تنور انتخابات چگونه گرم می‌شود؟

ظرف چند هفته باقیمانده تا انتخابات ریاست جمهوری، برخی به صورت رسمی و بعضی به صورت غیررسمی از تصمیم خود برای حضور در انتخابات گفته‌اند. خبرگزاری فارس در آخرین گزارشی که در این زمینه منتشر کرده، فهرستی ارائه داده که براساس آن 55چهره سیاسی به‌صراحت یا به صورت تلویحی، درباره کاندیداتوری در انتخابات 1400 اعلام آمادگی کرده‌اند. برخی از آنها هم به دور گفت‌وگو افتاده‌اند و با این رسانه و آن رسانه حرف می‌زنند.

بعضی هم نشست‌های خبری برگزار می‌کنند و تعدادی از آنها هم به بهانه سفرهای کاری یا تفریحی به شهرهای مختلف می‌روند و ضمن گفت‌وگو با مردم آن منطقه، از ضرورت‌ها و بایدها و نبایدهای رئیس‌جمهوری و دولت بعدی سخن می‌گویند. شواهد حاکی از جدیت نامزدها برای عرضه بیشتر خود به مردم است اما واقعیت‌های کف جامعه نشان می‌دهد تا این لحظه، آن شور و حرارت و هیجان انتخابات بین مردم نیست. در یک کلام؛ فضای انتخاباتی در ایران هنوز آن‌قدر که لازم است، گرم نشده است. این واقعیت البته باعث بروز این نگرانی می‌شود که نکند در انتخابات ریاست جمهوری 1400، تجربه مشارکت پایین مردم که در انتخابات مجلس یازدهم شاهد بودیم، دوباره تکرار شود. دلایل متعددی را برای بروز چنین شرایطی می‌توان در نظر گرفت.

همه گیری ویروس کرونا

کرونا در جهان بیش از گذشته مشکل‌ساز شده و برخی از کشورها را با موج‌های چندگانه خود دچار معضلات عدیده کرده و حتی در ساختارهای سیاسی، اداری و اقتصادی مردم در سراسر دنیا تغییراتی ایجاد کرده است. واکسن‌های مختلف رونمایی می‌شود، اما همچنان چشم‌انداز روشنی از نابودی این ویروس وجود ندارد. از آنجا که این پدیده بر بسیاری از تحولات اقتصادی و سیاسی و اجتماعی و فرهنگی سایه افکنده،‌ برگزاری انتخابات هم به‌واسطه بروز این مشکل نیازمند تدبیر ویژه برای حفظ سلامت مردم شده است.

در دوره‌های گذشته مردم در ایام نزدیک به انتخابات در همایش‌ها،‌ کمپین‌ها و میتینگ‌های انتخاباتی شرکت می‌کردند و این حضور هم طبعا به پرشورتر شدن فضای انتخاباتی کمک می‌کرد، اما با توجه به شیوع کرونا طبعا باید دور این همایش‌ها و نشست‌های انتخاباتی را خط کشید و اساسا هر گونه تجمع به منظور فعالیت انتخاباتی را متوقف کرد. نکته دیگر حضور در پای صندوق‌های رای است که به طور طبیعی باعث شکل‌گیری تجمعات می‌شود و مهم‌ترین عامل شیوع کرونا هم حضور مردم در هر تجمع به هر شکل و صورت آن هم در فضای بسته است. البته راهکارهایی برای برگزاری انتخابات در دوره کرونا مطرح شده، اما هنوز این راهکارها به جمع‌بندی نهایی نرسیده است.

عدم حضور بازیگران اصلی

در دوره‌های گذشته در کنار احساس وظیفه و دینی که بسیاری از نامزدها برای خدمت به مردم داشتند، حضور چند چهره شاخص به صورت رسمی و فعالیت جدی آنها در انتخابات باعث افزایش شور و هیجان عمومی می‌شد. در این انتخابات اما، گرچه گمانه‌هایی درباره حضور برخی از چهره‌های شاخص مطرح شده، اما هنوز به صورت صریحی سخنی از آنان درباره شرکت در انتخابات شنیده نشده است. در فضای فعلی هم برخی از نامزدها به‌صراحت اعلام کردند که می‌آیند، اما وزن این افراد آنقدر نیست که بتوانند فضای سرد انتخاباتی را تکان دهند و بسیاری از آنها از توانایی لازم برای برقراری گفت‌وگو با سطوح مختلف جامعه برخوردار نیستند.

سخنانی که به عنوان حرف‌های انتخاباتی از آنان شنیده می‌شود هم، حاکی از آن است که لااقل تا اینجای ماجرا آنها نه حرف جدیدی دارند، نه برنامه مشخصی و فعلا حضور این افراد با اقبال عمومی روبه‌رو نشده است. واقعیت آن است جامعه از حرف‌های تکراری خسته شده و دیگر مثل گذشته حتی نمی‌تواند و نمی‌خواهد نسبت به شعارهای هیجانی و حتی فراتر از اختیارات قانونی کاندیداهای انتخابات ریاست‌جمهوری واکنش نشان دهد.

در چنین شرایطی طبعا سوال اصلی مردم این است که بالاخره چه زمانی قرار است دولت مشکلات اقتصادی و معیشتی مردم را حل کند؟ سوال بجایی که البته حداقل تاکنون پاسخی مناسب به آن داده نشده و مردم هم در حال حاضر چندان امیدی به نامزدهای انتخاباتی برای حل مشکلات معیشتی و اقتصادی ندارند.

نبود احزاب قوی

یکی دیگر از مشکلاتی که به نسبت دوره‌های گذشته بیشتر رخ می‌نماید، نبود احزاب قوی در سطح کشور است. فعالان و کنشگران در فضای انتخاباتی این دوره و ادوار گذشته بیش از آن‌که به قالب‌های حزبی تن دردهند، عمدتا به صورت جریانی پیرامون مسائل مهم جامعه بویژه انتخاب نامزدها تصمیم می‌گیرند. تصمیم‌گیری به صورت جریانی عمدتا شامل بررسی شرایط جامعه براساس اتفاقات روز و همچنین برقراری تعامل براساس چانه‌زنی سیاسی به شیوه ریش‌سفیدی و گعده‌ای است. در چنین فرآیندی نظرسنجی‌ها به صورت عمومی و رای‌گیری براساس ساختار درون‌حزبی چندان معنایی ندارد.

بررسی شیوه انتخاب نامزد در دو طیف اصولگرا و اصلاح‌طلب در دوره‌های گذشته، نشان داده آنها در این مقاطع در ابتدای امر گرچه ژست سیاسی می‌گیرند و در نشست‌های انتخاباتی فهرستی تهیه می‌کنند و براساس سیستم رای‌گیری تعداد نامزدها را آنقدر کاهش می‌دهند تا به یک کاندیدای واحد برسند، اما درنهایت مصلحت‌اندیشانه به تصمیم بزرگان و ریش‌سفیدان گردن می‌نهند و به حمایت از یک نامزد فارغ از سیستم‌های حزبی می‌پردازند.

پاسخگو نبودن مسؤولان

یکی از دلایل مهم برای سردی انتخابات، پاسخگو نبودن مسؤولان به‌ویژه مدیران اجرایی دولت دوازدهم است. دولت البته حسب ظاهر، نگران بی‌رغبتی و انگیزه پایین بخش‌هایی از جامعه برای حضور در پای صندوق‌های رای است اما در عین حال حاضر به پذیرفتن نقش خود در این وضعیت نیست. اما واقعیت آن است براساس بررسی تحولات جامعه می‌توان دریافت یکی از عوامل مهم در نارضایتی مردم، شرایط نابسامان اقتصادی است.

عملکرد دولت روحانی و نابسامانی اقتصادی،‌ اوضاع آشفته بازار ارز و افزایش قیمت کالاهای تولیدی و مصرفی، بالا رفتن قیمت مسکن، افزایش فاصله طبقاتی و گره زدن حل مشکلات کشور به برجام بی‌فرجام، نارضایتی‌های زیادی را در بین طبقات مختلف اجتماعی در پی داشته و حتی باعث تنزل محبوبیت دولت به‌ویژه در دو سال آخر فعالیتش شده که در برخی از نظرسنجی‌ها این تنزل به زیر 10 درصد رسیده است.

از سویی دیگر اجرای نامناسب برخی از مصوبات به‌ویژه در حوزه افزایش نرخ بنزین هم که با وقایع فتنه‌برانگیز آبان گره خورده، باعث شکاف بیشتر میان مردم و مسؤولان اجرایی شده است. به طور معمول، دولت برای رهایی از فشار افکار عمومی و نداشتن کارنامه مناسب و پاسخگو نبودن نسبت به عملکرد اجرایی، پیگیرانه تلاشی را برای ایجاد فضای دوقطبی و جناحی باز می‌کند، اما بعید به نظر می‌رسد چنین روندی، جوابگو باشد.

تخریب نامزدهای انتخاباتی

رعایت اخلاق انتخاباتی یکی از آداب پسندیده سیاسی است اما به طور معمول این رفتار شایسته از سوی رقبای سیاسی رعایت نمی‌شود. حسب برخی از شواهد اعلام حضور زودهنگام افراد به عنوان نامزد انتخاباتی زمینه را برای تخریب آنها از سوی جریان رقیب فراهم می‌آورد. به همین خاطر برخی نامزدهای انتخابات ترجیح می‌دهند که تا ایام نزدیک به انتخابات با چراغ خاموش حرکت کنند و به‌اصطلاح کمتر آتو دست رقبای سیاسی خود و هواداران آنها بدهند و لااقل فرصت طلایی را از آنها بگیرند تا کمتر مجال برای تخریب انتخاباتی پیدا کنند.

بررسی برخی از نمونه‌های انتخاباتی حاکی از آن است که برخی از نامزدهای مطرح که زودهنگام وارد عرصه انتخاباتی شده‌اند، ورود طوفانی داشته‌اند و حسب برخی نظرسنجی‌ها هم از اقبال خوبی برای کسب آرای مردم برخوردار بوده‌اند اما با نزدیک شدن به ایام انتخابات، به‌واسطه نشر شایعات،‌ بداخلاقی‌های سیاسی،‌ افشاگری‌ها و... با یک شیب تند از گردونه رقابت‌ها حذف شده‌اند.

تحت‌تاثیر قرارگرفتن فضای کار و تلاش

به‌طور معمول چهره‌هایی که به عنوان نامزد انتخابات ریاست جمهوری مطرح می‌شوند، مسؤولیت‌هایی در نهادهای مختلف دارند. حضور زود هنگام انتخاباتی طبعا منوط به اعلام حضور نیست، بلکه این افراد و هواداران آنها برای این‌که در مقابل مردم و جامعه مخاطب، جلوه بهتری داشته باشند، از بسیاری از فعالیت‌های خود باز می‌مانند. برخی بر این باورند از آنجایی که ممکن است فضای کار و تلاش در کشور با توجه به شرایط حساس کنونی دستخوش فضای زودهنگام انتخاباتی شود، از این رو شاید چندان مطلوب نباشد که کشور تا قبل روزهای قانونی تبلیغات ریاست جمهوری درگیر شور انتخاباتی شود.

در همین زمینه حسینعلی حاجی‌دلیگانی در گفت‌وگو با خبرگزاری ایسنا، درباره ارزیابی خود از فضای رقابت‌های انتخابات‌های ریاست جمهوری ۱۴۰۰ گفت: «به نظر من این یک حُسن است که تا زمان و موعد مناسب همه امور کشور تحت‌تاثیر انتخابات قرار نگیرد.»

 ضرورت تجدیدنظر در فضای انتخاباتی

با توجه به این‌که مشارکت گسترده مردم در انتخابات یکی از ملزومات تحقق شیوه سیاست ورزی در حوزه مردمسالاری است به نظر می‌رسد در شرایط کنونی باید از سوی دست اندرکاران امر انتخابات تدابیری شایسته و بایسته برای گرم‌ شدن تنور انتخابات و تشویق و ترغیب مردم برای مشارکت در تعیین سرنوشت خود ازطریق شرکت در انتخابات اندیشید.
شور و هیجان انتخاباتی لازمه حیات سیاسی در هر جامعه است و اگر در ایام انتخابات تنور رقابت همچنان سرد باشد، دیگر نمی‌توان امید داشت در یکی از مهم‌ترین شاخصه‌های مردمسالاری دینی، شاهد افزایش مشارکت مردم و تقویت نقش آنها در سرنوشت سیاسی شان باشیم. بنابراین باید به فکر انگیزه‌هایی برای ایجاد هیجان سیاسی از مسیر درست، منطقی و قانونی بود.

آشنایی بیشتر با نامزدهای انتخاباتی

چهره‌هایی که به عنوان نامزد انتخاباتی خود را در معرض قضاوت مردم قرار می‌دهند باید کمتر به مصلحت‌اندیشی توجه کنند. به هر صورت، جامعه برای شناخت بیشتر نامزدهای انتخاباتی حداقل نیازمند یک بازه زمانی شش ماهه است تا از فرصت کافی برای بررسی و مطالعه درباره این افراد و ارزیابی درباره میزان کارایی آنها داشته باشد. در طول این مدت نامزدها می‌توانند به ارائه برنامه‌های خود بپردازند و سطوح مختلف جامعه باب گفت و گو را باز کنند.

البته طبعا ممکن است این شبهه مطرح شود که چنین ارائه‌ای از سوی نامزد ممکن است به عنوان تبلیغات زودهنگام انتخاباتی تلقی شود. اما طبق قرائن موجود صرفا اعلام تمایل فرد برای نامزدی در انتخابات از جمله مواردی است که قانون درباره آن مسکوت است و حداقل این‌که نمی‌توان آن را با توجه به ابهام موجود به عنوان تخلف انتخاباتی تلقی کرد.

در همین زمینه عباسعلی کدخدایی، سخنگوی شورای نگهبا ن درگفت‌وگویی با روزنامه جام‌جم تصریح کرد: «اگر کسی که با یک رسانه‌ای صحبت کرد یا در یک جمع علمی سخنرانی کرد و گفت من نامزد انتخابات هستم و از برنامه‌های خود حرف زد، آیا می‌شود این اظهارنظرها را تبلیغات دانست؟ متاسفانه قانون در این زمینه ساکت است. به همین خاطر نمی‌دانیم وظیفه دستگاه‌های نظارتی و اجرایی دراین باره چیست؟ اما اگر کسی که خود را نامزد معرفی می‌کند، بخواهد یک کمپین انتخاباتی چه به صورت حقیقی و چه به صورت مجازی راه بیندازد، طبیعتا جلوی آن گرفته می‌شود.»

ارتقای سطح برگزاری انتخابات الکترونیک

با توجه به دغدغه‌ها و نگرانی‌های مردم نسبت به شیوع کرونا در تجمعات انسانی، موضوع رای‌گیری الکترونیک می‌تواند به عنوان یکی از گزینه‌ها برای جایگزینی آن به‌جای استفاده از تعرفه‌های کاغذی یا حضور مردم پای صندوق‌های رای مطرح باشد. با این وصف برای رسیدن به چنین مرحله‌ای نیاز به پیش‌نیازهای جدی است. صرف‌نظر از این‌که باید بسترهای فنی آن را در نظر گرفت موضوع از منظر سیاسی و امنیتی و برطرف کردن دغدغه‌ها برای حفاظت از آرای مردم هم یکی از موضوعات مهم است. گذشته از این، رسیدن به چنین مرحله‌ای نیازمند فرهنگسازی و آموزش است و باید توجه داد که فرآیند آموزش ساز و کار جدید پروسه‌ای زمانبر است.

تشدید ضریب نفوذ رسانه‌های مجازی

فراگیری استفاده از فضای مجازی و تاثیرگذاری آن در حوزه‌های سیاسی،‌ اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی می‌تواند زمینه مناسبی را برای جلوگیری از تبلیغات رنگارنگ انتخاباتی فراهم آورد. این جایگزینی هم به حفظ محیط‌زیست و پاکیزگی محیط شهری و زندگی کمک می‌کند و هم باعث سلامت بهداشتی جامعه به‌ویژه در برابر کرونا خواهد شد. از سویی دیگر افزایش حضور کاربران در حوزه‌های مجازی، می‌تواند به تعامل بیشتر میان نامزدهای انتخاباتی، ‌هواداران و رقبای آنها و همچنین جامعه مخاطب بینجامد.

ملاحظات کاندیداها

شرایط امروز کشور نسبت به دوره قبل از انتخابات ریاست‌جمهوری یا حتی دوره‌های قبل از آن کاملا متفاوت است. شرایط کرونایی کشورکه با سلامت مردم در ارتباط است تناسبی با تبلیغ برای انتخابات و شکل‌گیری فضای انتخاباتی ندارد.علاوه‌بر کرونا مشکلات اقتصادی و معیشتی مردم نیز موجب سردی فضای انتخابات شده است. اوضاع و شرایطی که در کشور حاکم است مناسب گرم شدن فضای انتخاباتی و صحبت در مورد آن نیست.از سوی دیگر کاندیداهایی که باید وارد انتخابات شوند هم ملاحظاتی برای خود داشته و با مشاهده چنین فضای سردی در جامعه آنها نیز قادر به گرم کردن و ایجاد شور انتخاباتی نیستند.

همچنین باید به این نکته توجه داشت که اصلاح‌طلبان به دلیل این‌که نمی‌دانند آرایشان چگونه خواهد بود و شورای نگهبان چه رفتاری با نامزدهایشان خواهد داشت هنوز اقدام به معرفی کاندیدای اصلی خود نکرده‌اند و تصمیم دارند بعد از اعلام نظر شورای نگهبان کاندیدای اصلی‌شان را اعلام کنند.آن‌گونه که از اخبار و اطلاعات برمی‌آید طرف مقابل یعنی اصولگرایان نیز منتظر اعلام حضور قطعی آقای رئیسی در انتخابات هستند.در چنین فضایی سایر نامزدها نیز فضایی برای مطرح کردن خودشان نمی‌بینند.

برخی از آنها ستادهایی تشکیل داده و برخی نیز در فضای مجازی فعالیت می‌کنند اما در فضای رسانه‌ای کشور به آن معنا نامزدی حضور نداشته یا بسیار کم است. آنها هم منتظرند ببینند کاندیدای اصلی جریان‌شان چه کسی خواهد بود.البته هنوز تا زمان انتخابات فرصت باقی است و اگر نامزدی در این فاصله خود را مطرح کند به طور معمول جریان رقیب به دنبال تخریب وی خواهد بود.

نگاهی به چرایی سردی فضای انتخابات در جامعه

در آستانه برگزاری دو انتخابات سراسری ریاست‌جمهوری سیزدهم و شوراهای اسلامی شهر و روستای ششم، برخی معتقدند فضای سیاسی کشور به نوعی خمودگی و سردی سوق داده‌شده که می‌تواند میزان مشارکت شهروندان را در انتخابات با کاهش چشمگیری روبه‌رو کند.

باور نگارنده بر این است که اصطلاحا تنور انتخابات ریاست‌جمهوری به دلیل وزن سنگین و اهمیت ویژه‌ای که دارد، در زمان خودش گرم خواهد شد و هواداران کاندیداها نهایتا جامعه رای‌دهنده را با بهره‌گیری از روش‌های علمی و فضاسازی تبلیغات سیاسی به صحنه خواهند آورد، هرچند به دلیل ضعف عملکرد برخی از عناصر کارکردی دولت، بالاخص طی هشت سال اخیر، روح کلی جامعه به سمت دلسرد شدن از نتیجه‌بخش بودن انتخابات سوق داده شده است. اما در محیط پارلمان‌های محلی یا همان شوراهای اسلامی شهر و روستا موضوع کمی فرق می‌کند.

درک این واقعیت که این نهاد محلی در جایگاه قانونگذاری و نظارت می‌بایست طی همه دوره‌های گذشته عمل می‌کرده،  از یک طرف و ضعف عملکردی شورای پنجم از طرف دیگر، موجب می‌شود تا یکی از دلایل سردی این محیط توسط مخاطب مشخص شود. از این منظر شاید بتوان گفت امروز فضای سیاسی کشور به‌خصوص در حوزه انتخابات شوراهای اسلامی شهر و روستا نیازمند یک تابستان گرم است.

تابستانی که اعتماد و نشاط را به صحنه سیاسی برگرداند و شهروندان را نیز به سمت مطالبه‌گری و کارگزاران را به سمت پاسخگویی سوق دهد. صداقت، رعایت اخلاق، پرهیز از شعارهای بی‌پشتوانه، ترویج فرهنگ وحدت و همبستگی، تلاش برای استفاده از جوانان و نخبگان متخصص و متعهد، شناخت دقیق مسائل جامعه و از همه مهم‌تر استفاده درست از الگوهای اسلامی برگرفته از فرمایشات رهبر معظم انقلاب در گام دوم انقلاب و با هدف ایجاد یک دولت اسلامی به مفهوم وسیع کلمه، برای تحقق یک جامعه اسلامی با هدف سربلندی نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران، جملگی می‌تواند بخشی از عناصر گفتمان‌ساز باشد که از یک انتخابات هوشمندانه با هدف بهره‌گیری از نیروهای کارآمد و متخصص است.

منبع: روزنامه جام‌جم

انتهای پیام/