تهدیدهای آموزش مجازی چگونه به فرصت تبدیل می‌شوند؟/ راهکارهای ارتقای کیفیت آموزش

 گروه استان‌های خبرگزاری آنا- حسین عقابی؛ آموزش مجازی یا virtual learning و یا به عبارت دیگر آموزش الکترونیکی e-learning بر بستر اینترنت از راه دور امکان‌پذیر بوده و یکی از انواع این آموزش و بی‌شک برترین نوع آن آموزشی است که در آن استاد و دانشجو در زمانی مشخص وارد کلاس مجازی شده و در محیط مجازی با یکدیگر در تعامل قرار می‌گیرند. در آموزش مجازی آنلاین مدرس می‌تواند با ارائه فایل‌های پی دی اف و اسلایدهای پاورپوینت و صدا و تصویر خود مباحث آموزشی مورد نظر را با دانشجویان در میان بگذارد.

ناصر حاجیان عضو هیئت علمی گروه عمران دانشگاه آزاد اسلامی واحد اصفهان با بیش از دو دهه سابقه تدریس در دانشگاه و انجام پروژه‌های مختلف فنی مرتبط در رشته تحصیلی خود، سال‌های گذشته با تألیف کتاب‌هایی همراه با سی‌دی‌های کمک‌آموزشی و تعریف پروژه‌ها و تکالیف مرتبط با هر درس، باعث افزایش انگیزه در دانشجویان و ارتقای کیفیت آموزش شده و معتقد است که بر اساس تجارب به‌دست‌آمده در این ارتباط، می‌توان به‌گونه‌ای عمل کرد که با رفع ضعف‌های آموزش‌ مجازی و با به‌کارگیری روش‌های پیشنهادی، باعث افزایش کیفیت تدریس، حتی برای شرایط حضوری در برخی از موارد شد.

خبرنگار خبرگزاری آنا با توجه به نیاز جامعه آموزش و پرورش و خانواده دانشگاهی کشور و اهمیت موضوع آموزش مجازی و به‌منظور ارائه بهتر و کاربردی بودن روش‌های پیشنهادی عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی با ناصر حاجیان گفت‌وگو کرده است که این گفت‌وگو را در سه بخش پی‌می‌گیریم. بخش نخست این گفت‌وگو با موضوع آموزش مجازی را در ادامه خواهید خواند.

آنا: شرح مختصری درباره شرایط کرونا و آموزش در دانشگاه‌ها ارائه بفرمایید.

حاجیان: بر اساس گفته‌ مسئولان بهداشت کشور و جهان، ویروس کرونا، ناشناخته است، دارو و واکسن قطعی ندارد و با گذشت حدود یک سال از ظهور این ویروس هنوز هیچ پیشرفت قابل توجهی در مهار آن در جهان مشاهده نشده است، پس نتیجه می‌گیریم که نمی‌توان زمان مهار و خاتمه آن را پیش‌بینی کنیم و باید بر اساس ادامه شرایط کرونا برای آموزش در دانشگاه‌ها برنامه تهیه و تدوین کنیم. به نظر می‌رسد در همه امور، ضروری بوده بر اساس شرایط کرونا تصمیم بگیریم و منتظر هیچ معجزه‌ای، حداقل در کوتاه‌مدت نباشیم.

آنا: چه تفاوت‌هایی بین آموزش حضوری و مجازی وجود دارد؟

حاجیان: در آموزش حضوری بر اساس قوانین، اگر دانشجویی چهار جلسه غیبت داشته باشد، درس وی حذف می‌شود. حتی اگر استاد به هر دلیلی، سه جلسه نتوانست سر کلاس برود، آن درس حذف می‌شود. پس حضور در کلاس برای استاد و دانشجو، جزء اصول است و نمی‌توان از آن عدول کرد. در آموزش مجازی، حضوری وجود ندارد و استاد و دانشجو همدیگر را نمی‌بینند؛ بنابراین در این شرایط دانشجو از یک‌سری محاسن کلاس‌های حضوری مانند نقش زبان بدن در یادگیری، بی‌بهره است.

بر اساس نتایج یک پژوهش، حدود ۱۰ درصد یادگیری فرد از معلم یا استاد مربوط به سواد و آگاهی استاد از درس است که البته حتماً باید استاد مسلط باشد. حدود ۴۰ درصد یادگیری مربوط به قدرت بیان مسئله بوده و مابقی یعنی حدود ۵۰ درصد باقی‌مانده، مربوط به زبان بدن است. در آموزش مجازی ۱۰ درصد مربوط به سواد استاد و ۴۰ درصد مربوط به فن بیان، تقریباً با آموزش حضوری یکسان بوده؛ اما در یادگیری مجازی استفاده از زبان بدن به نظر می‌رسد، وجود ندارد.

آنا: آیا می‌توان شرایط آموزش مجازی که فعلاً با آن درگیر هستیم و تهدید است را به فرصت تبدیل کرد؟

حاجیان: به‌طور کلی موفقیت‌هایی که انسان در طول تاریخ به دست آورده، بیشتر آنها در شرایط سخت و تهدیدها به وجود آمده است. بر همین اساس اگر در شرایط آموزش مجازی با برنامه و تدبیر پیش برویم و ضعف‌های آن را برطرف کنیم، حتی می‌توانیم از محاسن آن شامل حذف هزینه‌های حضور در کلاس، ساخت مکان، امکان تحصیل برای همه افراد در نقاط مختلف، حذف خوابگاه‌ها، امکان افزایش ساعت تدریس در ۲۴ ساعت، (فرضاً از ساعت ۶ صبح تا ۱۲ شب) استفاده از امکانات حداکثری اینترنت، مالتی مدیا در تدریس، امکان استانداردسازی تدریس و امتحانات(به این صورت که سؤال‌های امتحانی و منابع مختلف در دسترس دانشجویان باشد و بتوانند از تجارب استادان مختلف در رشته و درس که تولید محتوا کرده، استفاده کنند.)، استفاده کنیم.

آنا: با توجه به اینکه تقریباً بیش از ۵۰ درصد یادگیری از طریق زبان بدن و ارتباط حضوری به دست می‌آید به نظر شما در آموزش مجازی چگونه می‌توان به‌گونه‌ای عمل کرد که جایگزینی برای این حداقل ۵۰ درصد، پیدا کنیم؟

حاجیان: سؤال جالبی طرح کردید. همان‌گونه که شرح آن گذشت، انسان در سختی‌ها رشد می‌کند. برای نمونه در شرایط کرونایی مجبور هستیم از آموزش مجازی استفاده کنیم. آموزش مجازی یک‌سری ضعف‌هایی دارد، پس در این شرایط سخت فکر حل مسئله می‌افتیم. یکی از کارهایی که می‌توانیم از آن الگو بگیریم و مشکل را تا حدی حل کنیم، نظر آلبرت اینشتین در تعریف یادگیری بوده که می‌گوید وقتی مطلبی را خوب فهمیده‌اید که بتوانید برای مادربزرگتان شرح دهید و وی نیز خوب بفهمد. برای روشن شدن تعریف به آنالیز مادربزرگ در یادگیری می‌پردازیم. وی احتمالاً با توجه به کهولت سن، گوشش خوب نمی‌شنود، چشمش بینایی خوبی ندارند، انگیزه‌ای در یادگیری ندارند و ... حال شما اگر خوب مطلب را فهمیده باشید، می‌توانید به‌گونه‌ای بیان کنید که همه ضعف‌های مادربزرگ را برطرف کند.

در آموزش مجازی اگر خوب به مطلب علمی مسلط بوده، کار کرده و تجربه کافی داشته باشیم و ... می‌توانیم ضعف‌ها را جبران کنیم. به‌عنوان نمونه اگر کاربرد درس را خوب متوجه شده و تجربه داشته باشیم با یک نمونه ساده آغاز می‌کنیم و به‌گونه‌ای پیش می‌رویم که دانشجو بقیه گفته‌ها را دنبال کند. به‌طور خلاصه باید استادان به‌گونه‌ای عمل کرده که از هر تجربه مفید که در فهم درس به دست آورده‌اند در یادگیری دانشجویان استفاده کنند. سپس تأثیر و نتیجه این تجارب بهینه شده و پیشنهاد استفاده برای افراد دیگر شود.

آنا: در سؤال قبل گفتید که معلم یا استاد باید در رشته تحصیلی خود و درسی که می‌دهد کار کرده و تجربه داشته باشد؛ اما یک سری از دروس به‌ویژه دروس پایه، به نظر می‌رسد که کاربردی به‌صورت مستقیم نتوان برای آنها متصور شد، در این حالت باید چگونه عمل کرد؟

حاجیان: در صورتی که مدرس تجربه کاری داشته و عاشق تدریس باشد، برای هر درسی، حتی دروس پایه، می‌تواند کاربرد آن را پیدا و برای هر عنوان، پروژه‌هایی تعریف و سر کلاس حل کند. در ادامه برای روشن شدن بهتر این مسئله، یک نمونه برای یکی از عنوان‌های درسی درس ریاضی، بیان می‌شود.

در بیشتر مواقع دانشمندان برای به‌دست آوردن ارتباط بین پارامترهای متغیر موضوع به فرمولی می‌رسند. برای نمونه برای تعیین ارتباط بین درجه حرارت بین دو کلاس همجوار با درجه حرارت‌های متفاوت و ضخامت‌های مختلف دیوارها با جنس‌های متفاوت و...اگر بخواهیم رابطه متغیرهای فوق را (درجه حرارت، ضخامت دیوارها، جنس دیوارهاو...) را به‌گونه‌ای به دست آوریم که برای هر زمان، بتوانیم درجه حرارت یک نقطه هندسی با مختصات x، y و z را به دست آوریم، باید از معادله انتقال حرارت استفاده کنیم. این معادله که به‌صورت دیفرانسیل است، در آغاز پژوهش یک نفر به دست آورد. سپس به فکر حل آن معادله افتادند. به‌دنبال آن، فرد به دست آورنده معادله، نحوه حل آن را بیان می‌کند.

توضیح این نکته ضروری است که حل معادله دیفرانسیلی انتقال حرارت را در یک درس سه واحدی با عنوان ریاضیات پیشرفته در دوره کارشناسی ارشد، در یک‌ترم، پاس کنیم. فردی که این درس را ارائه کرد، بیشتر مطالب را به‌صورت تئوری می‌گفت و بدیهی است یادگیری آن خیلی سخت و دشوار بود.

حالا می‌گوییم اگر کسی که این درس را تدریس می‌کند، ابتدا با طرح این سؤال که بچه‌ها اگر در دو مکان(کلاس، اتاق، و... و.) درجه حرارت‌های متفاوت داشته باشیم و جنس و ضخامت دیوارها(مرزها) نیز متفاوت باشد و بخواهیم در محل برای هر زمان و نقطه مشخص (x، y، z)، درجه حرارت را مشخص کنیم، باید چه کاری انجام دهیم و یا حتی اگر این معادله را ابتدا با کامپیوتر برای دو محل حل کرده و در یک یا دو جلسه مفهوم و کاربرد این معادله و درس را برای دانشجویان شرح دهد، آنان اصل مسئله را خوب می‌فهمند و انگیزه یادگیری حل معادله را در طول‌ترم با علاقه خوب یاد می‌گیرند. بیشتر مطالب دروس پایه(ریاضی، فیزیک، شیمی، استاتیک، سیالات و...) در حین تحقیق روی پروژه کاربردی شکل گرفته و به زبان ساده، هر مطلب دروس پایه و غیر پایه را می‌توانیم از طریق مهندسی معکوس، کاربرد و دلیل ابداع آن را سر کلاس طرح کرده و سپس به حل آن بپردازیم.

آنا: عنوان کردید که از کامپیوتر می‌توان در تدریس بهتر دروس پایه استفاده کنیم، خواهشمندم با توجه به اهمیت مسئله، شرح مختصری با بیان نمونه، ارائه کنید.

حاجیان: به‌عنوان نمونه یکی از عنوان‌های مهم ریاضیات، ترسیم معادلات مختلف است(یک‌بعدی و حتی چندبعدی). اگر استاد درس، معادله کهن ماینگر یک صفحه استرا با کمک نرم‌افزارهای کامپیوتری مرتبط، ترسیم و آن را برای دانشجو حل کند تا شکل این صفحه را دانشجو با رنگ‌ها و مقیاس‌های مختلف ببیند و برای هر حالت، ضرایب معادله را تغییر بدهد. بدیهی است دانشجو به‌راحتی و با انگیزه مطلب را فرامی‌گیرد. سپس استاد می‌تواند تئوری مربوط را مفصل شرح دهد. حتی استاد می‌تواند ابتدا به دانشجویان بگوید که بچه‌ها امروز می‌خواهم شکل‌های مختلف و متفاوتی از یک صفحه را در کلاس ارائه کنیم. حتی ممکن است دانشجویان در ابتدا متوجه نشوند که استاد می‌خواهد نحوه ترسیم معادلات را که نمایانگر صفحات بوده، تدریس کند.

آنا: برای بهبود آموزش مجازی، مدرس باید یک‌سری توانمندی‌ها مانند زیرساخت‌های علمی، تجربی و کاربردی را داشته باشد. شما چه زیرساخت‌هایی را مد نظر داشته‌اید؟

حاجیان: در بهترین دانشگاه‌های ایران، دوره‌های کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکتری را گذرانده‌ام و از تجارب و علوم بهترین استادان ایران، بهره‌مند شده‌ام. طراحی حدود ۳۰ پروژه که بالغ‌بر ۱۲ هزار صفحه گزارش می‌شود را انجام داده‌ام. کتاب‌های متعددی برای دروسی که تدریس می‌کنم شامل مطالب تئوری، کاربردی و بعضاً طرح پروژه‌های مرتبط با درس و تکالیف متعدد، همراه با سی دی، تألیف و تدوین کرده‌ام.

در اقدامی دیگر در زمان تحصیل در دانشگاه، برای بیشتر دروس، سعی کردم با استفاده از مطالب ارائه شده سر کلاس، مطالعه همه منابع، ابتدا مطالب را خوب فهمیده و سپس خلاصه آنها را در دفترهای متعدد ارائه کنم. در سنوات گذشته فایل‌های پی دی اف این دفترها در اختیار دانشجویان قرار گرفته و بر اساس ارزیابی‌های انجام شده  در قبولی دانشجویان در مقاطع بالاتر، مؤثر بوده است.

سعی کردم برای بیشتر دروس، بازدیدهای علمی را به‌گونه‌ای برنامه‌ریزی کنم که بیشتر مطالب مرتبط با سرفصل دروس در آنها گنجانده شود تا دانشجویان در حال بازدید از نزدیک نیز در جریان مطالب ارائه شده سر کلاس، قرار گیرند. فیلم‌های تهیه شده با نشان دادن بخش‌های مهم پروژه، حاوی پاسخ به سؤالات دانشجویان در بازدید نیز هست و به زبان رساتر، قبل از بازدید فیلمنامه‌هایی نوشته شده که چه محل‌هایی باید به ترتیب بازدید و چه مطالبی در آن محل‌ها گفته شود و نهایتاً فیلمبرداری کرده‌ایم.

ادامه دارد.....

انتهای پیام/۴۱۲۱/۴۰۶۲/