کارنامه 33 ساله در ساخت پهپاد/ ایران چگونه «قدرت پهپادی منطقه» شد؟

به گزارش خبرنگار گروه علم و فناوری خبرگزاری آنا، در دهه اخیر پهپادها (هواپیماهای بدون سرنشین) به یکی از ترندهای برتر تجاری و نظامی در جهان تبدیل شدند و استفاده از آنها روزبه‌روز بیشتر می‌شود. پهپادها در صنعت فیلم‌سازی، صنایع پتروشیمی، تحویل کالا، امنیت، دنیای ورزش، امداد و نجات، تحقیقات علمی و غیره کاربردهای بسیاری دارند.

اما یکی از کاربردهای مهم پهپادها در حوزه نظامی است. در دنیای امروز از کشورهای جهان سوم گرفته تا کشورهای درحال‌توسعه و پیشرفته، همه سعی دارند بنیه نظامی و دفاعی خود را تقویت کنند و برای این امر بودجه‌های کلان نظامی را تخصیص می‌دهند. دراین‌بین برخلاف سایر کشورها که ادوات و تجهیزات نظامی را خریداری می‌کنند، برخی کشورها که علم، فناوری و نیروی متخصص ساخت این تجهیزات را دارند خودشان دست‌به‌کار شده و آنها را می‌سازند. ایران یکی از این کشورها است که با تکیه به توان، علم و نیروهای بومی خود دستاوردهای مهمی را در حوزه تجهیزات نظامی به‌ویژه ساخت پهپاد به دست آورده است. جمهوری اسلامی توانسته طیف وسیعی از پهپادهای جنگی را بسازد و به گفته کارشناسان به قدرت برتر پهپادی در منطقه تبدیل شود. نشریه هیل در سال ۲۰۱۹ نوشت ایران در حال تبدیل‌شدن به یک ابرقدرت پهپادی است و در این زمینه پیشرفت چشم‌گیری داشته است.

چهل و دومین سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی ایران بهانه‌ای شد تا در گزارشی به این دستاورد بزرگ نظامی بپردازیم. کشور ایران ساخت پهپاد را در بحبوحه دفاع مقدس با ساخت پهپاد «تلاش 1» آغاز کرد که این روند تاکنون با ساخت پهپادهای مهاجر، ابابیل، کرار، صاعقه، شاهد، سیمرغ، کیان و غیره ادامه یافته است. در ادامه به معرفی این پهپادها می‌پردازیم.

پهپادهای «تلاش»

این پهپادها در دو نمونه «تلاش 1» و تلاش 2» ساخته شده است. پهپاد تلاش 1 در سال 1363 با همکاری دانشجویان جهاد دانشگاهی اصفهان و گردان پهپادی رعد سپاه ساخته شد. این پهپاد که 80 سانتی‌متر طول و سرعت ۱۲۰ کیلومتر سرعت داشت، از قابلیت نصب دوربین جهت عکس‌برداری از مواضع دشمن، مداومت و ارتفاع پروازی نیز بهره می‌برد. یکی از عملیات‌های مهم این پهپاد انجام عملیات فریب در والفجر 8 بود.

سپس دو سال بعد یعنی در سال 1365 پهپاد تلاش 2 که نسخه ارتقاءیافته تلاش 1 بود ساخته و عملیاتی شد. این پهپاد از جنس فایبرگلاس بود و از بال‌ها ،بدنه بزرگ‌تر، مداومت پروازی بیشتر و سیستم رادیویی بهتری بهره می‌برد. همچنین سرعت آن به 140 کیلومتر بر ساعت می‌رسید.

پهپادهای «مهاجر»

باتوجه به کاربردها و نقش اساسی پهپادها در عملیات‌های دفاع مقدس، در سال 1364 واحدی به نام صنایع هوایی قدس در سپاه شکل گرفت تا به‌طور تخصصی‌تر به این حوزه پرداخته شود. شهید «علی‌اصغر مهاجر» یکی از شهدای پهپادی دوران دفاع مقدس است که پهپادهای «مهاجر» به یاد این شهید نام‌گذاری شد. پهپاد «مهاجر 1» باهدف انجام عملیات رزمی در سال ۱۳۶۴ ساخته شد، اما به دلیل برخی ملاحظات ایمنی، تنها تا مرحله آزمون پیش رفت.

دو سال بعد در سال 1366 ساخت پهپاد «مهاجر 2» آغاز شد. هدف از ساخت آن مراقبت هوایی و عملیات شناسایی بود که در سال 1367 به مرحله تولید انبوه رسید. از ویژگی‌های مهم مهاجر 2 می‌توان به سطح مقطع راداری کم و سامانه کنترل و هدایت الکترونیکی نیمه‌خودکار یا تمام‌خودکار اشاره کرد. این ویژگی‌ها باعث شده مهاجر 2 از رصد رادارهای دشمن در امان باشد و امور عملیاتی، پژوهشی و شناسایی را با دقت بالایی انجام دهد.

به‌مرور ساخت پهپادهای جدید با قابلیت‌های پیشرفته‌تر در دستور کار متخصصان این حوزه قرار گرفت. پهپاد «مهاجر ۳» باهدف افزایش برد و مداومت پروازی به مرحله تولید رسید. از خصوصیات این پهپاد می‌توان به پرواز توسط پرتابگر JATO و یا به‌وسیله چرخ از روی باند فرودگاه، فرود آمدن با چتر یا ارابه فرود، حداکثر سرعت 220 کیلومتر بر ساعت، تداوم پروازی 2 الی 3 ساعته، ارتفاع پروازی 11 هزار پایی، اجرای عملیات در شرایط جوی گوناگون و غیره اشاره کرد. این پهپاد می‌تواند برای شناسایی، جنگ الکترونیک، کنترل نوار مرزی جهت مبارزه با قاچاقچیان، کنترل ترافیک شهری، عکس‌برداری جهت تهیه نقشه‌های جغرافیایی استفاده شود.

پهپاد «مهاجر 4» در سال ۱۳۸۰ برای اولین بار مورد آزمایش قرار گرفت و باوجود تحریم‌ها و محدودیت‌ها برای خرید موتور و تجهیزات در سال 1381 وارد فاز عملیاتی شد. این پهپاد پیشرفته‌تر از پهپادهای قبلی و برای مراقبت هوایی و شناسایی اهداف تا فاصله 150 کیلومتری طراحی و ساخته شد. سطح مقطع راداری کم، کاهش سطح هواپیما از روبرو، کمک اثرسطح به بلند شدن پرنده در صورت برخاست از باند، کاهش نیروی مقاوم (درگ) القایی، افزایش وزن برخاست و محموله قابل‌حمل، توانایی فیلم‌برداری و عکسبردای هوایی، ارسال تصاویر ویدئویی به‌صورت زنده، توانایی برنامه‌ریزی رفت‌وبرگشت و اجرای مأموریت به‌صورت رایانه‌ای و خلبان خودکار، بیشینه سرعت 180 کیلومتر بر ساعت، ارتفاع پروازی 15 هزار پایی، مداومت پروازی 5 الی 7 ساعته در شرایط جوی گوناگون، فرود آمدن با چتر یا ارابه فرود سایر ویژگی‌های پهپاد «مهاجر 4» را تشکیل می‌دهند. یکی از مهم‌ترین مأموریت‌های این پهپاد رصد ناو آمریکایی USS Boxer در سال 1398 در خلیج‌فارس بود که بازتاب گسترده‌ای در رسانه‌های جهان پیدا کرد.

از پهپاد مهاجر 4، مدل‌های دیگر هم ساخته شده که می‌توان به پهپادهای «هدهد»، «شاهین» و «صادق» اشاره کرد. در سال 1393 نیز پهپاد «مهاجر 2 نوین» که نسخه ارتقاءیافته مهاجر 2 بود رونمایی شد که مهم‌ترین تفاوت آن افزایش برد و افزایش مداومت پروازی بود.

اما جدیدتریم مدل پهپادهای مهاجر، «مهاجر 6» است که سال 1396 توسط سازمان صنایع هوایی وزارت دفاع ساخته و رونمایی شد. این پهپاد نسبت به دیگر مدل‌های مهاجر از تغییرات اساسی برخوردار شده است. مهاجر 6 علاوه بر تصویربرداری باکیفیت و دقیق، بیش از 40 کیلوگرم محموله رزمی همچون موشک‌های هدایت‌لیزری، بمب‌های هدایت‌شونده و سقوط آزاد را می‌تواند حمل کند. حداکثر سرعت 200 کیلومتر در ساعت، مداومت پروازی ۱۲ ساعته تا محدوده ۲۰۰ کیلومتری، پرواز در ارتفاع ۱۸ هزار پایی در انواع شرایط آب و هوایی از دیگر خصوصیات این پهپاد هستند.

پهپاد مهاجر 6 همچنین از سامانه شناسایی الکترواپتیکی، لیزری، مادون‌قرمز، سیستم‌های شنود الکترونیکی دشمن، مقابله با جنگ الکترونیک، سامانه اخلالگر، سیستم شناسایی خودکار، برخورداری از سیستم پرواز و نشست‌وبرخاست خودکار بهره‌مند است.

پهپادهای «ابابیل»

پهپاد «ابابیل» باتوجه به شرایط و ضرورت‌های زمان دفاع مقدس تا سال 1368 به‌صورت غیراستاندارد و یک‌بارمصرف باقابلیت حمل 40 کیلوگرم مواد منفجره تولید شد. «هسا» (صنایع هواپیماسازی ایران) در سال ۱۳۷۰ برای ایجاد فضای رقابتی با صنایع قدس تأسیس می‌شود و در همین سال طرح پهپاد ابابیل به این سازمان منتقل می‌شود. درنهایت پهپاد «ابابیل 2» در سال 1375 رونمایی شده و در سال 1380 به مرحله تولید انبوه می‌رسد. از ویژگی‌های پهپاد ابابیل ۲ می‌توان به برد عملیاتی ۱۰۰ الی ۱۵۰ کیلومتر، مداومت پروازی ۷۵ الی ۱۲۰ دقیقه، ارتفاع پرواز ۱۱ هزار پا و حداکثر سرعت ۲۵۰ کیلومتر بر ساعت اشاره کرد. همچنین شهرت این پهپاد به دلیل پرواز بر فراز ناو آمریکایی وینسنس است.

اما نسخه ارتقاءیافته این پهپاد یعنی پهپاد «ابابیل 3» در سال 1393 رونمایی شد. موتور 4 سیلندر بنزینی، مداومت پروازی 8 ساعته و بُرد پروازی 250 کیلومتری با قابلیت ارسال آنی تصاویر، بدنه کاملاً کامپوزیتی، پرواز در ارتفاع 15 هزار پایی و غیره از مهم‌ترین ویژگی‌های پهپاد ابابیل 3 را تشکیل می‌دهند.

پهپاد «کرار»

پهپاد «کرار» نخستین پهپاد ایرانی با موتور توربوجت است که در سال 1385 طراحی و سال 1386 رونمایی شد. این پهپاد 4 متر طول دارد و قادر است 4 موشک کروز را حمل کند. برد پروازی این پهپاد هزار کیلومتر است و با سرعت 900 کیلومتر در ساعت پرواز می‌کند. پهپاد کرار می‌تواند دو بمب ۲۵۰ کیلوگرمی، یا یک بمب ۵۰۰ کیلوگرمی را حمل کند. این پهپاد در سال ۱۳۹۵ به بمب‌های هدایت‌شونده مجهز شد. یکی دیگر از ویژگی‌های مهم کرار این است که می‌تواند به‌عنوان پهپاد انتحاری ایفای نقش کند.

پهپاد «فطرس»

«فطرس» با 16 متر طول بال، بزرگ‌ترین پهپاد ایران محسوب می‌شود که در سال ۱۳۹۲ رونمایی شد. مداومت پروازی ۱۶ الی ۳۰ ساعته، برد پروازی ۱۷۰۰ الی ۲۰۰۰ کیلومتر (باتوجه به میزان و تعداد موشک‌های که حمل می‌کند)، سرعت 250 کیلومتر بر ساعت و پرواز در ارتفاع 25 هزار پایی از ویژگی‌های اصلی این پهپاد است.

این پهپاد قادر است انواع موشک‌های هوا به زمین، کروز، راکت و غیره را حمل کند. توانایی فیلم‌برداری و عکس‌برداری هوایی و ارسال تصاویر به‌صورت آنی، قابلیت برنامه‎ریزی رفت‌وبرگشت، انجام عملیات با سیستم خلبان خودکار و غیره سایر خصوصیات این پهپاد را تشکیل می‌دهند.

پهپادهای «شاهد»

ایده ساخت پهپادهای شاهد به سال 1383 برمی‌گردد. در آن سال ساخت «شاهد 123» مطرح گردید و در سال 1388 به مرحله تولید انبوه رسید. در همان سال پهپاد «شاهد 125» با موتور دورانی بومی‌سازی‌شده نیز تولید شد. سال بعد یعنی 1389 نمونه دیگری تحت عنوان پهپاد «شاهد 121» ساخته می‌شود و در سال 1390 عملیاتی شده و برای گشت زنی دریایی وارد خدمت می‌شود.

پهپادهای شاهد 125 و 121 اولین بار در جریان بازدید رهبر معظم انقلاب از نمایشگاه دستاوردها و توانمندی‌های نیروی هوافضای سپاه پاسداران (سال 1393) رونمایی شد و تنها یک عکس از آنها منتشر شد که نشان می‌داد شباهت زیادی به یکدیگر دارند.

اما یکی از اعضای مهم خانواده شاهد، پهپاد «شاهد 129» است که در سال 1391 رونمایی شد. این پهپاد 8 متر طول، 16 متر عرض و 3.1 متر ارتفاع دارد. جنس بدنه آن کامپوزیتی است و از موتور چهار سیلندر پیستونی بهره می‌برد. این پهپاد قابلیت حمل ۴۰۰ کیلوگرم سلاح و یا توانایی حمل هم‌زمان ۸ بمب یا موشک هوشمند سدید را دارد. شعاع عملیاتی این پهپاد 1700 کیلومتر است و 24 ساعت می‌تواند مداومت پروازی داشته باشد. همچنین ارتفاع پروازی آن 25 هزار پا است. «شاهد 129» در مقابله با تروریست‌ها، عملیات‌های کشف و شناسایی در مرزهای آبی و خاکی، نقشه‌برداری و تهیه عکس‌های هوایی کاربرد دارد.

یکی از راه‌های مهم دستیابی به فناوری‌های پیشرفته نظامی و دفاعی، مهندسی معکوس تجهیزات و تسلیحات است. این امر مهم در سال 1390 برای ایران فراهم شد؛ جایی که ایران توانست با شکار موفق پهپاد RQ-170 چند نمونه از آن را تولید کند. نیروی هوافضای سپاه توانست با رمزگشایی حافظه و بازیابی اطلاعات ثبت‌شده در سال ۱۳۹۳ نمونه 40 درصدی این پهپاد بانام پهپادهای «شاهد 161» و «شاهد 141» را بسازد. تفاوت این دو پهپاد در نوع موتور آنها است؛ شاهد 161 از یک موتور جت و شاهد 141 از موتور پیستونی به‌عنوان پیشران استفاده می‌کنند. شاهد 161 برای مأموریت‌هایی با برد 500 کیلومتر استفاده می‌شود و قادر است تا ارتفاع 25 هزار پایی پرواز کند. سرعت آن 275 کیلومتر بر ساعت است و نیز می‌تواند 2 بمب هوشمند سدید را با خود حمل کند.

اما در سال 1394 2 نمونه دیگر از پهپاد RQ-170 تحت نام های «شاهد 181» و «شاهد 191» طراحی و ساخته شد. شاهد 181 از موتور پیستونی و شاهد 191 از موتور جت بهره می‌برند. «شاهد 191» پهپادی با قابلیت شناسایی، رزمی و مراقبتی است که برد آن 1 هزار و 500 کیلومتر بوده و 4.5 ساعت مداومت پروازی دارد. سرعت این پهپاد 350 کیلومتر بر ساعت بوده و تا ارتفاع 25 هزار پایی می‌تواند پرواز کند. این پهپاد قادر است تا 100 کیلوگرم محموله جنگی با خود حمل کند. گفتنی است از مأموریت‌های مهم پهپادهای شاهد 181 و 191 می‌توان به عملیات ضربت محرم علیه داعش در شرق سوریه، و عملیات لیلة القدر (حمله به مواضع تروریست‌های تکفیری در پاسخ به حمله تروریستی به مجلس شورای اسلامی) اشاره کرد.

اما در سال ۱۳۹۶ یک نمونه «یک‌به‌یک» از پهپاد RQ-170 با نام «پهپاد شاهد ۱۷۱» یا «سیمرغ» ساخته شد. موتور توربوفن، سرعت 460 کیلومتر در ساعت، ارتفاع پروازی 36 هزار پایی، برد ۴هزار و 400 کیلومتری و مداومت پروازی 10 ساعته سایر مشخصات این پهپاد را تشکل می‌دهند. شاهد 171 یک پهپاد «تاکتیکی عملیاتی» حساب می‌شود و برای عملیات‌های شنود سیستم‌های مخابراتی و شناسایی استفاده می‌شود. البته این پهپاد قادر است 4 بمب هدایت‌شونده نیز با خود حمل کند. یکی دیگر از خصوصیات مهم شاهد 171 این است که باتوجه به جنس و طراحی خاص بدنه از بازتاب راداری بسیار کمی برخوردار بوده و در رده پهپادهای پنهان‌کار راداری قرار می‌گیرد.

پهپادهای «کیان»

پهپاد کیان دو مدل دارد؛ «کیان ۱» در سال ۱۳۹۳ با مأموریت نقش هدف پرنده برای آزمایش سیستم‌های راداری به خدمت نیروی پدافند هوایی ارتش درآمد.

پهپاد «کیان ۲» با مأموریت ضد ره‌گیری و حمله به اهداف زمینی به‌صورت انتحاری در سال ۱۳۹۸ عملیاتی شد. این پهپاد نسبت به مدل اول اندازه بزرگ‌تری دارد و برد آن بیش از هزار کیلومتر است. کیان 2 از سیستم شتاب‌دهنده اول سوخت جامد و موتور توربوجت بهره می‌برد.

پهپاد «آرش»

پهپاد «آرش» بر اساس سری کیان توسعه یافته است. این پهپاد علاوه بر خصوصیت انتحاری، از قابلیت سرکوب پدافند هوایی نیز بهره می‌برد. برخلاف سری کیان موتور‌های این پهپاد از نوع ملخی است. اما مهم‌ترین ویژگی این پهپاد که بازتاب زیادی در جهان داشت برد پروازی آن است. پهپاد انتحاری آرش در رزمایش اخیر از سواحل مکران پرتاب شد و بعد از پیمودن مسافت ۱۴۰۰ کیلومتر، هدفی را در استان سمنان مورد اصابت قرار داد. پس‌ازاین آزمایش موفق، امیر دریادار موسوی از افزایش برد پروازی این پهپاد تا 2 هزار کیلومتر خبر داد. بنابراین جمهوری اسلامی ایران اکنون دارای بلندترین برد این نوع پهپادها در جهان است. پیش‌ازاین رژیم صهیونیستی با ساخت پهپاد انتحاری هاروپ با برد هزار کیلومتر مدعی بلندترین برد پروازی این نوع پهپادها در جهان بود.

علاوه بر پهپادهای مذکور، وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح، سپاه و ارتش طی دهه‌های اخیر اقدام به طراحی و ساخت پهپادهای مختلف با قابلیت‌های گوناگون کرده‌اند که می‌توان به پهپادهای صادق، حازم، حماسه، سریر، صاعقه، عمودپرواز «رهام»، فراز، پهپاد انتحاری رعد و غیره اشاره کرد. همچنین در مهرماه سال جاری نیز، در مراسم الحاق ۱۸۸ فروند پهپاد و بالگرد به نیروی دریایی سپاه، از پهپادهای سپهر و هدهد ۴ که عمودپرواز هستند رونمایی شد.

انتهای پیام/4112/