تهران مخوف با تنفس مازوت/ چرا سوخت‌های فسیلی هوا را آلوده می‌کنند؟

به گزارش خبرنگار گروه علم و فناوری خبرگزاری آنا، نفت کاربردهای فراوانی دارد و متأسفانه تأثیرات زیست محیطی صنعت نفت به همین نسبت گسترده است. نفت خام و گاز طبیعی منابع اولیه انرژی و مواد خامی هستند که جنبه‌های زیادی از زندگی روزمره مدرن و اقتصاد جهانی را امکان‌پذیر می‌سازند. عرضه این فرآورده‌ها طی 150 سال گذشته به سرعت رشد کرده است تا پاسخگوی خواسته‌های افزایش سریع جمعیت انسانی، فناوری‌ها و زیرساخت‌های جدید و همچنین روند مصرف‌گرایی جوامع مختلف باشد.

مقادیر قابل توجهی زباله سمی و غیرسمی در طی مراحل استخراج، تصفیه و حمل‌ونقل نفت و گاز تولید می‌شود. همچنین محصولات فرعی صنعتی مانند ترکیبات آلی فرار، ترکیبات ازت و گوگرد و... می‌توانند هوا، آب و خاک را آن قدر آلوده کند که زندگی بشر را مورد تهدید قرار دهد. گرم شدن آب‌و‌هوا، اسیدی شدن اقیانوس‌ها و افزایش سطح دریاها از جمله تغییرات جهانی هستند که به دلیل انتشار گازهای گلخانه‌ای  اثرات جبران‌ناپذیری را برجای می‌گذارند.     

سوخت فسیلی عامل اصلی انتشار کربن

استخراج سوخت‌های فسیلی در میان تمام فعالیت‌های انسانی، بیشترین تأثیر را به افزایش ترکیبات کربن در اتمسفر کره زمین می‌گذارد. آژانس بین‌المللی انرژی و سایر نهادهای مرتبط گزارش داده‌اند که استفاده از نفت و گاز بیش از 55٪(18 میلیارد تن) از 32.8 میلیارد تن دی‌اکسیدکربنی(CO2) را که در سال 2017 در جو پخش شد، تشکیل داده است. با وجود تمام تلاش‌ها میزان کل انتشار کربن تقریباً هر سال 1.7٪ افزایش می‌یابد.

سیاره زمین به طور معمول بخشی از انرژی خورشید را به سمت خود جذب و بقیه آن را منعکس می‌کند(در حقیقت پس می‌زند). در طول این فرایند طول موج نور تغییر پیدا می‌کند. برخی از گازها قادرند این تابش خروجی را که عمدتاً در دامنه فروسرخ است، به سمت خود جذب ‌کنند. مولکول گازهای گلخانه‌ای بیشتر از بقیه گازها می‌توانند نور فروسرخ را جذب کنند. وقتی مولکول‌های گاز جذب شدند، به دلیل تحرکات و جنبش‌ها، انرژی‌شان افزایش می‌یابد. هنگامی که این اتفاق در مقیاس وسیع رخ دهد، هم تابش بیشتر در زمین می‌ماند و هم انرژی گرمایی بیشتری تولید می‌شود. بنابراین در نهایت این گازها به طور غیرمستقیم مانند یک پتو می‌مانند که زمین را پوشانده و دمای سراسر آن را افزایش می‌دهند.  

صنعت نفت از طریق فعالیت‌های گوناگون خود به طور مستقیم حدود 2.7 میلیارد تن دی‌اکسیدکربن وارد هوا می‌کند. همچنین این صنعت مستقیماً باعث انتشار سالانه 79 میلیون تن متان در جو شده است. این میزان از آلودگی‌ها در شهرهای بزرگ و کلان‌شهرها که چندان به استانداردهای سوخت متعهد نیستند بیش از پیش دیده شده است و تجمع سوخت‌های غیراستاندارد باعث شکل‌گیری غبار ایستایی از آلودگی می‌شود که تنها با بادهای تند خارج می‌شوند.

 مازوت عامل اصلی آلودگی

براساس تخمین «پروژه جهانی کربن» ایران پس از چین، آمریکا، هند، روسیه و ژاپن در سال ۲۰۱۹، بزرگترین تولیدکننده اصلی گازهای گلخانه‌ای در جهان بوده است. با مقایسه سرانگشتی حجم اقتصاد پنج کشور اول لیست با اقتصاد ایران می‌توان متوجه این وضعیت نگران‌کننده و بی‌تناسب شد.

از گزارش‌های اخیر برمی‌آید که استفاده از مازوت(نفت کوره) مهمترین علت آلودگی هوای شهرهای ایران است. مازوت یکی از آلاینده‌ترین سوخت‌های فسیلی است که معمولاً در کشتی‌ها، کارخانجات و صنایع و نیروگاه‌های دورافتاده مورد استفاده قرار می‌گیرد. هنگام پالایش نفت، انواع محصولات مختلفی تولید می‌شود. برخی از این محصولات مانند بنزین، نفت سفید و گازوئیل کمابیش سبک هستند. بنابراین کمتر هوا را آلوده می‌کنند. اما مازوت که از زنجیره هیدروکربوری سنگین‌تری تشکیل شده است، سنگین‌تر است و طبیعتاً بیشتر هوا را آلوده می‌کند.

از این بابت، کشورها تلاش می‌کنند تولید مازوت خود را کمینه سازند. در حالی که برخی از پالایشگاه‌های کشور همچون پالایشگاه کرمانشاه سهم تولید مازوت آن به حدود چهل درصد نیز می‌رسد، سهم مازوت و قیر پالایشگاه‌های یکی از کشورهای همسایه تنها ۵/ ۴ درصد است(قیمت مازوت در بازارهای بین‌المللی از نفت خام کمتر است).

جهان به فکر بکر نیاز دارد

از زمان عصر صنعتی در حدود سال‌های 1750-1850 تاکنون با رشد مصرف چوب و زغال سنگ، غلظت دی‌اکسیدکربن و متان در اتمسفر به ترتیب در حدود 50٪ و 150٪ بالاتر از سطح نسبتاً پایدار آنها در بیش از 800000 سال اخیر رسیده است.  در حال حاضر نرخ افزایش هر یک از آنها حدود یک درصد در سال است زیرا تقریباً نیمی از کربن اضافه‌شده به اتمسفر توسط اقیانوس‌های جهان جذب می‌شود.

نفت در کنار سوخت‌هایی مانند بنزین و گاز طبیعی مایع، تولید بسیاری از مواد شیمیایی و محصولات مصرفی مانند کودها و پلاستیک‌ها را مقدور می‌سازد. در حال حاضر با وجود تلاش شرکت‌های مختلف فناوری، تولید انرژی، حمل و نقل همچنان با فاصله متکی بر سوخت‌های فسیلی است و تلاش‌های ارزشمند تسلا و سایر شرکت‌ها هنوز در ابتدای راه خود قرار دارد. از سوی دیگر سوخت‌های مورد استفاده در کیفیت‌های متفاوتی عرضه می‌شوند که استفاده از سوخت نامرغوب بر آلوده‌تر شدن هوا تاثیر مستقیم می‌گذارد و مقدار بیشتری از گازهای گلخانه‌ای را وارد جو می‌کند. بنابراین به حداقل رساندن اثرات ضایعات فرآورده‌های نفتی از اقدامات موثر صنایع در جهت دستیابی به پایداری بهتر محیط زیست است.

آلودگی هوا چطور اتفاق می‌افتد؟

در حقیقت انتشار گاز در هر یک از فرآیندهای زنجیره تولید نفت از مرحله استخراج تا مرحله مصرف اتفاق می‌افتد. در مرحله استخراج، تخلیه گاز و مشعل‌سوزی(پدیده سوزاندن گاز در کارخانجات صنعتی مانند پالایشگاه نفت) نه تنها متان و دی‌اکسیدکربن، بلکه سایر آلاینده‌ها مانند اکسیدهای نیتروژن و آئروسل نیز آزاد می‌شوند. محصولات فرعی خاصی شامل مونوکسیدکربن و متانول نیز وجود دارند. ازاین‌رو حتی اگر در خودروی خود یک قطره بنزین هم نریزید و مستقیماً آخرین تولید تسلا را هم بخرید تا وقتی که پالایشگاه‌های نفت فعالند، گازهای گلخانه‌ای به میزان غیراستانداردی تولید خواهند شد.

هنگام احتراق فرآورده‌های تقطیرشده نفت، معمولاً احتراق کامل صورت نمی‌گیرد و واکنش شیمیایی، محصولاتی جانبی را باقی می‌گذارد که مایع و یا دی‌اکسیدکربن نیستند. با این حال، با وجود مقادیر زیاد آلاینده‌هایی که در اتمسفر پخش می‌شود، در مقدار و غلظت آنها تفاوت وجود دارد. حتی مراحل تصفیه نفت نیز تا حد زیادی به آلودگی مناطق شهری کمک می‌کند.

این افزایش آلودگی به دلیل سمی بودن گازها اثرات سوئی بر سلامت انسان دارد. مطالعه بررسی اثرات پالایشگاه‌های نفت در کشور تایوان نشان داده است که این اتفاق باعث افزایش زایمان زودرس در مادرانی که در نزدیکی پالایشگاه‌های نفت زندگی می‌کنند شده است. همچنین اختلافاتی در نسبت جنسیت و وزن تولد کودکان مشاهده شد. از این اثرات سوء که بگذریم، ذرات ریزِ دوده‌هایی که در شهرهای بزرگ وجود دارد ریه انسان و سایر موجودات را سیاه می‌کند و باعث مشکلات قلبی، سرطان و بالا رفتن مرگ‌و‌میر می‌شود.  

انتهای پیام/پ