گروه استان‌های خبرگزاری آنا؛ آموزش مجازی در شرایط فعلی جامعه که درگیر ویروس کرونا بوده بهترین راه حل برای ادامه آموزش است و برای ارائه هرچه بهتر این نوع آموزش روش‌های علمی و کاربردی زیادی پیشنهاد شده و می‌شود.

ناصر حاجیان عضو هیئت علمی گروه عمران دانشگاه آزاد اسلامی واحد اصفهان با بیش از دو دهه سابقه تدریس در دانشگاه و انجام پروژه‌های مختلف فنی مرتبط در رشته تحصیلی خود، سال‌های گذشته با تألیف کتاب‌هایی همراه با سی‌دی‌های کمک‌آموزشی و تعریف پروژه‌ها و تکالیف مرتبط با هر درس، باعث افزایش انگیزه در دانشجویان و ارتقای کیفیت آموزش شده و معتقد است که بر اساس تجارب به‌دست‌آمده در این ارتباط، می‌توان به‌گونه‌ای عمل کرد که با رفع ضعف‌های آموزش‌ مجازی و با به‌کارگیری روش‌های پیشنهادی، باعث افزایش کیفیت تدریس، حتی برای شرایط حضوری در برخی از موارد شد. گفت‌وگوهای خبرنگار آنا با حاجیان را در سه بخش پی‌می‌گیریم.

بخش نخست گفت‌وگوی خبرنگار خبرگزاری آنا (اینجا بخوانید) با ناصر حاجیان با عنوان «تهدیدهای آموزش مجازی چگونه به فرصت تبدیل می‌شوند؟ و با موضوع توجه به نیاز جامعه آموزش و پرورش و خانواده دانشگاهی کشور و اهمیت آموزش مجازی به‌منظور ارائه بهتر و کاربردی بودن روش‌های پیشنهادی منتشر شد.

بیشتر بخوانید:

تهدیدهای آموزش مجازی چگونه به فرصت تبدیل می‌شوند؟

بخش دوم گفت‌وگوی آنا با عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد اصفهان با موضوع آموزش مجازی و روش‌های علمی-کاربردی برای تدریس بهتر در شرایط مجازی را در ادامه می‌خوانیم.

آنا: ابتدا تعدادی از عنوان‌ دروسی  که سال‌های گذشته تدریس شده را نام ببرید و شرح مختصری از مطالبی که استفاده کرده‌اید همراه با نتیجه حاصل بیان کنید.

حاجیان: تعدادی از دروسی که به روش‌های متنوع  در دو دهه  گذشته تدریس کرده‌ام و کیفیت تدریس تقریباً در سطح قابل قبولی باشد شامل درس هیدرولوژی  در ارتباط با آب‌های سطحی و محاسبات مرتبط با آن است. به زبان ساده این درس با توجه به نزولات جوی هر منطقه (باران، برف و تگرگ و...) مقدار سیلاب و حجم آب قابل استحصال آن، برآورد و محاسبه می‌شود.

درس دیگر  آب‌های  زیرزمینی بوده که به بخشی از نزولات جوی که در خلل و فرج خاک نفوذ می‌کند (داخل خاک وارد می‌شود) می‌پردازد و اهمیت نوسانات سطح آب‌های زیرزمینی، حرکت آب‌های زیرزمینی و موارد دیگر، مورد بحث قرار می‌گیرد.

 درس نقشه‌برداری که با استفاده از دوربین‌های نقشه‌برداری، نقشه مسطحاتی و توپوگرافی زمین، تهیه و تدوین می‌شود و بر اساس نقشه‌های تهیه‌شده از هر زمین یا پروژه، طراحی‌های مورد نظر، انجام می‌پذیرد و درس بناهای آبی که  در ارتباط با انتقال آب به‌وسیله ثقلی (کانال) و تحت‌فشار (لوله) و سازه‌های مورد نیاز بحث می‌کند.

برای این  چهار درس کتاب، همراه لوح فشرده تألیف کردم. در این  کتاب‌ها  علاوه بر موارد تئوری که در کتاب‌های دیگر موجود بود، پروژه‌های متنوع، همراه با تکالیف و... نیز ارائه شده و در لوح فشرده همراه با کتاب، همه مطالب مرتبط و مورد نیاز از قبیل فیلم‌های مرتبط، فیلم بازدیدهای علمی، پاورپوینت، آموزش نرم‌افزارها، و...جای داده شده است.

آنا: از صحبت‌های شما متوجه شدم که شما در زمان تدریس دروس در سال‌های گذشته، ترکیبی از مسائل تئوری، کاربردی، بازدید، استفاده از کامپیوتر، مالتی مدیا و... استفاده کرده‌اید. به نظر می‌رسد در بعضی از عنوان‌های دروس، جای خالی، طرح مشکلات و نارسایی‌های مرتبط با عنوان آن دروس در کشور خالی است. برای نمونه خشکی رودخانه‌ها به‌ویژه زاینده‌رود، سیلاب‌ها و مطالبی از این قبیل. با توجه به رشته شما در این ارتباط چه کاری انجام داده‌اید، شرح دهید.

حاجیان: در زمان تدریس در سال‌های گذشته، متوجه شدم در حالی که برای دانشجویان مشکلات و تنگناهای مرتبط با هر درس در استان یا کشور یا حتی دنیا مطرح شود، دانشجویان با انگیزه بهتر، درس را دنبال می‌کنند. بر همین اساس، سعی کردم در زمان تدریس، مشکلات مرتبط با هر درس که قبلاً جست‌وجو و از آنها عکس یا فیلم تهیه کرده بودم را در کلاس، مطرح کنم و در زمان طرح، پاسخ به سؤالات دانشجویان را نیز در کلاس ارائه می‌کنم.

برای نمونه درس هیدرولوژی خشکی رودخانه‌ها بر اساس افزایش مصارف آب به منابع به وجود می‌آید. بر همین اساس به‌عنوان نمونه وقتی خشکی زاینده‌رود را مطرح کردم، دانشجویان علاقه بیشتری در یادگیری از خود نشان می‌دادند و در بیشتر مواقع دانشجویان پنج جلد کتاب را که در ارتباط با زاینده‌رود تألیف کرده بودم را مطالعه کردند.

آنا: می‌توان نتیجه گرفت که دلیل موفقیت شما در تدریس، پژوهش‌محور کردن درس بوده است. لطفاً شرح بیشتری در این مورد ارائه کنید و بفرمایید که بهتر نیست در شرایط مجازی، بخشی از دروس و نمره آنها مربوط به کارهای پژوهشی، اختصاص یابد؟

حاجیان: در بیشتر دانشگاه‌های معتبر جهان در دوره‌های کارشناسی ارشد و دکتری برخلاف کشور ما که آموزش‌محور است، سعی می‌کنند، پژوهش‌محور باشند؛ بنابراین یکی از دلایل پیشرفت این‌ کشورها، پژوهش‌محور بودن دوره‌های عالی است. اکنون اگر مدرس درس، کارهای مرتبط با رشته خودش را انجام داده باشد، می‌تواند در دوره‌های کارشناسی نیز با توجه به نوع درس، درصدی از وقت کلاس و مطالعه دانشجویان را به سمت پژوهش‌محوری سوق دهد.

برای نمونه برای دستیابی به مشکلات زاینده‌رود، ابتدا بررسی منابع جامعی شامل مطالعه همه گزارش‌ها و منابع موجود، صحبت با استادان دانشگاه، کارشناسان، خبرگان و... را انجام دادم. همزمان نظر کارشناسان را در چهار دفتر ثبت و مطالب مهم آنها را مشخص کردم. بر اساس نتایج حاصل، ۳۷ مسئله و مشکل برای خشک شدن زاینده‌رود شناسایی  و به‌دنبال آن برای هر مسئله، سؤالی طرح شد. سؤالات به‌دست‌آمده به‌عنوان مقاله علمی پژوهشی، اختصاص یافت.

در اقدامی دیگر برای بیشتر عنوان‌هایی که به‌دست‌آمده و مرتبط با رشته تحصیلی و تخصصی خودم بود، مقالات علمی و پژوهشی تهیه شد و در نهایت نتایج حاصل از مقالات به تألیف کتابی به نام مشکلات زاینده‌رود، پرسش و پاسخ‌ها انجامید.

در اقدامی دیگر جدولی به‌صورت خلاصه، شامل سؤال، عنوان مقاله‌ها، هدف، نتایج به‌دست‌آمده و موضوعات پژوهشی پیشنهادی آماده شد. در این جدول، حدود ۱۰۰ موضوع پژوهشی که دانشجویان می‌توانند به‌عنوان پایان‌نامه و کارهای پژوهشی استفاده کنند، ارائه شده است. روشی که برای مشکلات زاینده‌رود انجام داده‌ام، احتمالاً می‌تواند برای موضوعات مختلفی در رشته‌های درسی متفاوت، مورد استفاده استادان قرار گیرد.

آنا: به نظر شما، نقش بازدیدها و فیلمبرداری از آنها تا چه اندازه موفقیت‌آمیز بوده است. آیا بهتر نیست از فیلم‌های بازدیدهای قبل در این شرایط بیشتر استفاده شود و بیان کنید که امکان بازدید برای یک سری از دروس در شرایط کرونا با حفظ پروتکل‌های بهداشتی، وجود دارد یا خیر؟

حاجیان: در یادگیری، تأثیر عکس یا تصویر با تعداد قابل‌توجهی از صفحات نوشته شده، برابر و حتی بهتر است. در تدریس در کلاس‌ها چه حضوری و چه مجازی از موارد تئوری و به‌دنبال آن تصاویر در قالب پاورپوینت‌ها و دیگر امکانات کامپیوتری، استفاده می‌کنیم. استفاده از تصاویر و نقشه‌ها بر اساس این مطالب، خیلی مؤثر بوده و تجربه این‌جانب، مؤید نقش مؤثر بازدید در یادگیری و ایجاد انگیزه دانشجو است. پیشنهاد می‌شود در دروسی که امکان بازدید وجود داشته باشد، بازدید انجام پذیرد و در زمان بازدید به سؤالات دانشجویان، پاسخ داده شود و فیلم‌برداری صورت پذیرد.

آنا: در شرایط کرونا و متعاقب آن استفاده از آموزش مجازی، اغلب مشاهده می‌شود که زیرساخت‌ها به‌ویژه اینترنت و سخت‌افزارها، کافی نیستند و مشکلاتی را به وجود می‌آورند به نظر شما برای رفع مشکلات چه اقداماتی می‌توان انجام داد؟

حاجیان: وقتی در کشور یا حتی دنیا، درصد قابل‌ توجهی از آموزش به‌صورت مجازی انجام می‌شود، زیرساخت‌ها پاسخگو نخواهند بود و متعاقب آن با مشکلات و نارسایی‌هایی روبه‌رو خواهیم شد. برای رفع این نقیصه، باید به‌گونه‌ای عمل کرد که بتوان بخشی از بار آموزش مجازی را از اینترنت خارج کرد. برای رسیدن به این هدف پیشنهاد می‌کنم که توسط سی‌دی‌های کمک‌آموزشی، مالتی مدیا، بخشی از مطالب را توسط لوح فشرده در اختیار دانشجویان قرار دهیم؛ زیرا لوح فشرده، توانایی این را دارد که ظرفیت قابل‌توجهی از مطالب را ذخیره کند و از طرف دیگر، امکان تکثیر آن به‌دلیل در دسترس بودن زیرساخت‌های آن، وجود دارد.

بدیهی است در این حالت به‌راحتی می‌توان فیلم‌های تهیه‌شده از بازدیدها و مطالب دیگر مورد نیاز را روی لوح فشرده ذخیره کرد و از طریق فروشگاه‌های دانشگاه‌ها، کتابخانه‌ها یا ارسال توسط پست به‌راحتی در اختیار دانشجویان قرار داد.

آنا: بهتر نیست در شرایط آموزش مجازی، مطالب به زبان ساده‌تر ارائه شود؟

حاجیان: به گفته ریچارد فینمن، برنده جایزه نوبل، مشخصه واقعی نابغه، توانایی او در شرح ساده مسائل است. به‌طور کلی نابغه‌ها به شکل پیچیده صحبت نمی‌کنند؛ بلکه زبانی ساده و روشن دارند. پس ارائه مطالب به زبان ساده اصل اجتناب‌ناپذیر است. چه زمانی مدرس می‌تواند به چنین توانایی برسد؟ بدیهی است وقتی‌که خودش همه مطالب مرتبط را از منابع گوناگون مطالعه کند، یاد بگیرد و خلاصه‌برداری کند.آیا این خلاصه‌برداری کافی است؟ اگر در خلاصه‌برداری مطالب در جملات کوتاه، ساده با نمونه متنوع باشد، حتماً تأثیر بسزایی خواهد داشت.

آنا: شما گفتید که حدود ۱۲ هزار صفحه گزارش طراحی در قالب گزارش‌های متعدد در رشته تحصیلی خودتان مرتبط با عنوان دروسی که تدریس می‌کنید، دارید؟ آیا بهتر نیست  فایل PDF این گزارش‌ها در اختیار دانشجویان قرار گیرد تا دانشجویان بتوانند از آنها استفاده کنند؟ البته چگونگی در اختیار قرارگرفتن آن هم مهم است، توضیح بفرمایید.

حاجیان: برای در اختیار قراردادن گزارش‌ها به دانشجویان، ابتدا فایل پی‌دی‌اف آن‌ها را تهیه و سپس در سایت شخصی خودم قرار دادم که مورد استقبال خوبی نیز قرار گرفته است. در رشته‌های فنی نتایج طراحی‌ها در قالب گزارش تهیه و تدوین شد.

در رشته‌های غیرفنی، مانند حقوق پیشنهاد می‌شود، استادان باتجربه، پرونده‌هایی که خودشان وکیل آنها بوده‌اند را با در نظر گرفتن قوانین موجود و احتمالاً حذف اسامی افراد در اختیار دانشجویان قرار دهند. رشته‌های دیگر نیز می‌توانند حاصل نتایج کارهایشان را در بیرون از دانشگاه‌ها در قالب گزارش، پروژه و... و. در اختیار دانشجویان قرار دهند.

باید یادآور شوم به‌دلیل اینکه آموزش در کشور، بیشتر بر اساس تئوری و حفظ یک‌سری مطالب، برنامه‌ریزی شده، طبیعی است که دانشجو وقتی بخواهد گزارش و یا پروژه و صفحات زیاد را مطالعه کند، راغب نباشد و انگیزه خودش را از دست بدهد. پس یکی از آسیب‌ها، این مسئله بوده و برای رفع این نقیصه، سعی کردم در ابتدای هر ترم، مطالب و گزارش‌ها اضافی را در اختیار دانشجویان قرار ندهم و در جلسات اولیه، نحوه خواندن مطالب، حتی رفرنس اصلی درس را به دانشجویان یادآور شوم.

برای نمونه بخش‌هایی از هر کتاب، رفرنس یک درس، باید به‌صورت مطالعه روزنامه باشد. بخش‌هایی را باید بفهمد و با تأمل مطالعه کنند. قسمت دیگر ممکن است که با فهمیدن مطلب، دانشجو بتواند آن را ترسیم یا حل کند. نحوه خواندن گزارش‌ها را به‌گونه‌ای آموزش داده می‌شود که هیچ مطلبی را حفظ نکنند و بتوانند خوب یاد گیرند. حتی آموزش داده می‌شود که در صورتی که می‌خواهند یک کار مشابه را انجام دهند، چگونه از گزارش موجود استفاده کنند. برای رسیدن به این هدف ، باید مانند همان گزارش با همان روند و در بیشتر مواقع با همان عناوین، نوشتن گزارش را آغاز کرده و در قسمت نقشه‌ها، ترسیم‌ها، پارامترهای طراحی و غیره با عوض کردن اعداد و ارقام و پارامترهای گزارش را می‌نویسند.

 گزارش‌ها، پروژه‌ها، طرح‌ها و... مربوط به یک عنوان درس که افراد مختلف نوشته‌اند به‌گونه‌ای با کسب اجازه و در نظر گرفتن همه موارد در اختیار دانشجویان قرار گیرد تا در تفهیم درس، ایجاد انگیزه و کار کردن در رشته خود مفید باشد.

هر رشته متخصصان آن رشته پس از فارغ‌التحصیل شدن، جذب کار در آن رشته می‌شوند. نتایج حاصل از ادامه کار به نحوی جمع‌آوری و نوشته می‌شود. این دستاوردها می‌تواند توسط افراد مجرب، به دانشگاه و آموزش آورده شود. برای نمونه وکیل و یا قاضی که رشته دانشگاهی آنها حقوق بوده، وقتی مشغول به کار می‌شوند، پرونده‌های مختلف را مورد بررسی قرار می‌دهند. برخی از این پرونده‌ها و تهیه کردن لایحه‌ها و... می‌تواند برای دانشجویان به‌عنوان پروژه یا تکلیف و یا... مورد استفاده قرار گیرد.

انتهای پیام/۴۱۲۱/