هنر اصیل ایرانی و صادرات / فرش‌های ایرانی از چه موادی ساخته شده‌اند؟

به گزارش خبرنگار گروه علم و فناوری خبرگزاری آنا، مریم اویسی- فرش و قالی‌ ایرانی بخشی اساسی و کلیدی از هویت فرهنگی ایران را تشکیل می‌دهد و به عنوان معروف‌ترین کالای فرهنگی ایران شناخته می‌شود. الگوهای فرش ایرانی به طور معمول متقارن و پر از گل‌وگیاه است و زیبایی باغ‌های سنتی ایرانی را به معرض نمایش می‌گذارد. در اواخر دوره ساسانی و پیش از اسلام، در نقش فرش‌ها  حیوانات و چهره‌های انسانی نیز جای گرفتند و ترکیبی از نمادهای مهم و رنگ‌های ارگانیک محبوبیت یافتند. طراحی و روش‌های بافت فرش‌ها در ایران یکپارچگی ندارد و در بین قوم‌ها و قبیله‌های ایرانی متفاوت است. کمتر فرش‌فروشی حرفه‌ای را در سطح جهانی می‌توان یافت که فرش ایرانی عرضه نکند، هر چند کسب‌وکار الکترونیک، عرضه‌ فرش‌ها را آسان‌تر از گذشته کرده است. اما در این گزارش مروری بر مواد مورد استفاده در فرش‌های ایرانی خواهیم داشت.

پشم

بیشتر فرش‌های سنتی ایرانی از جنس پشم گوسفند هستند. البته خصوصیات و کیفیت آن از هر منطقه به منطقه دیگر متفاوت است و بسته به نژاد گوسفندان، شرایط آب‌وهوایی، چراگاه‌ها و آداب‌ و رسوم خاص مربوط به نحوه چیدن پشم و فرآیند آماده‌سازی پشم فرق دارد. شدت ضخامت پشم گوسفندان در نواحی مختلف می‌تواند متفاوت باشد. معمولاً پشم گوسفندان را در بهار و پاییز می‌چینند. نامرغوب‌ترین پشم مورد استفاده در بافندگی فرش، پشم پوست است که به صورت شیمیایی از لاشه حیوانات کَنده می‌شود. پشم با کیفیت بالاتر اغلب کُرک است که از روی پشم روی گردن گوسفند به دست می‌آید.

در تولیدات مدرن از پشم وارداتی نیز استفاده می‌شود، به عنوان مثال پشم گوسفند مرینوس که نرم و سپید است. همچنین از رشته الیاف شتر و بز نیز استفاده می‌شود. موهای بز عمدتاً برای بستن حاشیه‌ها یا فرورفتگی‌های فرش‌های عشایری مانند قالیچه‌های بلوچ استفاده می‌شود زیرا در برابر سایش مقاومت بیشتری دارد. از پشم شتر گهگاهی در فرش‌های عشایر ایرانی نیز استفاده می‌شود. اغلب آن را به رنگ سیاه درمی‌آورند و یا در رنگ طبیعی آن مورد استفاده قرار می‌گیرد.  

پارچه نخی

پارچه نخی اساس تار و پود اکثر فرش‌های مدرن ایرانی را تشکیل می‌دهد. عشایری که توانایی خرید پارچه نخی در بازار را ندارند همچنان از پشم برای تار و پود استفاده می‌کنند که به طور سنتی در مناطقی که پارچه نخی محصول محلی نیست بیشتر رایج است. پارچه نخی را می‌توان محکم‌تر از پشم ریسید و کشش بیشتری را تحمل می‌کند. همین مسئله است که پارچه نخی را به ماده‌ای بهتر برای شالوده فرش تبدیل کرده است. این مسئله در فرش‌های بزرگ‌تر بیشتر صدق می‌کند، برای مثال فرش‌های نخی روی زمینِ مسطح  صاف قرار می‌گیرد در حالی که پشم به طور ناهمگونی جمع می‌شود و فرش‌هایی که شالوده پشمی دارند ممکن است در حالت خیس چروکیده شوند.  

ابریشم

ابریشم پارچه گران‌قیمتی است که بیشتر برای قالی‌های دکوری مورد استفاده قرار گرفته است. از مقاومت کششی ابریشم در تارهای قالی استفاده شده است اما ابریشم در پرز فرش نیز ظاهر می‌شود. از پرز ابریشم می‌توان برای برجسته‌سازی عناصر خاص طرح فرش استفاده کرد. فرش‌های با کیفیت بالا از کاشان، قم، نائین و اصفهان دارای پرزهای کاملاً ابریشمی هستند. فرش‌های پرز ابریشمی اغلب استحکام خوب و طراحی دقیق و کاملاً استثنایی دارند.  

رنگرزی

در این فرایند مواد رنگی به نخ اضافه می‌شوند و برای مدت زمان مشخصی در محلول رنگرزی باقی می‌مانند. نخ رنگ‌شده باید خشک شود، ازاین‌رو در معرض هوا و نور خورشید قرار می‌گیرد. برخی از رنگ‌ها، به ویژه قهوه‌ای تیره، به خورنده‌هایی نیاز دارند که برای جذب رنگ در پارچه مورد استفاده قرار می‌گیرد.  

گیاهان

رنگ‌های سنتی مورد استفاده در فرش‌های ایرانی از طریق گیاهان و حشرات حاصل می‌شدند. در سال ۱۸۵۶، ویلیام هنری پرکین(William Henry Perkin)، شیمی‌دان انگلیسی، اولین رنگ آنیلین یعنی مووین(mauveine) را اختراع کرد. انواع دیگر رنگ‌های مصنوعی پس از آن اختراع شد. این رنگ‌ها ارزان هستند، به راحتی آماده می‌شوند و استفاده از آن در قیاس با استفاده از رنگ‌های طبیعی آسان است و استفاده از آنها از اواسط دهه ۱۸۶۰ رایج شد.

رنگ‌های طبیعی مورد استفاده در فرش عبارتند از:

· قرمز از ریشه‌های روناس

· زرد از گیاهانی همچون پیاز، انواع بابونه و فرفیون.

· سیاه: فرآورده گیاهی مازو از بلوط، میوه بلوط، سماق دباغ

· سبز از طریق رنگ‌آمیزی مضاعف درخت نیلی و رنگ زرد

· نارنجی با رنگ‌آمیزی دو رنگ قرمز و زرد ایجاد می‌شود

همچنین برگ‌های انگور و پوست انار و همچنین سایر گیاهان سایه‌های مختلفی از زرد را ایجاد می‌کنند. در گذشته همچنین از ترشحات برخی از حشرات برای رنگ‌آمیزی استفاده می‌کردند. در این بین می‌توان از کشنیل، ‌ شپشک و حلزون ارمنستانی و لهستانی استفاده کرد.    

رنگ‌های مصنوعی

با رنگ‌های مدرن مصنوعی تقریباً می‌توان هر رنگ و سایه‌ای را در فرش به دست آورد به طوری که بدون تجزیه و تحلیل شیمیایی، تشخیص اینکه آیا از رنگ طبیعی یا مصنوعی در فرش استفاده شده است، تقریباً امری غیرممکن است.

انتهای پیام/۴۱۶۰