حال نزار ادبیات در بازار نشر

به گزارش گروه رسانه‌های دیگر خبرگزاری آنا به نقل از جام‌جم، آمار کتاب در 9 ماهه نخست سال 94 نشان می دهد در این مدت در مجموع 50 هزار و 82 عنوان کتاب منتشر شده است. این رقم یعنی، بازار نشر امسال موفق شده رکورد تمام پنج سال گذشته را بشکند. چراکه در سال 1390، تعداد کل عناوین منتشر شده 44 هزار و 344 عنوان بود که در سال‌های 91 و 92 به ترتیب به 43 هزار و 11 عنوان و 42 هزار و 890 عنوان کاهش یافت. البته در این دو سال بازار نشر متاثر از تورم، نوسانات قیمت ارز و افزایش قیمت کاغذ و هزینه‌های چاپ قرار گرفت. بعد از این دو سال رکود، در 9 ماهه نخست سال 93 تعداد عناوین کتاب به 48 هزار و 92 عنوان رسید و امسال هم این رقم از 50 هزار عنوان فراتر رفت.

کتاب‌ها را آخر پاییز می‌شمارند

براساس آمار منتشر شده توسط موسسه خانه کتاب، هر چه آمار تعداد عناوین منتشر شده دلگرم کننده است، از آن‌سو آمار شمارگان کتاب وضعیت نگران کننده‌ای دارد. شمارگان متوسط کتاب‌ها در 9 ماهه نخست سال 90 رقمی برابر 2699 نسخه بوده است که این رقم در سال‌های 91 و 92 به 2534 نسخه و 2248 نسخه کاهش یافت. در سال 1394 شمارگان متوسط به زیر 2000 نسخه و رقم 925 1نسخه رسید. در مدت مشابه امسال نیز شمارگان متوسط باز هم پایین تر رفت و به رقم 1741 عنوان رسید.

درباره بیشترین عناوین کتاب‌ها باید گفت به‌جز سال 90 که کتاب‌های با موضوع دین بیشترین عناوین را در بین موضوعات در اختیار داشتند، در 4 سال اخیر این رکورد از آن کتاب‌های علوم عملی بوده است. با این حال کتاب‌های علوم عملی در سال 90 جایگاه دوم را در اختیار داشتند، در دو سال بعد از آن کتاب‌های کودک و نوجوان رتبه دوم را داشتند. سال 94 کتاب‌های دین رتبه دوم را از آن خود کردند و امسال کتاب‌های حوزه ادبیات بودند که جایگاه دوم بیشترین تعداد عناوین در میان موضوعات مختلف را به خود اختصاص دادند.

تعداد عناوین کتاب‌های ادبیات از حدود 5000 نسخه در 9 ماهه نخست سال‌های اوایل دهه 90، امسال به بیش از 7000 عنوان رسیده است. اما شمارگان کتاب‌های ادبیات هم متاثر از شمارگان متوسط همه موضوعات دیگر است؛ به این صورت که شمارگان متوسط کتاب‌های ادبیات در سه فصل نخست سال 90، بیش از 2000 نسخه بود که در سال بعد از آن به 1742 نسخه رسید. سال 92 این تعداد به 1821 نسخه افزایش یافت، اما سال 94 در کاهشی چشمگیر به 1349 نسخه رسید. در سه فصل نخست امسال یعنی فصل‌های بهار و تابستان و پاییز این رقم باز هم کاهش یافت و به 1203 نسخه رسید.

دلایل کاهش شمارگان به روایت یک نویسنده

حسین فتاحی، داستان‌نویس درباره افزایش تعداد عناوین کتاب‌ها از یک‌سو و کاهش شمارگان از سوی دیگر به‌خصوص در حوزه ادبیات به جام‌جم گفت: تا آنجا که اطلاع دارم ناشران از انبار کردن کتاب پرهیز می کنند. چون روند چاپ و ممیزی کتاب و صدور مجور تسهیل یافته، ناشران به جای این که کتابی را در شمارگان 3000 نسخه منتشر کنند، ترجیح می‌دهند در شمارگان پایین‌تری چاپ کنند. به‌خصوص که با نوسانات قیمت‌ها این کار مقرون به صرفه‌تر است.

این نویسنده ادامه داد: دلیل دیگر کاهش شمارگان این است که چون قیمت کتاب نسبت به قبل گران‌تر شده و بودجه مردم ثابت مانده است، اگر کسی قبلا با مثلا 30 هزار تومان پنج کتاب می‌خرید، امروز می‌تواند دو کتاب بخرد. بنابراین متناسب با خرید کتاب، بودجه مردم افزایش نیافته است.

فتاحی دلیل دیگری هم برای کاهش شمارگان کتاب عنوان کرد و افزود: مشکل دیگر، نبود ویترین کتاب است. دسترسی به کتاب برای مردم به‌خصوص در شهرهای بزرگ که رفت و آمد سخت‌تر شده، محدود شده است و مثلا در تهران سخت است مردم بخواهند برای خرید کتاب فقط به انقلاب مراجعه کنند. اگر می‌توانستیم فروشگاه‌های مختلف را در نقاط مختلف شهر دایر کنیم یا نمایشگاه‌های دائمی کتاب برپا می کردیم تا مردم راحت‌تر به کتاب دسترسی یابند، مشکل ویترین کتاب تا حدی رفع می‌شد.

مشکلات کاهش شمارگان از زبان یک ناشر

محمدعلی جعفریه، مدیر نشر ثالث که بیشتر در حوزه ادبیات کار می کند هم کاهش شمارگان کتاب را نتیجه کاهش خواننده عنوان کرد و گفت: مراکز عرضه کتاب نسبت به رشد تعداد عناوین ثابت مانده و کمتر شده است. وقتی کتاب با وجود افزایش تعداد عناوین مکانی برای عرضه نداشته باشد طبعا شمارگان کاهش می یابد.

او درباره این که ناشران در این شرایط ترجیح می‌دهند کتاب را در شمارگان کمتری منتشر کنند تا کمتر هزینه‌های انبارداری را بپردازند، بیان کرد: روابط ناشر و مولف از نظر اقتصادی درست نیست. قراردادها هم به روز نیست. در نتیجه ناشر سعی می کند کتاب را در شمارگانی منتشر کند که خواب سرمایه کمتری داشته باشد. از طرفی چاپ کتاب دیجیتالی شده است. ناشر می تواند کتاب را در شمارگان کمی منتشر کند و وقتی فروش رفت، بلافاصله با چاپ دیجیتال کتاب را در شمارگان بیشتری بازنشر کند. در واقع در یک حسابداری صنعتی در نشر، ناشران به این نتیجه رسیده اند که کتاب را در شمارگان کمتری منتشر کنند.

این ناشر درباره کاهش محسوس شمارگان کتاب‌های ادبیات گفت: کاهش شمارگان صرفا محدود به کتاب‌های ادبیات نیست، بلکه همه حوزه‌ها را شامل می شود. باید برنامه ریزی شود که این اتفاق نیفتد. آنچه از نظر اقتصادی مسلم است، این که تیراژ 200 تا 500 نسخه نه برای مولف به صرفه است و نه ناشر. مهم‌ترین موضوع این است که بسیاری از مولفان و نویسندگان دیگر تالیف نمی کنند. چون زمانی که برای تالیف می‌گذارند برایشان صرف نمی کند. به همین دلیل است که ما داریم دچار فقر تالیف می‌شویم. حتی کارهای دانشگاهی هم با این موضوع روبه‌روست.

جعفریه با طرح این پرسش که مصرف کتاب کجاست، گفت: بازار مصرف کتاب یا در کتابفروشی است یا در کتابخانه‌ها. تعداد کتابفروشی‌ها که یا ثابت مانده یا کم شده است، نهاد کتابخانه‌های عمومی هم به‌عنوان متولی تجهیز کتاب از یک‌سری از ناشران خاص کتاب می‌خرد. پس ناشر برای اداره دخل و خرجش ناچار است کتاب را با شمارگان کمتری چاپ کند. این موضوع هم برای ناشر و هم برای مولف مطلوب نیست. چون مولف با شمارگان کم، حق‌التالیف کمتری می گیرد. ناشر هم ناچار است همان هزینه‌هایی را بپردازد که برای شمارگان بیشتر تقبل می‌کند. مثلا چاپخانه از ناشر همان هزینه‌ای را برای کتاب‌های زیر 5000 نسخه می‌گیرد که برای کتاب‌های 5000 نسخه دریافت می‌کند. هزینه چاپ و زینک را ناشر باید برای هر شمارگانی یکسان پرداخت کند. به همه اینها باید مشکل انبارداری را هم اضافه کرد.