداندیشی با تأکید بر ۳ اصل
فتح قله‌های علمی با افزایش غنای کرسی‌های آزاداندیشی
به تعبیر دیگر، جای سخنان عقیدتی در دانشکده الهیات باز است و اجازه طرح اندیشه‌های مخالف در دیگر دانشکده‌ها و کلاس‌ها، از خطوط قرمز تلقی می‌شود. مرحوم امام خمینی(ره) نیز آنجا که در وصیتنامه خود از دانشگاه و استادان منحرف ابراز نگرانی می‌کنند، ورود به چنین خط قرمزهایی است.
در واقع، شالوده‌شکنی نه در اصل سخن، بلکه در نحوه ارائه معنا پیدا می‌کند. از فرمایش امام خمینی(ره) و شهید مطهری برنمی‌آید که تریبون‌ها و فضاهای عمومی، عرصه‌ای برای هرگونه سخن گفتن و حتی خدشه به مقدسات و اصول اعتقادی باشد، بلکه آزاداندیشی در میان دانشیان همان رشته معنا می‌یابد یا در فضایی که دو گروه مخالف و موافق فرصتی برابر برای سخن گفتن داشته باشند.
همچنین رعایت اخلاق گفت‌وگو و پرهیز از توهین به اصول و مقدسات نیز باید مورد توجه قرار گیرد و آنچه در کرسی آزاداندیشی مورد اهتمام قرار می‌گیرد، استدلال و منطق است، نه احساساتی کردن فضا و مغالطه‌گری.
آنا: چه پیشنهاد و ایده‌ای دارید تا کرسی‌های آزاداندیشی از سطح دانشگاه به جامعه سوق پیدا کند و مردم و نخبگان جامعه بتوانند به‌راحتی با هم مناظره دوستانه داشته باشند؟
ملک‌محمدی: کرسی‌های آزاداندیشی دست کم از دو جهت برای جامعه مبارک است؛ نخست به ارتقای فرهنگ عمومی و نهادینه شدن گفت‌وگو کمک می‌کند و یکی از آسیب‌های جدی در روابط خانوادگی، دوستی و کاری، نبود فضای گفت‌وگو و رعایت احترام متقابل است.
با تمرین در کرسی‌های آزاداندیشی می‌توانیم با استدلال و منطق سخن بگوییم و یکدیگر را با وجود داشتن دیدگاه‌های متنوع تحمل کنیم؛ البته تحمل کردن یکدیگر، لزوماً به معنای پذیرش سخنان طرف مقابل نیست.
منطق و عقلانیت ارکان گفت‌وگو است
دوم اینکه در گفت‌وگو، اندیشه‌ها و نوآوری‌هایی بروز می‌کند که انتقال آن به مسئولان، چه بسا بتواند گرهی از مشکلات را باز کند.
آنا: محور منطق و عقلانیت تا چه اندازه در برگزاری کرسی‌های آزاداندیشی رعایت می‌شود؟
ملک‌محمدی: منطق و عقلانیت ارکان گفت‌وگو است. نمی‌توان با فضایی پر از هیجان و احساسات که عمدتاً با انواعی از مغالطه همراه است، به آزاداندیشی دست یافت. در واقع، مغالطه به‌ویژه آنجا که صاحبش آگاهانه به آن دست می‌زند تا حریف را منکوب کند و صحنه را به نفع خود تغییر دهد مغایر با هدف گفت‌وگو است.
به عنوان یک ضرورت، پیشنهاد می‌کنم شیوه درست اندیشیدن را که در قالب دانش منطق به آن پرداخته می‌شود به صورت عملی و کارگاهی و به‌عنوان یک مهارت زندگی در سرفصل‌های آموزشی فرهنگی بگنجانیم و سعی کنیم گوشه‌هایی از مغالطاتی که در مناظره‌ها و گفت‌وگوهای مشهور رخ داده را برای مهارت‌آموزان تحلیل کنیم.
تمرین و ممارست در گفت‌وگو و گوشزد کردن خطاهای آن به مرور می‌تواند ما را در آزاداندیشی به‌معنای واقعی که بر محور عقلانیت شکل می‌گیرد، موفق‌تر کند.
آنا: یکی از مؤلفه‌های اصلی کرسی‌های آزاداندیشی تضارب آراست، این تضارب آرا بر فضای کرسی‌های آزاداندیشی تأثیر منفی می‌گذارد یا مثبت؟
ملک‌محمدی: تضارب آرا لازمه گفت‌وگو است و تا اندیشه‌ها با یکدیگر برخورد نکند، سخن و اندیشه نو پدید نمی‌آید. حتی زمانی که یک فرد شخصاً به اندیشه‌ای نو دست می‌یابد، حتماً پیش از آن و در گفت‌وگو با خویشتن افکار مختلفی را با یکدیگر مواجه کرده و توانسته به اندیشه‌ای جدید دست یابد.
منطق و عقلانیت ارکان گفت‌وگو است. نمی‌توان با فضایی پر از هیجان و احساسات که عمدتاً با انواعی از مغالطه همراه است، به آزاداندیشی دست یافت.طرفداری از گفت‌وگوی آزاد و آزاداندیشی به معنای پذیرش درستی اندیشه‌هایی نیست که فرصت جولان می‌یابند. فقهای اسلامی برای پذیرش یک نظر معیارهایی را مطرح کرده‌اند و اهل منطق و سایر دانش‌ها معیارهای روش‌شناسانه خود را برای پذیرش یک نظر دارند.
موضوع مورد بحث در آزاداندیشی آن است که افکار مختلف عرصه بروز بیابند و افراد سعی کنند با معیارهای مربوط در هر دانش، به درستی‌آزمایی آن سخنان بپردازند.
آنا: تعامل حوزه و دانشگاه در برگزاری کرسی‌های آزاداندیشی را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
ملک‌محمدی: آیت‌الله جوادی آملی تأکید می‌کنند که موضوع مطالعه حوزویان آیات کتاب تدوینی خداوند است؛ یعنی درباره قرآن و به تبع آن روایات سخن می‌گویند و دانشگاهیان، درباره آیات کتاب تکوین و هستی بحث می‌کنند؛ بنابراین به گونه‌ای آیات خداوند را تفسیر می‌کنند و بر این اساس دانش‌ها الهی‌اند. این سخن می‌تواند نقطه عزیمتی برای گفت‌وگوی حوزویان و دانشگاهیان و همگرایی ایشان باشد.
پرداختن به این سخن فرصت خاص خود را می‌طلبد و ایشان در بخش‌های مختلفی از کتاب‌ها و سخنرانی‌های خود به آن پرداخته‌اند و به‌طور ویژه کتاب «منزلت عقل در هندسه معرفت دینی» به همین موضوع پرداخته است.
در نظام علمی سکولار، نمی‌توان نقطه اشتراکی برای گفت‌وگوی دو صنف یادشده تصور کرد؛ اما به نظر می‌رسد، لااقل یکی از راه‌های متصور برای تعامل این دو گروه در عرصه آزاداندیشی، نظریه آیت‌الله جوادی است.
آنا: طی سال‌های گذشته با تبلیغ دشمنان نظام عنوان می‌شود که طرفداران جمهوری اسلامی فاقد منطق هستند برای مقابله با این تبلیغ منفی چه باید کرد؟
ملک‌محمدی: بخش عمده‌ای از آنچه دشمنان مطرح می‌کنند تبلیغات بوده و مستندشان هم پاره‌ای تنگ‌نظری‌هاست که طرفداران نظام و انقلاب نشان داده‌اند و بهترین راه، تبلیغات عملی در این زمینه و میدان دادن برای بحث و نظر منطقی است.
نخست باید فرصت گفت‌وگو را برای سلایق فکری مختلف فراهم کرد و دوم اینکه افراد توانمند انقلابی در میدان به دفاع منطقی و عاقلانه از ارزش‌ها بپردازند. اگر به ارتقای چنین فضایی کمک کنیم و به رویه رو به افزایش ما تبدیل شود، حقیقت‌خواهان، حقیقت را خواهند دید؛ هرچند مخالفان همواره دست از تبلیغات غیراخلاقی خویش برنمی‌دارند.
۹. و سخن پایانی ...
ملک‌محمدی: از کسانی که علَم رویداد ملی کرسی‌های آزاداندیشی را که یکی از منویات بر زمین مانده رهبر معظم انقلاب بود، برافراشتند و تجربه‌ای ارزشمند را در دانشگاه آزاد اسلامی رقم زدند، سپاسگزاریم.
از معاونت فرهنگی دانشگاه آزاد اسلامی به‌عنوان متولی اصلی و معاون استان تهران به‌عنوان دبیر کشوری رویداد کرسی‌های آزاداندیشی قدردانی می‌کنم، امیدوارم علَم کرسی‌ها همواره در دانشگاه آزاد اسلامی برافراشته بماند و تجربیات پیشین، بتواند مانع کاستی‌های احتمالی در آینده باشد.
انتهای پیام/۴۰۷۸/۴۰۶۲/پ
انتهای پیام/