روابط بریتانیا و چین در دوران پساجنگ سرد؛ همکاری یا تقابل؟!

گروه استان‌های خبرگزاری آنا؛ دیوید کمرون نخست وزیر وقت بریتانیا دسامبر 2013 به همراه بیش از 100 مدیر اقتصادی و تجاری با هدف ترغیب چین به افزایش سرمایه‌گذاری در بریتانیا به‌ویژه صنایع هسته‌ای به چین سفر کرد.

وی در این سفر بر اهمیت توجه به موافقت‌نامه‌های تجارت آزاد اتحادیه اروپا با چین تأکید کرد. لی کچیانگ که از سال 2013 تاکنون نخست وزیر چین است؛ در نخستین سفر خود به بریتانیا با همراهی 200 مدیر ارشد بازرگانی خصوصی و دولتی چین در ژوئن 2014 روابط اقتصادی پکن با لندن را به شکل ویژه‌ای گسترش داد.

اهداف این سفر همکاری در تجارت و در سرمایه‌گذاری در صنایع هسته‌ای، قطار پرسرعت، امور مالی و امضای قریب به 40 موافقت‌‌نامه بود که نزدیک به 30 میلیارد دلار برای اقتصاد بریتانیا ارزش داشت. تسهیل تراکنش‌های مالی میان چین و بریتانیا و به تبع آن افزایش دسترسی لندن به یوآن‌هایی فراتر از هنگ‌کنگ، بخشی مهم و کلیدی از اهداف و نتایج این سفر بود. وی در این سفر در اقدامی غیر معمول در قالب مهمانی شام با ملکه الیزابت دیدار کرد و بر خلاف پروتکل‌ها با او دست داد!

دومنیک راب وزیر امور خارجه انگلستان، جولای 2020 در مجلس اعلام کرد که بریتانیا باید علیه جنایتکاران مقاومت کند و نباید مأمن کسانی باشد که با دستان آلوده به خون بی‌گناهان و تصاحب ثروت از راه دیکتاتوری، آزادانه با تصفیه پول کثیف خود در بانک‌ها و مؤسسات مالی این کشور به زندگی مرفه خود بپردازند. افراد و نهادهای مورد نظر برای تحریم عبارتند از: افراد دخیل در کشتن سرگئی مگنیتسکی(وکیل روس و افشاکننده کلاهبرداری مالیاتی در روسیه) و جمال خاشقچی(روزنامه نگار عربستانی)، خشونت سیستماتیک علیه جمعیت روهینگیا(مسلمانان میانمار) و دو سازمان دخیل در اسارت، شکنجه و کشتار اهالی کره شمالی.

اوایل ژانویه 2021 دومنیک راب وزیر امور خارجه بریتانیا در پارلمان این کشور اعلام کرد که بریتانیا به‌دنبال وضع تحریم‌هایی حقوق بشری علیه چین است تا از عدم ورود کالاهای تولیدشده توسط نیروی کار اجباری مسلمان اویغور و عدم انتفاع دولت کمونیست چین و بازرگانی بریتانیا از تجارت مرتبط با این روند اطمینان حاصل کند. راب اعلام کرده که تحریم‌هایی مشابه اقدام جهانی مگنیتسکی  آمریکا نیز در دست بررسی است.

اکنون چالش بوریس جانسون این است که بریتانیا در سال جاری میزبان نشست تغییرات اقلیمی و رئیس گروه 7 است و خلاء اقتصادی، مالی و تجاری خروج از اتحادیه اروپا و مواجهه ناگهانی با همه‌گیری کرونا، تحت سیاست موسوم به «بریتانیای جهانی» تحت مدیریت است.

از طرفی دولت چین هرگونه پیشروی ژئوپولتیک علیه خود را در قالب اقدامات متقابل تجاری پاسخ می‌دهد؛ مانند نزاع تعرفه‌ای با آمریکا و اعمال ممنوعیت بر کالاهای صادراتی شاخص استرالیا به این کشور؛ بنابراین بریتانیای جانسون به‌دنبال عدم انسداد تعاملات اقتصادی و تجاری گسترده با دومین اقتصاد جهان است؛ اما انتقاد محکم وزیر امور خارجه از مسئله شینجیانگ (سینکیانگ) حاکی از کاهش اولویت‌های اقتصادی بریتانیا در روابط خود با چین است.

پس از 6 سال، صنایع هسته‌ای، فولاد، نفت و شبکه حمل و نقل بریتانیا با سرمایه‌گذاری‌های کلان و همکاری‌های گسترده شرکت‌های چینی جان دوباره گرفته‌اند و در کوتاه‌مدت نیز بریتانیا به آن‌ها وابسته خواهد بود.

کارخانجات بریتانیایی مستقر در چین نیز ممکن است با بازرسی مالیاتی، کندسازی روند صدور مجوز و واردات و صادرات کالا از سوی دولت چین مواجه شوند؛ اما این دولت در شرایط کنونی بسیار محتاط است تا اقدامات متقابل آن منجر به افزایش گرایش مواضع لندن درباره بازارهای مالی، تحصیلات و فناوری به واشنگتن نشود.

به‌تازگی بریتانیا تحت تأثیر ایالات متحده از همکاری در زمینه فناوری ارتباطی 5G با شرکت هوآوی چین عقب‌نشینی کرده و بر این است تا همکاری در حوزه فناوری ارتباطی با چین را در قالب قوانین مورد حمایت مراجع اطلاعاتی و امنیتی و نظامی شدیداً محدود کند، چین نیز اقداماتی در راستای تلافی این امر را دنبال کرده و خواهد کرد.

سیاست خارجی بریتانیا در ارتباط با روابط نظامی، امنیتی و دیپلماتیک با آسیاپاسفیک نیز در حال بررسی مجدد است. انتظار می‌رود که بزرگ‌ترین و جدیدترین ناو جنگی هواپیمابر بریتانیا به دریای جنوبی چین اعزام شود تا علاوه بر اقدام برای تسهیل شهروندی اهالی هنگ‌کنگ ذیل دولت بریتانیا، حمایت از خودمختاری هنگ‌کنگ را تقویت بخشد.

چین، بریتانیای پسابرگزیت را شریکی می‌داند که با کمک همدیگر می‌توانند نظام تجارت جهانی را شکل دهند، مانند نقش‌آفرینی این دو در توافق جامع و پیشروی همکاری فراپاسفیک. توافق سرمایه‌گذاری چین در اتحادیه اروپا محرک و نصب‌العین مناسبی برای بریتانیاست هرچند آمریکا ممکن است مانع آن شود، الزام کنگره آمریکا به خروج شرکت‌های چینی از بورس آمریکا فرصتی برای افزایش فعالیت صنعت خدمات مالی بریتانیا در آمریکاست.

بریتانیا دارای موقعیتی استثنایی به لحاظ زیرساخت در اروپاست و به همین علت می‌تواند سرمایه‌های عظیمی از چین و آسیا را به خود جذب کند و دروازه مالی به سمت چین از طریق بریتانیا ممکن باشد. اکنون بیشترین حجم تراکنش‌های یوآن خارج از سرزمین چین و ورای آن(هنگ‌کنگ، ماکائو و تایوان) در بریتانیا و بازار مالی لندن انجام می‌پذیرد؛ پس به نوعی پکن بسیار نیازمند تداوم و تعمیق روابط حسنه با لندن است.

در راستای این در هم‌تنیدگی اقتصادی، پارلمان بریتانیا از تحریم مقاماتی که در فشار علیه اهالی هنگ‌کنگ و سینکیانگ نقش داشتند، ممانعت کرد. بریتانیا نیز به ادبیات صلح‌دوستانه چین اعتماد نداشته و انتظارها حاکی از آن است که تغییر سفیر چین در لندن ممکن است فاز دیپلماسی «گرگ مبارز» چین را در برابر بریتانیا فعال گرداند.

علت نگاه همیشه خصمانه چین به بریتانیا ناشی از شکست در جنگ تریاک و از دست دادن هنگ‌کنگ و تبدیل آن به مدینه فاضله بدیل برای باقی چینی‌ها به‌ویژه در سال‌های سخت اقتصادی چین بوده است؛ اما اکنون سال‌ها پس از شکوفایی اقتصادی و رفاهی چین، هنگ‌کنگ همچنان به‌عنوان یک بدیل اجتماعی و سیاسی باقی‌مانده است.

بریتانیا با خروج از اتحادیه اروپا در بعد سیاست خارجی به‌دنبال کسب استقلال راهبرد و عمل از این نهاد منطقه‌ای بود؛ حکومت‌های پسابرگزیت که تاکنون توسط حزب محافظه‌کار اداره می‌شوند. بریتانیا از آن زمان تاکنون به‌دنبال تأمین منافع در حوزه سنتی نفوذ خود یعنی مستعمرات سابق است و در این راستا توجه ویژه‌ای به خلیج فارس و کشورها و جوامع اسلامی دارد تا آنجا که فروردین 1397 پایگاه نیروی دریایی سلطنتی خود در بحرین را افتتاح کرد و این نقطه پایانی بود بر سال‌ها عدم حضور نظامی در این منطقه.

در بعد دیپلماسی تجاری و عمومی با دولت‌های مسلمان، سفارتخانه‌های این کشور میزبان افطاری تجار کشورهای مسلمان بودند که به‌صورت گسترده‌ای در صفحات این سفارتخانه‌ها در شبکه‌های اجتماعی پوشش داده شد.

برگزیت همچنین فرصت بازتری را برای بریتانیا فراهم آورد تا روابط حسنه خود با ایالات متحده آمریکا که با عبارت «رابطه ویژه یا مخصوص » از آن یاد می‌شود را گسترش دهد. در این راستا دونالد ترامپ، رئیس جمهور پیشین آمریکا در یکی از نخستین اقدامات خود برای شخصی‌سازی و آماده‌سازی کاخ سفید، سردیس وینستون چرچیل، نخست وزیر بریتانیا در سال‌های جنگ جهانی دوم و پس از آن را به کاخ سفید برگرداند تا حرکتی نمادین و مهم در راستای تقویت این رابطه انجام شود.

نتیجه

بریتانیا می‌داند که؛ چین اژدهایی است که اگر بیدار شود؛ جهان را به لرزه درخواهد آورد و مهارکردن آن بسیار دشوار خواهد بود؛ بنابراین با سیاست‌هایی به‌ظاهر نامتوازن اما هدفمند به‌دنبال مهار این کشور است. تلاش برای تعمیق روابط با جهان اسلام و مبارزه با افراطی‌گری اسلامی در عین پذیرش حداکثری مسلمانان به شکلی که آزادی‌های هویتی و مناسکی آنان لطمه نبیند و آنان در قدرت و اداره کشور(عضویت مسلمانان در مجلس، کابینه و اداره پایتخت) مشارکت فعال داشته باشند؛ هم یک هدف سنتی احیاشده محسوب می‌شود و هم اینکه ابزاری است تا در کنار این عدم توازن ظاهری جاری در روابط خود با چین، بتواند این کشور را تحت فشار قرار دهد و منافع و استقلال خود را تأمین کند، این‌ها همه پس از آزادی از ارزش‌ها، اهداف و رویکردهای قاره اروپا ممکن شد.

به نظر نمی‌رسد که با تغییرات اخیر در نخبگان دولت آمریکا، این روند بریتانیا در احیای استثنابودن و تأمین منافع خود در محیط‌های سنتی، تحت عنوان بریتانیای جهانی دچار تغییراتی اساسی و ماهوی شود.

منابع:
1-    سفر دیوید کامرون به چین با هدف گسترش روابط تجاری، euronews (به زبان فارسی)، https://www.youtube.com/watch?v=_-uQDXBbsxE
2-    Green, David, The U.K.’s Incoherent China Strategy, (2021): https://www.worldpoliticsreview.com/articles/29387/boris-johnson-s-approach-to-china-uk-relations-is-incoherent
3-    Landale, James, UK Imposes Sanctions Against Human Rights Abusers, (2020), https://www.bbc.com/news/uk-politics-53303100
4-    Chinese Ambassador to UK: Brexit Offers Opportunity for Bilateral Ties, (2018):https://news.cgtn.com/news/31457a4e7a677a6333566d54/share_p.html
5-    Chinese Premier Li Keqiang Begins Three-day UK Visit, (2014): https://www.bbc.com/news/uk-politics-27865855
6-    Chinese Premier Li Keqiang meets the Queen on UK visit, (2014): https://www.bbc.com/news/uk-politics-27879021
7-    Churchill Bust in Oval Office Again as Donald Trump Settles In, (2017): https://www.theguardian.com/world/2017/jan/21/churchill-bust-returns-to-oval-office-as-donald-trump-settles-in
8-    Overview of China-UK High-level Exchanges Since 2013, (2018): https://news.cgtn.com/news/3267544e30677a6333566d54/share_p.html
9-    Premier Li Keqiang to Visit the UK and Greece, (2014): https://america.cgtn.com/2014/06/15/premier-li-keqiang-to-visit-the-uk-and-greece
10-    Rigby, Elizabeth, Chazan, Guy, China Trade Deals at Centre of Li Keqiang Visit to UK, (2014): https://www.ft.com/content/38070776-f572-11e3-afd3-00144feabdc0
11-    The Guardian View on Chinese Premier Li Keqiang's Visit to Britain, (2014): https://www.theguardian.com/commentisfree/2014/jun/16/chinese-premier-li-keqiang-visit-britain

محمدمهدی معدلی دانش‌آموخته علوم سیاسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد شیراز و دانشجوی کارشناسی ارشد مطالعات منطقه‌ای جنوب شرق آسیا در دانشکده روابط بین‌الملل وزارت امور خارجه

انتهای پیام/4062/