کوتوله دوست‌داشتنی! / پلوتو، عضو سابق منظومه شمسی را بیشتر بشناسید

گروه علم و فناوری خبرگزاری آنا- نوید فرخی: پیشرفت بشر در زمینه‌های مختلف علمی طی سده اخیر شگفت‌آور بوده است. یکی از این زمینه‌ها علم نجوم است. ما در مورد منظومه شمسی به کشفیات زیادی دست یافته‌ایم و این دانش به طور مداوم در حال به‌روزرسانی است. برای مثال ما تا سال ۲۰۰۶ تعداد سیاره‌های منظومه شمسی ۹ تا تلقی می‌شد تا وقتی که در آن سال پلوتو تنزل درجه یافت و به یک سیاره کوتوله مبدل شد!  هنوز هم در این مورد در مجامع علمی بحث است. در این گزارش مروری بر برخی از حقایق علمی قابل توجه در مورد پلوتو خواهیم داشت.

کاشف پلوتو در زمان اکتشاف تنها ۲۴ سال داشت!

ستاره‌شناسان پیش از اینکه پلوتو کشف شود، متوجه تغییر مدار نپتون و اورانوس به دلیل جاذبه جسمی ناشناخته شدند. سرانجام فردی به نام کلاید تامبا(Clyde Tombaugh) آن‌قدر وقت خود را به مشاهده آسمان شب در رصدخانه لاول در آریزونا اختصاص داد که سرانجام در سال ۱۹۳۰ در سن ۲۴ سالگی وجود پلوتو را تأیید کرد.

نام پلوتو توسط دانشمندان پیشنهاد نشد!

نام «پلوتو» اولین بار توسط یک دختر یازده ساله پیشنهاد شد. ونتیا برنی(Venetia Burney) دختربچه انگلیسی کسی بود که پس از شنیدن خبر کشف سیاره جدید نام این سیاره را پیشنهاد کرد. پدربزرگش نام پیشنهادی را به رصدخانه لاول فرستاد و این نام به همین سادگی تأیید شد!

شخصیت پلوتو در اساطیر باستان پسر ساتورن و ایزد جهان زیرین است. جهان ‌زیرین یا دنیای مردگان اصطلاحی است که در توصیف جایی به کار می‌رود که ارواح مردگان پس از مرگ به آنجا می‌روند. در حالی که پلوتو بر جهان زیرین حکومت می‌کرد، برادرش مرکوری آسمان را کنترل می‌کرد و برادر دیگرش نپتون بر دریا تسلط داشت.

تنزل رتبه در سال ۲۰۰۶

پلوتو در سال ۲۰۰۶ به یک «سیاره کوتوله» تبدیل شد. کشف پلوتو در کمربند کویپر در دهه سی باعث شد آن را به عنوان نُهمین سیاره منظومه شمسی برشمرند. با این وجود، سیاره پلوتو در این جایگاه تنها ۷۶ سال دوام پیدا کرد. اکنون پلوتو به عنوان سیاره کوتوله شناخته می‌شود. سیاره کوتوله به اجرامی اطلاق می‌شود که هر چند به دور خورشید می‌چرخند اما جرم کمی دارند و حتی پیرامون مدار خود اجرامی با گرانش مسلط محسوب نمی‌شوند.

جدا از پلوتو، یک سیاره کوتوله مشهور دیگر در منظومه شمسی وجود دارد که سرس نام دارد. سِرِس اولین سیاره کوتوله کشف‌شده و بزرگ‌ترین سیارک در کمربند سیارکی مدار مریخ و مشتری است. اجرام دیگری که در منظومه شمسی در همین گروه قرار می‌گیرند عبارتند از هائومیا، ماکی‌ماکی و اریس.  

تصمیمی که در سال ۲۰۰۶ گرفته شد مورد تأیید همه نبود! پس از به‌روزرسانی کتب درسی، تصاویر کاریکاتوری از پلوتو که در وضعیت عصبانی یا ناراحت بود منتشر شد و گروهی از افراد شروع به جمع‌آوری امضا برای تبدیل دوباره پلوتو به عنوان یک سیاره کردند. اما پلوتو واجد شرایط تعریف سیاره واقعی نبود. طبق تعریف ناسا، یک «سیاره» باید «به دور یک ستاره بچرخد و جرم کافی داشته باشد تا گرانشش بر سایر اجرام با اندازه مشابه در مدار خود بچربد.» با این وجود هنوز هم، برخی از ستاره‌شناسان به دلیل جو، وجود ابر، اقمار، هسته‌شناسی، کلاهک یخی قطبی و فصول مختلف سال درخواست می‌کنند که پلوتو باید به عنوان یک سیاره در نظر گرفته شود.   

کوه‌های یخی غول پیکری در پلوتو وجود دارد

این قله‌های یخی می‌توانند به ارتفاعات ۲-۳ کیلومتر برسند. در برخی موارد، گازهای یخ‌زده مانند متان این کوه‌های یخی را پوشانده است. علاوه بر این، برخی از دره‌های عمیق پلوتو می‌توانند تا ۶۰۰ کیلومتر امتداد داشته باشند.

پلوتو یک یخچال طبیعی به شکل قلب به نام تامبا ریگو دارد. با توجه به اینکه کمابیش از قمر زمین کوچکتر است، اندازه تامبا ریگو را می‌توان تقریباً به اندازه طول ایران(فاصله از کرمانشاه تا مشهد حدود ۱۲۰۰ کیلومتر) دانست. تامبا از نام کلاید تامبا کاشف این سیاره برگرفته شده و ریگو در لاتین به معنی منطقه است. پلوتو علاوه بر داشتن آسمان آبی، از چندین قمر و کوه‌هایی به بلندی رشته کوه البرز و زاگرس برخوردار است. همچنین در این سیاره کوتوله برف می‌بارد که به رنگ قرمز است.

کوتوله‌ای با اتمسفر

پلوتو تنها سیاره کوتوله شناخته‌شده‌ای است که در آن اتمسفر وجود دارد. با این حال جو پلوتو برای تنفس انسان بسیار رقیق و سمی است. وقتی پلوتو در حالت اوج خورشیدی قرار می‌گیرد(یعنی وقتی در دورترین فاصله از خورشید قرار دارد) در آنجا برف می‌بارد. سرمای شدید در پلوتو وجود حیات در این سیاره کوتوله منتفی کرده است. آب در چنین دمای پایینی تنها به یخ تبدیل می‌شود. از این رو امکان وجود حیات در پلوتو بعید به نظر می‌رسد. اما همچنان برخی از دانشمندان در مورد احتمال وجود اقیانوس در اعماق پلوتو گمانه‌زنی می‌کنند. شدت نور خورشید در پلوتو برابر با شدت نور مهتاب روی زمین است. دلیل اصلی این امر فاصله دور آن از خورشید است. فاصله زمین تا خورشید ۱۴۹,۵۹۷,۸۷۰ کیلومتر است اما فاصله پلوتو تا خورشید ۵، ۹۴۵، ۹۰۰، ۰۰۰ کیلومتر است.  

پلوتو در جهت مخالف مسیر زمین می‌چرخد

به عبارت دیگر، خورشید پلوتو از غرب طلوع می‌کند و غروب آفتاب از شرق رخ می‌دهد! سیارات دیگری که مانند این سیاره کوتوله مسیر گردشِ برعکسِ زمین دارند عبارتند از اورانوس و ناهید. بزرگ‌ترین قمر پلوتو شارون نام دارد که تقریباً به اندازه نصف اندازه این سیاره کوتوله است. در برخی منابع پلوتو و شارون را سیاره‌ای دوتایی می‌نامند. با این وجود این اصطلاح توسط اتحادیه بین‌المللی اخترشناسی(IAU) به رسمیت شناخته نشده است و از این رو نوعی طبقه‌بندی رسمی محسوب نمی‌شود. در تعریف سیاره دوتایی، نزدیک بودن جرم دو سیاره عامل مهمی است. در عین حال پذیرش پلوتو و شارون به عنوان سیاره‌ دوتایی مستلزم این است که در وهله اول پلوتو را به عنوان یک سیاره بپذیریم.  

اقمار عجیب‌وغریب پلوتو

شارون در واقع رفتاری عادی به عنوان یک قمر دارد. اما عرض چهار قمر دیگر پلوتو کمتر از ۱۵۰ کیلومتر است. ضمناً آنها برخلاف شارون کروی نیستند و اشکال نامنظمی دارند. همچنین به طور کل از دیگر اقمار منظومه شمسی متفاوت هستند و هیچ قفل گرانشی میان آنها و پلوتو وجود ندارد. علاوه بر این، این ۴ قمر از یک سمت ثابت به دور پلوتو نمی‌چرخند(یعنی به دور خود نیز می‌چرخند).

فضاپیمای بشر در مدار پلوتو

نیو هورایزنز اولین سفینه‌ای است که با هدف مطالعه پلوتو به فضا پرتاپ شد. این فضاپیمای روباتیک با وجود هزینه تقریبی ۷۰۰ میلیون دلار، تنها به اندازه یک پیانوی بزرگ است و ۴۵۰ کیلو وزن دارد. نیو هورایزنز در ژانویه ۲۰۰۶ به فضا پرتاب شد و در ژوئیه ۲۰۱۵ به پلوتو رسید. این فضاپیما نزدیکترین عکس را از فاصله دو کیلومتری این سیاره کوتوله گرفت. این فضاپیما از سال ۲۰۱۸ تا ۲۰۲۲ به مطالعه سایر اجرام کمربند کویپر خواهد پرداخت.

انتهای پیام/۴۱۶۰/پ