قبیله‌گرایی و فساد مقامات امنیتی افغانستان عامل پیشروی طالبان بوده است
گروه جهان خبرگزاری آنا- محمد جعفری؛ محمد رحمتی، معاون انستیتو «مطالعات صلح، رسانه و حکومت‌داری خوب» و یکی از فعالان ضد جنگ افغانستانی در مصاحبه با آنا اظهار کرد با توجه به اینکه مردم افغانستان خاطره خوبی از دوره حکومت طالبان ندارند، مطمئناً این گروه نمی‌تواند در درازمدت موفق باشد و درنهایت مردم در قالب یک حرکت بسیجی به خروش می‌آیند و کشور را در راهی درست که به مشارکت دادن تمام اقوام و مذاهب در حکومت ختم خواهد شد، هدایت خواهند کرد.
متن کامل مصاحبه رحمتی با آنا به شرح ذیل است:
آنا: مدتی است که گروه طالبان بدون توجه به اراده مردم افغانستان برای دستیابی به صلح و ثبات باز مثل چند دهه قبل با یورش به مناطق شمالی و غربی کشور قصد تحمیل یک حکومت‌نظامی به سبک طالبان را بر کشور دارند. به نظر شما چه اندیشه‌ای در ورای این اقدامات طالبان است؟
رحمتی: به عقیده من شاید این امکان وجود نداشته باشد که جریان فکری طالبان به‌کلی در افغانستان نابود شود و از بین برود. به هر صورت طالبان متعلق به گروهی از جامعه است که به لحاظ نسبی، اکثریت قومی را در افغانستان به خود اختصاص داده‌اند. بنابراین نمی‌شود آن‌ها را نادیده گرفت و رأی به نابودی آن‌ها داد. به نظر می‌رسد شکل مناسب برای پایان دادن به این معضل روی آوردن به گفت‌وگو، تفاهم و تعامل سازنده و مثبت است. تنها راه این است که مخالفان دولت افغانستان چه در قالب طالبان یا هر قالب دیگری در نظام شریک و سهیم شوند و اهداف خود را از مسیرهای درست، مسالمت‌آمیز و صلح‌آمیز دنبال کنند.
آنا: خوب اگر طالبان نخواهند در این چارچوب قرار بگیرند چه باید کرد؟
رحمتی: درست می‌گویید. همان‌گونه که طالبان تابه‌حال نشان داده‌اند شاید اصلاً نخواهند در یک قالب مسالمت‌آمیز فعالیت کنند اما همه باید در این راه تلاش کنند تا این گروه به راه راست هدایت شود. من فکر می‌کنم کشورهای منطقه هم در پی همین مسیر صلح‌آمیز هستند. تا جایی که من اطلاع دارم و در اظهارات مقامات جمهوری اسلامی ایران هم اثبات شده است، تلاش آن‌ها هم در همین راستا بوده که طالبان بخشی از نظام و دولت افغانستان بشوند. ایران می‌خواهد طالبان هم در قدرت نقش داشته باشد اما با حکمرانی کامل آن‌ها بر افغانستان مخالفت است. سه روز پیش عمران خان، نخست‌وزیر پاکستان در مطلبی که واشنگتن‌پست هم منتشر شد به همین موضوع اشاره کرد که طالبان نمی‌توانند همه افغانستان را تصرف کرده و بر کل افغانستان حاکم شوند، بنابراین مناسب‌تر هم همین است که آن‌ها بخشی از دولت افغانستان باشند تا منازعات پایان بپذیرد.
آنا: درست است اما اگر طالبان بخواهند به رویکرد اخیرشان ادامه دهند چه خواهد شد؟
رحمتی: واضح است که اگر طالبان تلاش کنند بر همه افغانستان حاکم شوند به کاری غیرممکن روی آورده‌اند زیرا حتی اگر آن‌ها به‌طور موقت هم بتوانند این حاکمیت را اعمال کنند، حتماً کسانی که ازیک‌طرف حقوقشان به‌وسیله گروه طالبان ضایع شده و نادیده گرفته شده، و از طرفی دیگر ۴۰ سال سابقه تلاش، مبارزه، جهاد، مقاومت و کار برای آبادی کشور را در پرونده خود دارند اجازه نخواهند داد که همه این‌ها نادیده گرفته و نابود شود و حتماً اقشار دیگر هم به هر نحو ممکن تلاش خواهند کرد تا نظام آینده افغانستان همچنان نظامی متکثر و پذیرای همه اقشار و قومیت‌ها و مذاهب باشد.
آنا: آمریکا در این خصوص در حال ایفای یک نقش پیچیده و مرموز است، این‌طور نیست؟
رحمتی: آمریکایی‌ها در پی ایجاد یک دولت موقت در کابل هستند که طالبان هم در آن سهیم باشد و تقسیم قدرت صورت بگیرد و به‌صورت مشترک روی قانون اساسی و یک نظام تازه بحث بشود. البته نظر دولت فعلی در کابل در این زمینه خیلی مهم است. دولت اشرف غنی تابه‌حال با تشکیل یک دولت موقت موافقت نکرده است اما جریان‌هایی در درون نظام و خارج از حلقه اشرف غنی و دولت طرفدار این هستند که با ایجاد یک نظام یا دولت موقت بتوان راه‌حلی را پیدا کرد.
طالبان این بار بیشتر تمرکز خود را بر شمال و غرب افغانستان گذاشته‌اند تا بتوانند پشت جبهه یا جاهایی را که توقع می‌رود مردم در مقابل حکمرانی طالبان مخالفت بیشتری به خرج دهند را زمین‌گیر کنند
احتمال دارد که دیدار مقامات ارشد دولت افغانستان با مقامات آمریکا در واشنگتن بر اوضاع فعلی تأثیرگذار باشد که نتیجه آن را می‌توان در آینده نزدیک مشاهده کرد. پس‌ازاین مرحله است که خواهیم فهمید که آیا ما به‌سوی درگیر شدن در یک جنگ خون‌بار و تمام‌عیار خواهیم رفت یا اینکه زمینه‌هایی برای تعامل و پرهیز از جنگ و نزدیک شدن به تفاهم باز خواهد شد؟
آنا: تصمیم‌هایی که مقامات ارشد می‌گیرند یک سوی قضیه است و اراده مردم سوی دیگر آن؛ شما چه جایگاهی برای مردم افغانستان برای برقراری صلح پایدار قائل هستید؟
رحمتی: پاسخ به این سؤال شما را این‌گونه شروع می‌کنم: درهرصورت ما در روزهای اخیر در برخی مناطق که طالبان دست به حملات گسترده زده بود گروه‌های زیادی از مردم را دیدیم که به صحنه آمده بودند و با در دست داشتن اسلحه قول دفاع از منطقه خود در مقابل طالبان را می‌دادند. من این تصاویر و فیلم‌های منتشرشده مردم را رد نمی‌کنم اما به‌هرحال بیشتر مردم از فساد و ناکارآمدی مقامات حکومتی ناراضی هستند و همین امر است که انگیزه جامعه را برای دفاع از نظام کاهش داده است. من این مسئله را نیز رد نمی‌کنم که در چارچوب همین نظام حکومتی فرصت‌های مختلف آموزشی، فرهنگی و اقتصادی برای مردم پیش آمده است اما توقع و انتظار مردم همیشه بیشتر این‌ها بوده که متأسفانه برآورده نشده است.
بیشتر بخوانید:
خاش در افغانستان به دست طالبان سقوط کرد
ارتش افغانستان ۳ شهرستان را از طالبان پس گرفت
بحث فساد اداری در افغانستان بسیار جدی است. متأسفانه وضعیت به‌گونه‌ای است که نارضایتی عمومی از دولت افغانستان تا حد هشداردهنده‌ای رسیده است. متأسفانه در طول ۲۰ سال گذشته یک نظام کارآمد، مؤثر و خدمتگزار ایجاد نشد که باعث رضایت مردم شود. به عقیده من این نقصان عوامل مختلف خارجی و داخلی دارد و این موضوع هم به نحوی سبب شده که شاید مردم خیلی انگیزه کافی برای دفاع نداشته باشند و از جهاتی حتی در برخی موارد، رفتارهای طالبان را ترجیح بدهند چون خصوصاً در دو، سه سال اخیر ناامنی، جرم و جنایت گسترش پیدا کرده است. افراد سودجو از این نابسامانی‌ها و ضعف مدیریتی حتی در مناطقی که تحت تصرف دولت است سوءاستفاده کرده‌اند و دست به اذیت و آزرده‌خاطر کردن مردم زده‌اند.
آنا: به قول شما این ناکارآمدی و فساد در طول ۲۰ سال گذشته در سطح مقامات بالای افغانستان وجود داشته اما چرا حالا خودش را بروز داده است؟
رحمتی: تا قبل از اینکه جو بایدن، رئیس‌جمهور آمریکا فرمان خروج نیروهای ایالات‌متحده را صادر کند نیروهای مخالف دولت مطمئن بودند در صورت دست زدن به حملات گسترده نیروهای خارجی از نیروهای دولتی حمایت خواهند کرد؛ اما با اعلام خروج خارجی‌ها، طالبان به‌عنوان مخالف اصلی دولت به این نتیجه رسید که حمایتی از ارتش افغانستان در کار نخواهد بود. به همین دلیل بود که جنگجویان طالب در شمال افغانستان و حتی در مناطقی از غرب کشور دست به عملیات زدند. در ولایت غزنین هم که چند روز پیش شروع به فعالیت مسلحانه کردند. در جنوب هم اقداماتی انجام داده‌اند؛ به‌عنوان‌مثال در ولایت پکتیا شاهد این بودیم که چند منطقه به تصرف طالبان درآمدند.
آنا: چرا طالبان این بار از شمال شروع کردند؟
رحمتی: اگرچه جنگ محدود به شمال نیست اما در آن ناحیه بیشتر در جریان است. انگیزه‌های مختلفی در بروز این مسئله وجود دارد. طالبان برخلاف دوره گذشته یعنی حدود ۲۵ سال پیش که حملات خود را از جنوب شروع کردند و درنهایت خودشان را به شمال رساندند این بار بیشتر تمرکز خود را بر شمال و غرب افغانستان گذاشته‌اند تا بتوانند پشت جبهه یا جاهایی را که توقع می‌رود مردم در مقابل حکمرانی طالبان مخالفت بیشتری به خرج دهند و علیه طالبان بسیج شوند، اول زمین‌گیر کنند.
لازم به ذکر است که نیروهای دولتی و مردمی که در مناطق شمالی و غربی افغانستان مستقر هستند از آمادگی لازم برخوردار نبودند چون منتظر صلح بودند. بنابراین طالبان ابتدا کوشش کردند که در یک ماه گذشته خصوصاً در دو هفته اخیر این مناطق را بیشتر زیر فشار قرار دهند چراکه اگر اینجا را فلج کرده و از بین ببرند، دیگر در جنوب و شرق افغانستان مشکلی نخواهند داشت.
آنا: نیروهای مستقر در شمال و غرب که هم دوره‌های آموزش نظامی دیده بودند هم تا آنجا که ارتش افغانستان اعلام کرده بود از امکانات خوبی برخوردار بودند. این‌ها چرا مقاومت نکردند؟
رحمتی: دو عامل مهم هستند که مشخص می‌کنند چرا نیروهای دولت افغانستان به‌صورت جدی مقاومت نمی‌کنند. یکی همان موضوعی است که قبلاً هم تأکید کردم که در بخش دولت افغانستان فساد مالی خیلی گسترده‌ای وجود دارد که سبب می‌شود امکانات و تجهیزات به‌اندازه کافی و در زمان و مکان مناسب به نیروهای نظامی و پلیس در مناطق دورافتاده نرسند. تجربه سال‌های اخیر نشان داده که نیروهای نظامی در مناطق دورافتاده بسیار از این بابت آسیب دیده‌اند. گاهی نیروهای دولتی در مقابل حملات طالبان خوب مقاومت می‌کردند اما خیلی زود به دلیل کمبود حمایت و مهمات جان خود را از دست می‌دادند به همین دلیل هم‌رزمانشان بیشتر فرار را بر قرار ترجیح می‌دهند.
موضوع دیگر این است که متأسفانه در ساختار سیاسی جدید افغانستان بعد از ۲۰ سال سابقه حکومت‌داری، هنوز عواملی مانند قومیت، زبان و گرایش‌های سیاسی بر مقامات ارشد امنیتی در افغانستان تأثیر دارند یعنی اینکه این مقامات سعی می‌کنند بیشتر به هم‌زبانان و قوم و قبیله خود کمک کنند و دیگران در درجه دوم اولویت قرار می‌گیرند.
یک عامل دیگر را هم من به این موضوع اضافه می‌کنم. پراکندگی صحنه جنگ در افغانستان بیش‌ازحد گسترده است و در چنین شرایطی دولت افغانستان نمی‌تواند به‌موقع در تمامی جبهه‌ها و در صدها صحنه جنگی حضور پیدا کرده و از نیروهای خودش در زمین حمایت کند. لذا این هم عامل دیگری است که سبب شده در روزهای اخیر مقاومت نیروهای دولتی در مقابل حملات طالبان کاهش یابد.
آنا: یک پرسش ساده مطرح است. آیا این مقامات دولتی یا حتی تحلیلگران امنیتی طالبان را نشناخته بودند و نمی‌دانستند که مترصد فرصت برای پیشروی هستند؟
رحمتی: البته که توقع هم همین بود که طالبان دنبال چنین فرصتی هستند که فضای حمایت نظامی توسط نیروهای ناتو که تابه‌حال وجود داشت، با خروج سربازان خارجی برداشته شود و طالبان بتواند در صحنه میدانی جنگ اقدامات و تحرکات بیشتری انجام دهد اما همان مسائلی که قبلاً ذکر کردم یعنی فساد دولتی و قبیله‌گرایی دست طالبان را باز گذاشت تا هر چه می‌خواهند در شمال و غرب کشور انجام دهند.
آنا: در خصوص جامعه هزاره‌ها و تهدیدات اخیر علیه آن‌ها بگویید.
رحمتی: اگرچه هزاره‌ها بخش قابل‌توجهی از جمعیت افغانستان هستند اما در ۲۰ سال گذشته در منازعات و صحنه‌های جنگ افغانستان حضور نداشته‌اند حتی در دوره حکومت طالبان و مبارزه علیه آن‌ها هم حضور جدی نداشتند.
اگر دولت اشرف غنی اراده‌ای برای مبارزه واقعی با فساد و مدیریت هماهنگ، قاطع و مؤثر جنگ از خود نشان دهد خیزش‌های مردمی و بسیج ملی در حمایت از نظام در برابر طالبان قوت خواهد گرفت
منازعه بر سر قدرت در افغانستان بیشتر در درون جامعه پشتون‌ها است چه پشتون‌هایی که در جبهه دولت قرار گرفته‌اند و چه آن‌هایی که در صف طالبان هستند. درواقع طالب‌ها، پشتون‌های دولتی را متهم می‌کنند که شما به‌اندازه کافی نتوانستید اقتدار پشتونیزم را در افغانستان ایجاد و از آن دفاع کنید و آن را گسترش دهید.
آنا: بنابراین به عقیده شما در ساختار سیاسی و نظامی افغانستان اعم از دولتی‌ها و مخالفان این پشتون‌ها هستند که نقش منفی ایفا می‌کنند؟
رحمتی: به لحاظ سیاسی، فرهنگی و آموزشی، طالبان فکر می‌کند که بهتر از پشتون‌هایی که در دولت هستند می‌توانند کشور را اداره کنند. بنابراین طرف اصلی منازعه در افغانستان، هزاره‌ها، تاجیک‌ها یا ازبک‌ها نیستند. به‌هرحال به لحاظ سیاسی و آزادی‌ها اگر طالبان مسلط شوند حتماً این اقشار آسیب می‌بینند و محدودیت‌ها و مشکلات مختلف برایشان ایجاد می‌شود. به همین دلیل است که این سه طیف بیشتر تمایل دارند که ساختار دولتی بر رأس امور باشد تا طالبانی. این سه طیف هم تلاش می‌کنند تا درنهایت از ایجاد یک تغییر قابل‌توجه در نظام سیاسی افغانستان جلوگیری شود. همه هزاره‌ها، فارسی‌زبانان، تاجیک‌ها و ازبک‌ها درواقع مدافع نظام هستند ولی اینکه تا چه حد بتوانند از این نظام دفاع کنند بستگی به عوامل زیادی دارد.
منظورم این است که تابه‌حال اشرف غنی موافق دولت موقت نبوده است. اشرف غنی موافق پیوستن طالبان به نظام هست و این را قبول دارد که تغییرات ساختاری و محتوایی موردنظر طالبان در نظام از طریق سازوکار قانون اساسی کنونی پیگیری شود.
این را هم می‌افزایم که با وجود دلسردی‌های مردم از ناکارآمدی دولت، اگر در این شرایط دشوار، دولت اشرف غنی اراده‌ای برای اصلاح امور (در زمینه مبارزه واقعی با فساد و مدیریت هماهنگ، قاطع و مؤثر جنگ) از خود نشان دهد، خیزش‌های مردمی و بسیج ملی در حمایت از نظام در برابر طالبان قوت خواهد گرفت چون مردم درک می‌کنند که منافع حیاتی و بلندمدتشان در چارچوب این نظام بهتر تأمین می‌شود و قابل پیگیری است. ضمن اینکه از حکومت پیشین طالبان هم خاطره بسیار بدی همچنان در اذهان مردم افغانستان باقی است؛ اما این کاملاً بستگی دارد به تغییر رفتار اشرف غنی و حلقه خاص او در دولت.
انتهای پیام/۴۱۵۵/پ
انتهای پیام/