لزوم تدوین آیین‌نامه کنترل شهرسازی و راه‌اندازی نظام ملی ساختوساز/ طراحی معماری مطلوب چگونه ممکن است؟
گروه استان‌های خبرگزاری آنا- احسان عربی مفرد؛ طاهره نصر، دکتری شهرسازی و کارشناس ارشد معماری از ۱۳۸۲ تاکنون عضو هیئت علمی گروه آموزشی معماری دانشگاه آزاد اسلامی واحد شیراز بوده و به‌صورت ادواری در دانشگاه‌های دیگر نیز به تدریس پرداخته و دارای سوابق مدیریتی و حرفه‌ای نیز هست.
مرتبه علمی نصر به‌تازگی با تأیید و ابلاغ هیئت ممیزه دانشگاه آزاد اسلامی از استادیاری به درجه دانشیاری ارتقا یافت.
از افتخارات ملی طاهره نصر برنده دومین دوره جایزه ملی دادمان به‌عنوان چهره ماندگار و بانوی موفق حوزه معماری و شهرسازی کشور بوده که سال ۱۳۹۶ از وزیر وقت راه و شهرسازی نشان دادمان را دریافت کرد.
پیش از این نیز سال ۱۳۹۵ از او به‌عنوان مؤلف کتاب برتر معماری و شهرسازی دانشگاه آزاد اسلامی استان فارس تجلیل شد و در پنجمین جشنواره ملی فرهیختگان در سال ۱۳۹۶ هم عنوان مؤلف برتر معماری و شهرسازی به او تعلق گرفت.
انجمن مفاخر معماری ایران نیز اردیبهشت ۹۸، رتبه ویژه پنجمین دوره جایزه کتاب معماری و شهرسازی را به پاس قدردانی از تلاش و اهتمام در ارتقای دانش معماری و شهرسازی کشور به طاهره نصر اهدا کرد.
نصر در راستای فعالیت در زمینه مدیریت مصرف انرژی، اصلاح الگوی مصرف انرژی و تقویت و ترویج فرهنگ مصرف بهینه و بهبود کارآمدی انرژی در کشور، سال 1397 از سوی کمیته ملی انرژی ایران و با همکاری شورای جهانی انرژی مورد قدردانی قرار گرفت.
او سال‌های متمادی به‌عنوان پژوهشگر برتر در استان فارس و دانشگاه آزاد اسلامی استان فارس معرفی و سال ۱۳۹۲ نیز به‌عنوان پژوهشگر برتر شهرسازی در شورای مرکزی سازمان نظام مهندسی ساختمان کشور انتخاب شد.
نصر عضو هیئت تحریریه و مشاور علمی چند نشریه تخصصی و عضو هیئت علمی همایش‌های متعدد و داور پروژه‌های پژوهشی بوده و تاکنون بیش از ۱۸۰ مقاله پژوهشی و تخصصی از وی در نشریات تخصصی و معتبر داخلی و خارجی به چاپ رسیده است.
متأسفانه در خانه‌های امروزی می‌توان گفت که حریم شخصی به نوعی قربانی احتیاجات اقتصادی و اجتماعی شده است.
از کتاب‌هایی که به قلم نصر تألیف شده است، می‌توان هویت کالبدی شهر (۱۳۹۵)، تجلّی حکمت در باغ ایرانی (۱۳۸۹)، جُستاری در شهرسازی و معماری زندیه (۱۳۸۷)، از هنر و هنر اسلامی (۱۳۸۶)، معماری و شهرسازی شیراز در دوره پهلوی (۱۳۸۳) را نام برد.
طاهره نصر از ۱۳۹۵ تا 1399 رئیس گروه تخصصی معماری و نایب رئیس کمیسیون انرژی سازمان نظام مهندسی ساختمان کشور بوده و اکنون نیز عضو اصلی شورای مرکزی سازمان نظام مهندسی ساختمان کشور است.
از دیگر فعالیت‌های نصر می‌توان همکاری نواندیشانه با مرکز پژوهش‌های توسعه و آینده‌نگری سازمان برنامه و بودجه در زمینه تحقق سند الگوی ایرانی اسلامی پیشرفت در سال 1399، عضو فعال ستاد اجرای مبحث 22 مقررات ملی ساختمان در سازمان نظام مهندسی ساختمان کشور و عضو هیئت اندیشه‌ورز دانشگاه آزاد اسلامی از سال 1398 را ذکر کرد.
خبرنگار خبرگزاری آنا به مناسبت ارتقای علمی طاهره نصر به دانشیاری در گروه آموزشی معماری دانشگاه آزاد اسلامی واحد شیراز و عضوی از شورای مرکزی سازمان نظام مهندسی ساختمان کشور درباره جایگاه، مزایای شغلی، چالش‌ها و .... رشته معماری با او گفت‌وگو کرده است که در ادامه می‌خوانیم.
آنا: مهندسی معماری و اصولاً رشته معماری چه جایگاهی در دانشگاه‌ها دارد؟
نصر: برای تبیین جایگاه معماری، ابتدا باید تعریفی از معماری بیان کرد. معماری را باید فرصتی برای شناخت انسان از محیط پیرامون خود و آفرینش مکانی دانست که بر پایه باور و اندیشه برای رفع نیاز است؛ بنابراین اهمیت معماری موجب شده که در نقاط مختلف جهان، رشته معماری جایگاه خاصی داشته و افراد بسیاری به تحصیل در این رشته روی آورند و کشور ایران نیز از این امر مستثنی نیست.
آنا: علاقه‌مندان به تحصیل در معماری باید در چه زمینه‌هایی دارای استعداد باشند و چه آموزه‌هایی را فرابگیرند؟
نصر: از دیدگاه تاریخی، معمار گذشته با پایبندی به اصولی که ریشه در اعتقادات و مذهب او داشت به کار خود نیز به منزله عبادت می‌نگریست و گاه تلاش می‌کرد نمودی از اعتقادات خود را در جای‌جای اثر خود نمودار کند و آموزش معمار در گذشته نیز بر پایه همین اصول بوده است؛ اما در آموزش هنر و معماری معاصر اگرچه در قالب بعضی دروس، مطالبی درباره مباحث عرفانی هنر مطرح می‌شود؛ اما به‌واقع برای سوق دادن دانشجو به نوعی خودسازی که منجر به رهایی او از ارزش‌های حقیر و اتصال او به ارزش‌های متعالی‌تر شود، جایی باز نشده و دیدگاه عمومی برای پرورش شخصیت انسانی دانشجو وجود ندارد و به تبع آن نمی‌توان معماری را شاهد بود که در انسان، احساس عمیقی از زیبایی و معنویت ایجاد كند.
امروزه معماری را هنر و علم طراحی و بنای ساختمان می‌دانند و موضوع معماری درباره فضاست. تعاریف مختلفی كه تاكنون از معماری ارائه شده است، اغلب به‌گونه‌ای بر اهمیت فضا در معماری تأكید می‌كنند، به‌طوری‌كه وجه مشترک بسیاری از این تعاریف فنّ سازماندهی فضاست.
به عبارت دیگر موضوع اصلی معماری این است كه چگونه فضا را با استفاده از انواع مصالح و روشهای مختلف به نحوی خلاق سازماندهی کرد. در ادبیات معماری و از دیدگاه صاحب‌نظران معماری، معماری بازی استادانه، صحیح و باشکوه توده‌هایی است که در روشنایی با یکدیگر جمع می‌شوند. معماری بیان فضاست به‌نحوی که در شرکت‌کننده، تجربه معینی از فضا در ارتباط با تجارب پیشین و آتی ایجاد کند. معماری هنر سازماندهی فضاست و این هنر از طریق ساختمان بیان می‌شود.
برخی نیز معماری را هنر ساختن و هدف كلی آن را محصور كردن فضا برای استفاده بشر تعریف می‌کنند. عده‌ای نیز به معماری به‌عنوان هنر محصور کردن فضا برای استفاده بشر می‌نگرند؛ اما در کلامی کلی، معماری یعنی تبدیل ذهنیت به کالبد عینی در قالب فرم، محتوا و عملکرد؛ بنابراین آموزش معماری بر پایه افزایش شناخت دانشجویان در مواردی است که ذکر شد.
در دوره تحصیلات دانشگاهی، دانشجویان با فراگیری دروس مرتبط با ادراک، آموزه‌های خود را در این زمینه افزایش داده و به نوعی خلق فضا را فرامی‌گیرند.
آنا: آینده شغلی دانش‌آموختگان رشته معماری در بازار کار را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
نصر: اکنون با توجه به اشباع جامعه از فارغ‌التحصیلان مهندسی نمی‌توان چشم‌اندازی را برای چگونگی اشتغال این گروه از دانش‌آموختگان تصور کرد. طبق قانون نظام مهندسی و کنترل ساختمان نیز وزارت راه و شهرسازی مکلف است آزمونی را برای ورود به حرفه مهندسان (از جمله مهندسان معماری) برگزار کند و در واقع شرط دریافت پروانه اشتغال به حرفه مهندسی در رشته‌های مهندسی ساختمان (از جمله معماری) گذراندن موفقیت‌آمیز این آزمون است.
مدیران جامعه انتظار جامعه از معماری و شهرسازی را با تعابیری کلی مانند «هویت» یا «الگوی بومی» بیان می‌کنند؛ اما ارجاعات به تصاویر هویتی تماماً متعلق به گذشته است.
از سویی دیگر رکود حاکم بر صنعت ساختمان کشور را می‌توان از دیگر عواملی دانست که بر میزان اشتغال در جامعه در این حرفه تأثیرگذار است.
آنا: نقش طبیعت در تقویت حس تعلق مکانی جوامع شهری چگونه است؟
نصر: معماری همواره فرصتی برای شناخت انسان از محیط پیرامون خود بوده است و معماران آفرینندگان مکان‌هایی برای رفع نیاز بوده‌اند که البته این آفرینش بر پایه اندیشه و باور بوده است. در شرایط امروز کشورمان، معماران وظیفه‌ای بیش از خلق فضا دارند، وظیفه‌ای که بر پایه اخلاق استوار است و باید دانش حرفه‌ای بر محور توجه به اخلاق‌مداری مدنظر قرار گیرد.
شاید بتوان اصلی‌ترین بحث اخلاق حرفه‌ای که باید مدنظر معماران قرار گیرد را حفظ هویت شهرها دانست؛ بنابراین نمی‌توان نقش عوامل شکل‌دهنده معماری را نادیده انگاشت. شاید مهم‌ترین عامل محیط باشد. یقیناً توجه به بستر هر شهر باید مدنظر معماران باشد. هیچ اثر معماری را نمی‌توان و نباید بدون توجه به محیط طراحی کرد و ساخت، زیرا محیط، هم بر معماری تأثیر بسیار دارد و هم از آن تأثیر می‌پذیرد؛ اما آیا در طراحی معماری امروز هم به محیط توجه می‌شود؟ آیا مؤلفه‌های طبیعی هویتی محیط مورد نظر واقع می‌شود؟ متأسفانه چهره همسان معماری در اکثر نقاط کشور مصداقی بر این است که به طبیعت و عوامل محیطی در طراحی توجه نمی‌شود و بدون توجه به مؤلفه‌های هویتی هر منطقه از کشور و بدون توجه به بستر طرح، برخی معماران طراحی را انجام می‌دهند و به‌صورت الگو برای تمام نقاط کشور نیز فارغ از توجه به نوع بوم و اقلیم، برخی از ساختمان‌ها اجرا می‌شود.
آنا: ساخت مجتمع‌های مسکونی و در مجموع ساخت مسکن در کشور را چقدر مطابق با معماری ایرانی اسلامی می‌دانید و ارزیابی شما چیست؟
نصر: ابتدا باید توجه داشت که علاوه بر قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران که با توجه به مقدمه آن مبنی بر مبیّن بودن نهادهای فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی جامعه ایران بر اساس اصول و ضوابط اسلامی که انعکاس خواست قلبی امت اسلامی است، در بند یک از ماده 2 قانون نظام مهندسی و کنترل ساختمان به صورت قاطع به «تقویت و توسعه فرهنگ و ارزش¬های اسلامی در معماری و شهرسازی» اشاره شده است.
از آنجا که طراحان، شهرسازان و معماران در ایجاد فرم مسکن در جامعه دخیل هستند؛ بنابراین می‌توان گفت اعضای جامعه‌ای علمی هستند که در شکل‌دهی به مسکن سهیم هستند. با نگرشی کیفی به مسئله مسکن، می‌توان گفت که بحران واقعی مسکن علاوه بر کمبود آن در چگونگی سکونت هم هست و نباید زیستن، سکونت و ساختن را مترادف با هم دانست؛ بلکه خانه را باید پوششی دانست که در تطابق با برخی از شرایط، رابطه صحیحی را بین محیط خارج و پدیده‌های زیستی انسان برقرار می‌کند.
در خانه باید یک فرد یا یک خانواده زندگی کند، خانه برای ساکنانش مرکز جهان و برای محله‌اش شاخص‌ترین بنا در تحکیم مکان است. مسکن را در درجه اول باید یک نهاد دانست و نه یک سازه و این نهاد برای مقاصد بسیار پیچیده‌ای به وجود آمده است. از آنجا که ساخت یک خانه پدیده‌ای فرهنگی به شمار می‌آید، شکل و سازمان فضایی آن به‌شدت تحت تأثیر فرهنگی است که به آن تعلق دارد. از سویی دیگر خانه از دیدگاه انسان‌شناختی نوعی «فرهنگ» و ریشه‌ها، کارکردها و الگوهای فرهنگی مسکن در هر جامعه معین است.
در معماری اصیل ایرانی، در رویکرد شکلی نیز حفظ حریم خانواده کارکرد اصلی خانه سنتی ایرانی بوده است، زندگی درون دیوارهای حیاط خانه‌های مسکونی سنتی، پاسخی مناسب به مقوله امنیت خانوادگی بوده است؛ اما متأسفانه در خانه‌های امروزی می‌توان گفت که حریم شخصی به نوعی قربانی احتیاجات اقتصادی و اجتماعی شده است. در گذار از سنّت به مدرنیته، ارتباطات مکانی- فضایی ایجاد شده که ابتدا مبتنی بر نیاز به حریم شخصی بودند، کم‌کم تحلیل رفته و به حداقل رسیده‌اند. اثربخشی و گیرایی روابط مکانی- فضایی گذشته نیز از بین رفته است.
متأسفانه در طول زمان، مسکن جایگاه ارزشی خود را از دست داده و فقط به‌عنوان یک سرپناه مطرح شده است. مدیران جامعه انتظار جامعه از معماری و شهرسازی را با تعابیری کلی مانند «هویت» یا «الگوی بومی» بیان می‌کنند؛ اما ارجاعات به تصاویر هویتی تماماً متعلق به گذشته است.
برای ساختن تصاویر و نشانه‌های هویتی جدید باید بین فرهنگ، عقاید، آداب، عادات، فنون، حرف کنونی و شکل دست ساخته‌ها از جمله معماری، مراحلی نامرئی از تبدیل و تبدل طی شود که جز در سایه هماهنگی بین مجموعه نیروها و نهادهای سیاسی، فرهنگی و اقتصادی میسر نمی‌شود. توجه به طرح معماری مناسب را می‌توان یکی از نیازهای جامعه مخاطب مسکن دانست؛ اگر بتوان به این باور رسید که مسکن فضایی برای زندگی است و نه اینکه صرفاً نگاه خوابگاهی به مسکن داشت، می‌توان به طراحی معماری مطلوب برای مسکن دست یافت.
در تعالیم اسلامی نیز انسان خلیفه‌الله باید در پی تجلّی کیفیاتی باشد که به ایجاد محیط مناسبی برای زندگی انسان و توسعه زمین بینجامد. برای شناخت مبانی تفکری که حفاظت از طبیعت و عناصر طبیعی را در جامعه‌ای به‌عنوان یک فرهنگ و باوری قوی ایجاد می‌کند، توجه به منابع و مأخذ اصلی آن تفکر ضرورت دارد.
جامعه مهندسی امروز باید دارای نظام جامعی باشد که کیفی‌سازی ساخت و ساز در آن تعریف شود.
در مواجهه و تماس با طبیعت و عناصر طبیعی یکی از مهم‌ترین منابع فرهنگ ایرانی قرآن کریم است که تعالیم آن جهت‌دهنده و کمال‌بخشنده فرهنگ ایرانی بوده است. آیات قرآن و احادیث و تعالیم پرحکمت اسلامی همواره طبیعت و عناصر آن را مهم و قابل توجه دانسته و فقه شیعه نیز بر حکم تحریم شرعی در مورد استفاده ناروا از طبیعت تفاسیر متعدد داشته است.
متأسفانه واقف‌نبودن افراد به تفاوت‌های میان منافع کوتاه مدت و منافع بلندمدت و نیز منافع خصوصی و منافع عمومی باعث تصمیم‌گیری‌های نادرستی می‌شود که علاوه بر آسیب‌های جبران‌ناپذیر به هویت و بافت شهر و محیط زیست به حرفه معماری نیز لطمه وارد می‌کند.
آنا: چالش‌های امروز عرصه معماری کشور را چه چیزهایی می‌دانید؟ راهکارهایتان چیست؟
نصر: برای بیان چالش‌های امروز عرصه معماری در کشور باید مهم‌ترین وظایف و دیدگاه‌های شهرسازان و معماران را برشمرد که می‌توان ایجاد محیط زیست بهتر برای مردم (که با ایجاد کارآیی بیشتر و ایجاد برابری و عدالت اجتماعی برای مردم همراه خواهد بود)، توجه به توسعه همه‌جانبه شهر (که از منظر اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و کالبدی باید مدنظر باشد)، توجه به ارتقای عملکرد و زیبایی در ساختوساز (که البته باید با توجه به محیط مناسب شهروندان برای سکونت و توجه به هویت معماری و شهرسازی اصیل ایرانی همراه باشد) را نام برد.
آنا: با توجه به عضویت و حضور در شورای مرکزی سازمان نظام مهندسی ساختمان کشور، نقش این سازمان را در ساماندهی عرصه معماری چگونه ارزیابی می‌کنید و با چه مشکلاتی روبه‌رو هستید؟
نصر: به نظر می‌رسد جامعه مهندسی امروز باید دارای نظام جامعی باشد که کیفی‌سازی ساخت و ساز در آن تعریف شود. برای تدوین و راه‌اندازی نظام ملی ساخت و ساز (به‌عنوان نخستین هدف از اهداف توسعه مهندسی وزارت راه و شهرسازی) باید توسعه فرهنگ مهندسی در جامعه، توسعه ارزش‌ها در مهندسی (تدوین و استخراج مؤلفه‌های زمینه‌گرایی و ارزشی در معماری و شهرسازی، تدوین آیین‌نامه کنترل شهرسازی)، تقویت نگاه ملی در موضوع صرفه‌جویی، آموزش و پژوهش در ساخت و ساز، بازتعریف نظام فنی و اجرایی و کنترلی متناسب با کارفرمایی بخش خصوصی برای ارتقای صنعت ساخت و ساز به‌عنوان اهداف کلانی در نظر گرفته شود که البته در راستای توجه به فرهنگ‌سازی صنعت ساختمان خواهد بود و سازمان نظام مهندسی ساختمان نقشی مهم در این مقوله دارد.
برنامه‌ریزی برای کیفی‌سازی ساختمان نیز مسئله مهمی است که سازمان نظام مهندسی ساختمان باید به آن توجه کند. در این زمینه لازم است به برنامه برای مدیریت پروژه، فرایند طراحی، مدیریت ساخت، تهیه و تولید مصالح استاندارد و اجرا، مدیریت انرژی و مسائل زیست محیطی توجه داشت؛ چراکه توسعه مهندسی ساختمان به‌عنوان هدف باید بیش از پیش مدنظر سازمان نظام مهندسی ساختمان باشد.
آنا: گروه معماری دانشگاه آزاد اسلامی در تربیت دانشجویان چقدر موفق بوده است؟
نصر: در بسیاری از واحدهای دانشگاهی گروه معماری در تربیت دانشجویان نقشی چشمگیر داشته‌اند. بسیاری از مدیران و مسئولان در شهرها و استان‌های کشور فارغ‌التحصیل این رشته از دانشگاه آزاد اسلامی هستند؛ اما باید به یاد داشت که برای ارتقای هر یک از رشته‌های دانشگاهی از جمله معماری باید با آموزش‌های روز جهانی همگام بود.
انتهای پیام/4062/پ
انتهای پیام/