ذخیره 700 نوع سلول در بانک زیستی رویان/ بیماری‌های صعب‌العلاج با سلول‌های پرتوان درمان می‌شوند

گروه علم و فناوری خبرگزاری آنا-هانا حیدری؛‌ یکی از زیرمجموعه‌های پژوهشکده سلول‌های بنیادی پژوهشگاه رویان آزمایشگاه تولید رده‌های سلولی پرتوان است. محققان و پژوهشگران فعال در این آزمایشگاه می‌کوشند با جایگزینی سلول‌های جدید به جای سلول‌های آسیب‌دیده راهی برای درمان بیماری‌های صعب‌العلاج پیدا کنند و از سوی دیگر نمونه‌های موجود در بانک سلول‌های بنیادی پرتوان را افزایش دهند.

بانک سلولی از انواع سلول‌‌های بنیادی تشکیل شده که از منابع جنینی و از جنین پیش از لانه‌گزینی در پستاندارانی چون انسان، موش و رَت تأمین می‌شوند. همچنین این آزمایشگاه تولید سلول‌های بنیادی پرتوان از سلول‌های سوماتیک (یاخته‌های پیکری) و جمع‌آوری سلول‌های بدنی IPS (سلول بنیادی پرتوان القایی) را نیز برعهده دارد.

«بنکینگ» یا جمع‌آوری سلول‌های بنیادی تحت عنوان بانک‌های زیستی انجام می‌شود که اصول خاصی دارد. به طور معمول سلول‌های انسانی یا جانوری در تانک‌های نیتروژن مایع ذخیره می‌شود. تمام مشخصات اهداکننده بافت باید در بانک زیستی ذخیره شود و تمام مراحل فرایند تکثیر و ذخیره طولانی‌مدت به ثبت برسد. تمام خصوصیات سلول‌های ذخیره‌شده نیز باید تعیین و ثبت شود.

بیماری صعب‌العلاج بسیاری وجود دارد که تنها از طریق جایگزینی سلولی درمان می‌شوند. در حال حاضر روشی برای درمان اختلالات تخریب سیستم عصبی مانند پارکینسون و ام‌اس وجود ندارد مگر این که سلول‌های آسیب‌دیده را به سلول‌های جدید جایگزین کنیم. 

سلول بنیادی پرتوان چیست؟

سلول بنیادی به معنای سلولی است که توانایی تکثیر بالایی داشته باشد و بتواند به رده‌های مختلفی نیز تمایز پیدا کند. سلول‌های بنیادی‌ای که از بزرگسالان گرفته می‌شود، توانایی‌های خاصی دارند اما به طور کامل بنیادی نیستند. بیشتر سلول‌هایی که در بانک سلولی رویان وجود دارد، از خون، مغز استخوان یا بافت چربی گرفته شده‌اند. از این سلول‌ها با عنوان سلول‌های استرومای مزانشیمی (سلول‌های بنیادی بالغ غیرخونی) یا سلول‌های بنیادی مزانشیمی نیز یاد می‌شود.

به گفته سیده نفیسه حسنی، دکتری زیست‌شناسی تکوینی از پژوهشگاه رویان و کارشناس بانک زیستی سلول‌های پرتوان؛ سلول‌های بنیادی پرتوان از سلول‌های اولیه جنینی گرفته می‌شوند. سلول تخم از لقاح بین دو سلول جنسی نر و ماده تشکیل می‌شود. سلول تخم می‌تواند همه اجزای بدن یک انسان را بسازد، به عبارت دیگر یک سلول همه‌فن‌حریف است که می‌تواند تمام کارهای خود را انجام دهد. وقتی سلول تخم شروع به تقسیم می‌کند یک توپ پرسلولی ایجاد می‌شود که در جنین‌شناسی به آن مورولا یا لایه‌زا گفته می‌شود.

داخل این توپ پرسلولی شروع به خالی شدن می‌کند و تنها چند سلول‌های «اینر سل» یا سلول توده درونی داخل این توپ باقی می‌ماند. تمام اجزای بدن انسان از این چند سلول درونی ایجاد می‌شود. این سلول‌های درونی تمام مشتقات بدن جنینی انسان را، از بیرون تا داخل، می‌سازند، به همین دلیل به آنها سلول‌های پرتوان گفته می‌شود چراکه توانایی بالایی در تکثیر دارند و به انواع سلول‌ها نیز تبدیل می‌شوند.

ذخیره 700 نوع سلول در بانک زیستی رویان

حسنی می‌گوید؛ نزدیک به 10 سال است که بانک سلول‌های بنیادی پرتوان رویان به صورت عمومی درآمده و به دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی خدمات ارائه می‌دهد. برای مثال اگر مرکزی به سلول‌های فیبروبلاستی (پیش‌سازهای لازم برای ساخت تمام ترکیبات ماتریکس برون سلولی)  نیاز داشته باشد، این سلول‌ها همراه با سلول‌های هم‌کشتی مورد نیاز به آنها ارائه داده می‌شود. درواقع در بانک زیستی علاوه‌ بر سلول‌های بنیادی سلول‌های هم‌کشتی نیز ذخیره می‌شوند.

معمولاً از این سلول‌ها برای تحقیقات استفاده می‌شود، بانک زیستی سلول‌های بنیادی در اختیار محققان و پژوهشگرانی قرار دارد که در زمینه سلول‌های بنیادی فعالیت می‌کنند. به عبارت دیگر این بانک تنها کاربرد تحقیقاتی دارد و برای استفاده درمانی نیست.  600 تا 700 نوع سلول در بانک سلول‌های پرتوان رویان وجود دارد که مقدار زیادی از آن سلول بنیادی جنینی است. 

انواع سلول‌های موجود در بانک سلولی رویان

سلول‌هایی که از لایه‌های پوست گرفته می‌شود بسته به لایه،‌ نام متفاوتی دارند. برای مثال، اگر سلول از لایه برن پوست گرفته شود، فایبروبلاست نام دارد و اگر از اپیدرم گرفته شود، کراتینوسایت نام دارد. این سلول‌ها  برخلاف سلول‌های بنیادی، توانایی تکثیر بالایی ندارند و با نام «پرایمری کالچر» یا «کشت اولیه» شناخته می‌شوند. این سلول‌ها ویژگی‌های خاص بسیاری دارند و با ترکیب آنها می‌توان پوست مصنوعی ساخت یا برای ترمیم‌های آسیب‌های پوستی از آنها استفاده کرد.

در آزمایشگاه تولید رده‌های سلولی پرتوان، نمونه‌های سلولی جمع‌آوری‌شده در حالت اولیه خود نگهداری می‌شوند. به عبارت دیگر در مرحله تکثیر نگهداری می‌شوند و در صورت نیاز وارد مرحله تمایز می‌شوند. برای مثال اگر به سلول عصبی نیاز باشد، تمایز یافته و به سلول‌های عصبی تبدیل می‌شوند و اگر به سلول‌های قلبی نیاز باشد،  تمایز یافته و به سلول‌های قلبی تبدیل می‌شوند. سلول‌های پرتوان توانایی تبدیل به هر نوع سلول را دارند و تنها باید در محیط خاصی قرار بگیرند تا تمایز یافته و به آن نوع سلول تبدیل شوند.

انتهای پیام/4021/پ