مزایا ومخاطرات دیپلماسی دیجیتال بهناز عظیمی دانشگاه امام صادق(ع)///////////

بهناز عظیمی

عضو شبکه پژوهشگران دفتر مطالعات دیپلماسی اقتصادی دانشگاه امام صادق(ع)

مقدمه

به عنوان محصولی ازجهانی شدن وبه عنوان ثمره دیپلماسی عمومی جدید دیپلماسی دیجیتال یکی ازعمده ترین روندهای قرن بیست و یکم در زمینه دیپلماسی تلقی میشود،تحت تاثیر پیشرفت های خارق العاده در ICT ، اینترنت و رسانه‌های اجتماعی،روش تحقیق وارائه دیپلماسی به‌طور بنیادی تغییرکرده است و به طورفزاینده‌ای از عناصرسنتی دیپلماتیک حذف می‌شود،بنابراین دانش کافی درموردنقش واهمیت دیپلماسی ضروری می‌باشد.

در این یادداشت مختصری در مورد اهداف ،مزایا و مخاطرات این دیپلماسی صحبت خواهد شد.

دولت ها بادیپلماسی دیجیتال برای دستیابی به اهداف خود درصحنه بین المللی سود می برند ،امادیجیتال سازی از خطرات اینترنتی و همچنین آزادی اینترنت جدا نیست ورسانه های اجتماعی دارای اهداف مختلفی که ممکن است بازیگران دولتی و غیردولتی مورد سوء استفاده آن قراربگیرند، اگرچه از یک طرف با مزایایی همراه است و از طرف دیگر با ریسکهای مواجه است اما این ریسک ها دردیپلماسی دیجیتال هنوز تحت پوشش مزایای آن قرار گرفته ودیپلماسی دیجیتال را به عنوان عنصری اساسی برای تحقق فعالیت‌های دیپلماتیک تبدیل کرده است.

اهداف دیپلماسی دیجیتال

اتخاذ دیپلماسی دیجیتال توسط موضوعات بین المللی عمدتاً از طرف دولت ها است ،براساس آرمان های متفاوت برای تحقق بخشیدن به حداکثراهداف.

اهداف اصلی دیپلماسی دیجیتال عبارتند از:

مدیریت دانش

برای کنترل و به کارگیری دستگاه ها و تمام دانش دولت ، که برای دستیابی به حفظ منافع ملی در داخل وخارج ازکشوربطور بهینه به اشتراک گذاشته شود.

دیپلماسی عمومی

 برای برقراری ارتباط با مخاطبان به طورآنلاین و ارائه ابزارهای جدید ارتباطی برای شنیدن و هدف قرار دادن مخاطبان مهم یا پیام های کلیدی و تاثیرگذار.

مدیریت اطلاعات

برای کمک به جمع آوری جریان قریب به اتفاق اطلاعات و استفاده برای آگاهی بهتر از سیاست گذاریها و کمک به پیش‌بینی و پاسخگویی به پدیده های اجتماعی و جنبش های سیاسی.

ارتباطات کنسولی و پاسخگویی

ایجاد کانال های ارتباطی مستقیم شخصی با شهروندان خارج ازکشوریا ارتباطات قابل کنترل درشرایط بحرانی.

مواجهه با بحران

برای مهار قدرت فنآوریهای ارتباطی درموقعیت های اضطراری ،آزادی اینترنت ،ایجاد فناوری‌هایی برای آزادو بازنگه داشتن اینترنت ،این موضوع مربوط به اهداف ترویج آزادی بیان ودموکراسی است.

منابع خارجی

ایجاد مکانیزم های دیجیتال برای استفاده و به کارگیری تخصص های خارجی در جهت پیشبرد اهداف ملی.

سیاست سازی

برای امکان نظارت موثر،هماهنگی وبرنامه‌ریزی سیاست های بین المللی دولت درمواجهه بابین‌المللی شدن بروکراسی.

مزایای دیپلماسی دیجیتال

1-تقویت روابط بین الملل

دیپلماسی دارای اشکال واندازه های مختلف است که تحت هدایت روسای جمهورونخست وزیران و همچنین وکلا ،دانشمندان ،اقتصادانان ،امدادگران و البته سفیران است.

درقرن بیست ویک سیاست بین‌الملل دارای تنوع زیادی است، بازیگران بین المللی از جمله دولت‌ها، عوامل ملی، شرکتهای چند ملیتی ،سازمانهای بین دولتی ،سازمان‌های غیردولتی ، انواع جنبش های فراملیتی، شبکه ها یا حتی افراد هستند.

اکنون شبکه ای از سازمانهای بین المللی دراندازه ها وانواع مختلف، مردم را ازهمه کشورها متحد میکنندکه رشد سریع این شبکه ها و همچنین ارتباط زیاد وروبه افزایش و تعامل با آن به نوبه خود از شاخص‌های وابستگی متقابل بین المللی است، این سازمان ها به نوبه خود تلاش درمتحد نگه داشتن این نظم جهانی دارند حتی وقتی رهبران وشرایط تغییرمی‌کنندوحتی وقتی هنجارها توسط تغییرات غیرمنتظره روابط قدرت ضعیف میشود.      دیپلماسی دیجیتال جای دیپلماسی سنتی را نمی‌گیرد اما می‌تواندکاردولت درروابط بین الملل راسریع تروموثرتر کند، امروزه آن یک عنصر اساسی برای تحقق سیاست خارجی است و دیپلماسی دیجیتال کمک زیادی به اهداف سیاسی خارجی، تقویت همسویی بین‌المللی وتاثیرگذاری برافرادی که هرگز پا درهیچ کدام از

سفارت های جهان نگذاشته اند خواهد داشت.

تعامل مستقیم عمومی ومشارکت فعالان غیردولتی دولتها را مجبورمیکند ازرسانه های اجتماعی ودیپلماسی دیجیتال به عنوان راهی برای حفظ مشروعیت وتوسعه یا تقویت روابط دردنیای درحال تغییر استفاده کنند.

۲- نزدیکی با مخاطبان

فاصله جغرافیای بین وزارتخانه های خارجه و سفارت خانه ها از اهمیت کمی برخوردار است، وب سایت ها و وبلاگ ها و رسانه های اجتماعی اینترنتی بیشتر از سیاستمداران و دیپلمات‌های جهان برای شهروندان ازگوشه و کناردنیا مورد توجه هستند،همچنین ملتها مدت‌ها است که مخاطبان خارجی که باعث پیشرفت های سیاسی خاص و اهداف اقتصادی خاص میشوندرا مورد توجه قرار میدهند یا بلاگ ها میتوانند به تولید یک هویت فردی ازمالک که میتواند بصورت فعال تعاملی ومنعکس کننده وچند بعدی عمل کند کمک کنند ،همچنین رسانه های اجتماعی را قادر میسازد تا وقایع را مشاهده کنند، اطلاعات را جمع آوری کنند و تاثیرگذاری های کلیدی را شناسایی کنند.

آنها میتوانند درروند مشاوره ،تدوین سیاست‌ها وکمک به اشتراک گذاری ایده ها و مفید باشند، دررسانه های اجتماعی برای نفوذ عمیق در مخاطبان مختلف باید از فرمول "جهانی فکرکن محلی عمل کن" استفاده شود،که

ویکی لیکس تغییر مفهومی در این زمینه ایجاد کرده که ابزار های دیجیتال ورسانه های اجتماعی را به عنوان ابزاری برای برقراری ارتباط آنلاین که مخاطبانی بیش از مخاطبان قبلی در آن دیده می شود.

3- ارتباطات سریع و موثر

آگاهی سریع از رویدادهای مختلف در بسیاری از موارد می‌تواند یک مزیت برای منافع ملی قلمداد گردد، فناوری‌های دیجیتال برای جمع‌آوری و پردازش اطلاعات مربوط به فعالیت‌های دیپلماتیک و همچنین ارتباط سریع در شرایط اضطراری بسیارموثر هستند ،آنها باعث می‌شوند دولت هابه عواقب حوادث در نقاط مختلف جهان واین که چه تاثیری برکشورشان دارند فکرکنند ،به عنوان مثال درمواقع بحرانی سفارتخانه‌ها میتوانند گروههایی را درشبکه های اجتماعی واپلیکیشن هاایجادکنند که شامل سفیر، مامورکنسولی، دبیر مطبوعات ،کارکنان وکسانیکه اطلاعات آنلاین جمع‌آوری می‌کند ،از دیپلمات‌ها تا روسا و کارمندان پاسخگوی سوالات شهروندان دراینترنت باشند،این گروههامی توانند به عنوان یک اتاق مدیریت بحران عمل کندوامکانجمع آوری اطلاعات درزمان دقیق، تصمیم گیری وانتشار اطلاعات را فراهم می آورد،ارتباط اطلاعات منجربه روابط پایدار بین بازیگران بین‌المللی می‌شودوبه هماهنگی منافع مشترک کمک میکند ورسانه های اجتماعی مانند سایراشکال فنآوری جوامع را بسیاردموکرات تر می کنند.

۴ -کاهش هزینه های مالی

هزینه استفاده از فناوری های نوین درنتیجه پیشرفت مداوم فنآوری با سرعت در حال کاهش است ،اقدامات بین‌المللی نشان می‌دهد که استفاده شایسته از ابزارهای دیپلماسی دیجیتال می‌تواند منافع زیادی را برای کسانی که در آن سرمایه‌گذاری می‌کنند به ارمغان بیاورد .

علاوه بر این دیپلماسی دیجیتال همیشه به سرمایه‌گذاری‌های مالی نیاز ندارد ،برعکس اغلب هدف آن کاهش هزینه‌ها است به عنوان مثال پست های توییترمیتوانند به بررسی و شناسایی مشکلات و موضوعات اجتماعی، سیاسی ومسائل مشکل‌آفرین بپردازند، این واقعیت باعث میشود که دیپلماسی دیجیتال برای دولتها ،وزارتخانه‌ها، سفارتخانه‌ها و برای گسترش امورآنها جذاب باشد زیرا این امر باعث خسارت به بودجه نیز نمی‌شود.

۵ -طرفدار دولت های کوچک

دولت های کوچک معیارهای مشخصی دارند به عنوان مثال اندازه قلمرو،تعداد ساکنان، تولید ناخالص داخلی، اندازه نظامی ،دولت های کوچکتردرطول تحقق اهداف سیاست خارجی خود با چالش‌های زیادی روبروهستند،

چالش اصلی که باعث محدود شدن اجرای سیاست خارجی این کشورها می‌شود مسائل مالی است،دیپلماسی دیجیتال طرفدار انواع دولت‌هاست اما بیشترطرفداردولت های کوچک است، برای نمونه می‌توان به جمهوری کوزوو اشاره داشت که به عنوان یک کشورجدید وکوچک با منابع مالی محدود ،دیپلماسی دیجیتال ارتباط میان شهروندان ودیپلمات‌ها با مردم ودیگردولت ها را فراهم می آورد،آنها پلتفرم دیجیتال کوزووو راراه‌اندازی کردند،در حال حاضراین اراده دولت ها است که می تواند روندکارتوسعه دیجیتال‌سازی را سرعت بخشید و با استفاده از این فناوری ها الزامات جدیدی را درخدمات عمومی و خصوصی پدید آورد.

خطرات دیپلماسی دیجیتال

۱ - آزادی اینترنت و رسانه های اجتماعی

جهانی شدن اطلاعات وارتباطات ،اطلاعات مربوط به هنجارها درنقاط دیگرجهان ، مقایسه سیاست‌ها ورویه‌ها را تقویت می‌کندبا این حال فناوری‌های جدید ارتباطاتی تاثیرعمیقی بررویدادهای منفی نیزگذاشته اند

( تروریست ها وگروه های بیگانه نیزازطریق آنها حامیان خود را جذب و جمع آوری می‌کنند).

اینترنت همچنین به عنوان یک کانال برای گسترش افراط گرایی و تروریسم و تحمیل ایدئولوژی های خارجی نیز عمل میکند، شیوع این افراط گرایی هاسیاستهای بین المللی، تصمیم گیری های بین المللی را پیچیده می‌کند و کنترل انحصاری دولت‌ها در این فرآیندها را کاهش می دهد، بازیگران مختلف ،دولت و حکومت با منافع و اهداف وارزش های متفاوت و سناریوهای متفاوت امنیتی هستند ویک دولت می بایست در برابر تهدیدات خارجی ناشی ازسایردولت‌ها یا دیگر بازیگران بین المللی مانند تروریست‌ها مراقب باشد، همچنین دولت باید امنیت را درمواجهه با تهدیدات داخلی علیه شخصیت، نظم یا قلمرو یا تمامیت جمعیتی خود تضمین کند.

در سالهای ۲۰۱۵تا ۲۰۱۷ شبکه‌های اجتماعی توییتر ۱.۲ میلیون حساب کاربری تروریست‌ها را با هدف جلوگیری از ترویج تروریسم بسته بود با این وجودتوییتر، فیسبوک ویوتیوب همچنان فشارهایی ازطرف برخی دولت‌های جهان که درمورد مبارزه با تبلیغات تروریستی سختگیری کافی نداشتن مورد انتقاد قرار می گرفت.

۲ - عدم دانش وآگاهی در مورد استفاده از اینترنت و رسانه های اجتماعی

در عمل دیگر رازی در اینترنت وجود ندارد انقلاب شبکه های اجتماعی نگاه مردم به دنیا و نحوه برقراری ارتباط آنها را تغییر میدهد،تعامل مردم با دولت ها و سفراراحت تر کرده است ،باعث شده که هرکس نسبت به اثر مثبت و منفی یک کلمه، توییت ،نظر ،ویدئو یا تصویردر یک بازه زمانی کوتاه آگاهی بیشتری داشته باشد،

دانش استفاده ازفناوری‌های ارتباطی نوین اینترنت و شبکه‌های اجتماعی می‌تواند عواقب وحشتناک، درگیری‌های شدیدو حتی اخراج سیاستمداران را در پی داشته باشد،بنابراین مقابله با خطرات دیپلماسی دیجیتال به این معنا است که وزارتخانه های خارجه باید دیپلمات‌های خودرا برای جلوگیری از آسیب های دیگر در نحوه استفاده از ابزارهای ارتباطی دیجیتال آموزش کافی دهند، امروزه کاربران دیپلماسی دیجیتال به طور مداوم در حال آموزش و تمرین هستند وبا به کارگیری فناوری‌های دیجیتال جدید حتی اگر پیچیده باشند به منظور کسب دانش لازم در مورد استفاده از آنها و برای جلوگیری از خطرات ناشی از آنها آموزش می بینند.

3- اختلاف نظرها

همه دولت ها اساساً سختی هایی دارند زیرا تمام دولتها و حکومتها مجبور به اجرای قانون ،حفظ نظم داخلی و حفاظت از کشور در برابر هرگونه تهدید خارجی هستندبا این حال دوره جهانی قرن ۲۱ با این مفهوم شخصیت می‌یابد که هیچ کس برآن کنترلی ندارد حتی قدرتمندترین کشورهای جهان نمی‌توانند دربسیاری مسائل راه یابد،امروز مرحله جدیدروابط بین دولت‌ها و مردم است ،اینترنت و خدمات مبتنی بر آن به عنوان نیروی محرکه جهانی‌شدن دیده می شود بنابراین نکوهش جهانی‌شدن تا حدی به دنیای دیجیتال مربوط است.

مثلا اطلاعات در مورد بحران های بین المللی که قبلاً ساعتها و روزها برای مقامات دولتی و انتشار آنها برای رسانه‌ها طول می‌کشید اکنون به صورت زنده در جهان پخش می شود نه فقط از طریق رادیو و تلویزیون بلکه از طریق اینترنت و شبکه‌های اجتماعی.

ورودشبکه‌های اجتماعی عنصر پنهان کاری را دردیپلماسی تحت تأثیر قرار داده است ،دیپلمات‌ها دیگر نمی‌توانند مطمئن باشند که افکار آنها برای مخاطبانی که هرگز مورد هدف آنها نبوده‌اند آشکار نخواهد شد و امروزه نگاه کردن به چشم افکار عمومی غیر ممکن است،همچنین برای سیاست‌گذاران انتشار فوری اطلاعات مربوط به حوادث دور و نزدیک بیشتر یک ریسک است تا منفعت زیرامتاسفانه فرهنگ ارتباطی در شبکه های اجتماعی بسیار ضعیف است ،جایی که بسیاری از سیاستمداران و رهبران با پیام های توهین و تهدیدو تحریک روبرو هستند بنابراین باعث اختلاف نظرهای بسیاری می‌شود.

اینترنت همچنین اطلاعات زیادی را در اختیار شما قرار میدهد ،رسانه های اجتماعی به دلیل نحوه کارآنها تاثیر فوق‌العاده‌ای دارندبا این حال اطلاعاتی که در داخل آنها توزیع می‌شود گاهی با دروغ‌ها و تهمت‌ها و شخصیت می‌گیرد.

۴ فرهنگ بی‌هویتی

چالش دیگر دیپلماسی دیجیتال فرهنگ ناشناس ماندن هر کس است زیرا هرکسی می تواند تظاهر به بودن به شخص دیگری کندوبه افراد خاصی خسارت وارد کند ،فرهنگ ناشناس بودن می تواند منجر به بحران های پیچیده ای ناشی از نشر اطلاعات متناقض شود یاحتی غیر واقعی، این نوع اطلاعات غلط گسترده در اینترنت

می تواند مانع ایجاد توانایی رهبران در مدیریت بحران شودوبنابراین رسانه‌های اجتماعی باید صفحات خود را به گونه‌ای اصلاح کنند که منابع قابل اعتمادهرپست که نوشته می‌شود روشن باشد.

۵ - هک کردن

رشد دنیای دیجیتال درکنارترس موسسات حساس ازحملات احتمالی درآینده بسیاری ازخوشبینان سایبری را به

بدبینان سایبری تبدیل کرده است،هک کردن یک خطر است که از زمان اختراع اینترنت وجود داشته که آن یکی از خطرات اصلی دیپلماسی دیجیتال است زیرا بسیاری از سران کشورها دولتها و دیپلمات‌ها در سراسر جهان قربانیان شده‌اند ،رقبای دیپلماتیک ازجمله بازیگران دولتی وغیردولتی سعی می‌کنند به سیستم‌های دولتی حمله کنند تا اطلاعاتی را استخراج نمایند که برای اهداف خاصی در خدمت آنها باشد،ووقتی اطلاعات محرمانه منتشر می شود یا دردسترس افراد قرار بگیرد می تواند تاثیرسریع وعمیقی داشته باشد که حتی ممکن است منجر به مسائل جهانی شود که اعتبار دولت و رهبران آن را آسیب می رساند.امنیت سایبری در راس دیپلماتیک بین المللی ودستورکارسیاسی سازمان ملل، ناتو ،OSCEوOECD،ITV،G7وG20 قرار گرفته است.

بسیاری از کشورها استراتژی های ملی امنیت سایبری و قوانین مربوطه را اتخاذ کرده اندبا وجود این خطرات به طور فزاینده‌ای پیچیده‌تر ‌می‌شوند وگروه‌هایی برای بهره‌برداری از این خطرات درحال افزایش هستند و اینها کار را برای سرویس‌های امنیتی دولت و نیروهای دفاعی سخت‌تر و پیچیده‌تر می‌کند زیرا بیشتر زیرساختها وخدمات اینترنتی به صورت خصوصی هستند و تحت مالکیت اپراتورها درحوزه های قضایی جهانی مختلف قرار دارند.

نتیجه

تصویب ابتکارات دیجیتالی مانند انقلابی درتحقق دیپلماسی تلقی می شود زیرا به طور اساسی شیوه های توسعه دیپلماتیک ،مدیریت اطلاعات، دیپلماسی عمومی ،برنامه‌ریزی استراتژی، مذاکره بین المللی و مدیریت بحران ،بابرجسته‌کردن شکل جدیدی ازدیپلماسی عمومی دیجیتال تغییر پیداکرده است.

دیپلماسی دیجیتال از ICT ، اینترنت و رسانه‌های اجتماعی برای تقویت روابط دیپلماتیک استفاده می کند، اهداف اصلی دیپلماسی دیجیتال عبارت است از مدیریت دانش، دیپلماسی عمومی، مدیریت اطلاعات و ارتباطات کنسولی و پاسخگویی ،آزادی اینترنت ،منابع خارجی و برنامه‌ریزی سیاست ،برای توضیح کامل دیپلماسی دیجیتال بایدبه اثرات انقلاب های فناوری ۱۹ و ۲۰ در ارتباطات دیپلماتیک که دردیپلماسی عمومی ظاهر می‌شود برگشت.

انقلاب ارتباطات اندکی پس از جنگ جهانی دوم آغاز شد و امروز نیز ادامه دارد، انتقال فوری اطلاعات با عبور از اقیانوس ها وکوهها یا دور ترین مناطق جهان بدون در نظرگرفتن مرزهای ملی و نفوذ به محکم ترین قلعه های کنترل فکری است.

دیپلماسی دیجیتال مزایای بسیاری دارد و به نهادهای بین‌المللی به ویژه دولت ها در پیشبرد اهداف سیاست های خارجی کمک شایانی خواهد کرد و وب سایت ها و وبلاگ ها و رسانه های اجتماعی رهبران جهان درگوشه و کنار دنیا را به شهروندان نزدیک ترکرده است، فناوری دیجیتال برای پردازش وجمع آوری اطلاعات مرتبط بافعالیت های دیپلماتیک و همچنین ارتباطات سریع در شرایط اضطراری مفید می باشد اما با توجه به خطرات و ریسک‌هایی که سیستم عامل‌های دیجیتال برای دولت‌ها ونهادهای بین‌المللی درمواجهه با گسترش افراط گرایی و تروریسم و تحمیل ضد دموکراتیک ایدئولوژی‌ها، عدم دانش درمورد استفاده از فناوری های دیجیتال و عواقب استفاده از اینترنت و شبکه‌های اجتماعی وجود دارد،کاربران دیپلماسی دیجیتال باید بسیار مراقب آنچه منتشر می‌شود باشند به ویژه در زمینه‌های اجتماعی و سیاسی زیرا رسانه‌های اجتماعی مردم را قادر به بیان افکار خود در اینترنت کرده‌اند اما متاسفانه سطح فرهنگ ارتباطی درآنها هنوز پایین است ،همچنین دیجیتال‌سازی و جرایم اینترنتی جدایی ناپذیر هستند اما این واقعیت اهمیت و نقش مزایای دیپلماسی دیجیتال را انکار نمی کند. در صورت استفاده از منافع و خطرات دیپلماسی دیجیتال قیاس منافع را افزایش می دهد و مضرات آن بیشتر به دلیل عدم آگاهی و توانایی مقابله با خطرات آن می‌باشد.

در پایان باید بیان داشت دیپلماسی دیجیتال به عنوان یک محصول از قدرت نرم از قرن ۲۱ است که باید با قدرت هوشمند ترکیب گردد که به معنای حداکثر استفاده از مزایای دیجیتال سازی و توانمندسازی سیاست‌های حفاظت دربرابر انواع مختلف تهدیدات ناشی ازICT،اینترنت و رسانه‌های اجتماعی است زیرا هیچ راه گریزی از دیجیتال‌سازی وجود ندارد.

منابع

1. About Digital Kosovo - Why this is important?. Retrieved April 17, 2017 from

http://www.digitalkosovo.org/about/. 

2. Adesina, S., O. (2017, March 1). Foreign policy in an era of digital diplomacy - Benefits of

digital diplomacy. Retrieved March 10, 2017 from

https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/23311886.2017.1297175.

3. Adesina, S., O. (2017, March 1). Foreign policy in an era of digital diplomacy - Risks of digital

diplomacy. Retrieved March 10, 2017  from

https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/23311886.2017.1297175.

4. Adesina, S., O. (2017, March 1). Foreign policy in an era of digital diplomacy - What is digital

diplomacy?. Retrieved March 10, 2017  from

https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/23311886.2017.1297175.

5. Cadwalladr, C. & Harrison, G., E. (2018, March 17). Revealed: 50 million Facebook

profiles harvested for Cambridge Analytica in major data breach. Retrieved March 18,

2018 from https://www.theguardian.com/news/2018/mar/17/cambridge-analytica-

facebook-influence-us-election.

6.Cybersecurity - Holistic approach to cybersecurity. Retrieved September 27, 2017 from

https://www.diplomacy.edu/cybersecurity.

7.Digital diplomacy - Virtual relations: Foreign ministries are getting the hang of social

media. Retrieved March 12, 2017 from http://www.economist.com/node/21563284. 

8.Digital Diplomacy | E-diplomacy | Cyber diplomacy - Digital, cyber, net, virtual, or e-?. 

Retrieved March 10, 2017 from https://www.diplomacy.edu/courses/ediplomacy.

9.Diplomatie numérique. (2015, Mars 31). Retrouver Mars 12, 2017 de

https://www.diplomatie.gouv.fr/fr/politique-etrangere-de-la-france/diplomatie-

numerique/diplomatie-d-influence-et-numerique/. 

10. Do social media threaten democracy? - A shorter attention spa...oh, look at that!. (2017,

November 4). Retrieved November 6, 2017 from

https://www.economist.com/leaders/2017/11/04/do-social-media-threaten-democracy. 

11. Do social media threaten democracy? - Social media, social responsibility. (2017,

November 4). Retrieved November 6, 2017 from

https://www.economist.com/leaders/2017/11/04/do-social-media-threaten-democracy.

12. How are social media changing democracy?. (2016, March 28) Retrieved April 22, 2017

from https://www.economist.com/the-economist-explains/2016/03/28/how-are-social-

media-changing-democracy.   

13. Kurbalija, J. (2016, November 4). 25 Points for Digital Diplomacy: Content, Context and

Failures. Retrieved March 9, 2017 from https://www.diplomacy.edu/blog/25-points-

digital-diplomacy.

14. Kurbalija, J. (2016, November 4). 25 Points for Digital Diplomacy: Maximise Knowledge

and Hidden Resources. Retrieved March 9, 2017 from

https://www.diplomacy.edu/blog/25-points-digital-diplomacy.

15. Kurbalija, J. (2016, November 4). 25 Points for Digital Diplomacy: Organisation and

management. Retrieved March 9, 2017 from https://www.diplomacy.edu/blog/25-points-

digital-diplomacy.

16. Kurbalija, J. (2016, November 4). 25 Points for Digital Diplomacy: Security. Retrieved

March 9, 2017 from https://www.diplomacy.edu/blog/25-points-digital-diplomacy.

17. Kurbalija, J. (2016, November 4). 25 Points for Digital Diplomacy: Time-Timing-Tempo.

Retrieved March 9, 2017 from https://www.diplomacy.edu/blog/25-points-digital-

diplomacy.

18. Kurbalija, J. (2016, November 4). 25 Points for Digital Diplomacy: Training and Support

for Digital Diplomats. Retrieved March 9, 2017 from

https://www.diplomacy.edu/blog/25-points-digital-diplomacy.

19. Manor, I. (2017, August 21). Can Digital Diplomacy Really Start A War? - Digital

Diplomacy and the Road to War. Retrieved January 25, 2018 from

https://digdipblog.com/2017/08/21/can-digital-diplomacy-really-start-a-war/.

20. Manor, I. (2018, April 27). Delivering Digital Consular Aid - Managing a Crisis.

Retrieved May 3, 2018 from https://digdipblog.com/2018/04/27/delivering-digital-

consular-aid/.

21. Manor, I. (2016, November 19). How will #Digital Disappointment influence digital

#diplomacy - Why are we so disappointed with digital?:. Retrieved May 5, 2017 from

انتهای پیام/4118/