3 شیوه برای شبکه‌سازی اساتید علوم انسانی/ برخی از برنامه‌های دروس دانشگاهی مربوط به دهه‌های 60 و 70 است

به گزارش خبرنگار حوزه آموزشی و پژوهشی گروه دانشگاه خبرگزاری آنا، فرهنگ و تمدن اسلام و ایران مجموعه‌ای از ارزش‌ها، اعتقاد و باورهای ایرانی و اسلامی است که در پیشرفت علم و هنر و ظهور نهادها‌ی اجتماعی و سیاسی در بین مردم مؤثر است. درواقع فرهنگ اسلام توانست در طول چند قرن، تمدن عظیمی را در منطقه وسیعی از جهان به وجود آورد. مسلمانان از نیمه دوم قرن دوم هجری تا اواسط قرن هشتم (در حدود 6 قرن) رهبری علمی جهان را در دست داشتند.

دانشگاه آزاد اسلامی به‌عنوان بزرگترین دانشگاه حضوری جهان و با داشتن سهم 40 درصد از آموزش عالی کشور، دفتری را تحت عنوان «دفتر فرهنگ و تمدن اسلام و ایران دانشگاه آزاد اسلامی» تأسیس کرده که بر پایه سند دانشگاه اسلامی است. در همین راستا خبرگزاری آنا با مهدی عاشوری، مدیر دفتر فرهنگ و تمدن اسلام و ایران دانشگاه آزاد اسلامی درباره فعالیت‌های این دفتر به گفتگو نشسته است که در ادامه می‌خوانید.

تمرکز بر سیاست‌گذاری و تعالی آموزشی و پژوهشی در رشته‌های علوم انسانی

آنا: درباره شکل‌گیری دفتر فرهنگ و تمدن اسلام و ایران دانشگاه آزاد اسلامی توضیحاتی بفرمایید.

عاشوری: تقریباً یک سال و نیم پیش که معاونت علوم انسانی و هنر دانشگاه آزاد اسلامی تأسیس و مستقر شد، ذیل معاونت «مرکز مطالعات، برنامه‌ریزی و تعالی علوم انسانی و هنر» شکل گرفت و از خردادماه 98 آغاز به کار کرد. دفتر فرهنگ و تمدن اسلام و ایران نیز ذیل مرکز مطالعات است و بخشی از مأموریت‌های این مرکز را پیگیری می‌کند. درواقع وظیفه اصلی مرکز مطالعات، سیاست‌گذاری و تعالی آموزشی و پژوهشی رشته‌های علوم انسانی است.

ما بخشی فعالیت‌های مرسوم آموزشی و پژوهشی داریم که اداره کل آموزش و اداره کل پژوهش در معاونت علوم انسانی از طریق معاونت‌های آموزشی و پژوهشی در دانشگاه آن‌ها را پیگیری می‌کند. فلسفه تأسیس معاونت‌های تخصصی از جمله علوم انسانی، فنی-مهندسی، علوم پزشکی و آموزش‌های مهارتی این بود که از جهت آموزشی-پژوهشی، موارد محتوایی نیز در دانشگاه‌ها ارتقا پیدا کند.

بسیاری از موارد آموزشی و پژوهشی حالت فرآیندی دارد و به صورت شکلی کار آن انجام می‌شود. اما چگونه می‌شود محتوای آن‌ها را ارتقا داد؟ وظیفه اصلی دانشگاه آموزش و پژوهش است، یعنی ما اگر می‌خواهیم تعالی و ارتقایی هم داشته باشیم در این دو حوزه خواهد بود، یعنی هم محتوای آموزشی ارتقا پیدا کرده و هم پژوهش‌ها بتواند جهت پیدا کند. این شمای کلی مرکز مطالعات است که مرکز سیاست‌گذار محسوب می‌شود و باید بتوان کل شبکه اساتید را فعال کرد و جهت داد.

24 گروه‌ تخصصی متناسب با رشته‌ها در مرکز مطالعات علوم انسانی وجود دارد

آنا: درباره راه‌های شبکه‌سازی اساتید علوم انسانی دانشگاه آزاد اسلامی توضیح بفرمایید.

عاشوری: در مرکز مطالعات، اساتید از سه طریق شبکه‌سازی می‌شوند. یک بُعد، شبکه‌ای است که به‌صورت رشته‌ای و تخصصی کنار هم قرار می‌گیرند. هسته مرکزی مرکز مطالعات، شبکه‌سازی اساتید را به‌صورت تخصصی در حوزه‌های رشته‌های تخصصی‌ برعهده دارد. گروه‌های تخصصی رکن اصلی مرکز مطالعات هستند و تاکنون 27 گروه تخصصی متناسب با رشته‌ها در مرکز مطالعات، برنامه‌ریزی و تعالی علوم انسانی و هنر دانشگاه آزاد اسلامی تأسیس شده است.

برخی از اساتید از نظر موضوعی کنار هم قرار می‌گیرند. برخی موضوع‌های مهمی داریم که نمی‌شود توسط یک رشته تخصصی مورد توجه قرار بگیرد، بلکه باید اساتید از رشته‌های مختلف کنار هم قرار بگیرند تا بشود به موضوع‌هایی مانند فضای مجازی، خانواده، الگوی پیشرفت و حکمرانی بپردازیم.

این‌ها موضوع‌ها و مسائل مهمی است که مورد توجه معاونت علوم انسانی بوده و نیاز است اساتیدی را که علاقه‌مند به این کار هستند در کنار هم قرار دهیم تا این‌‌ها بتوانند در همین نظام پایش، برنامه‌های مناسبی را طراحی کرده و در آن راستا پیش ببرند که این هم از طریق گروه‌های راهبردی در مرکز مطالعات پیگیری می‌شود. یعنی گروه‌هایی به‌عنوان هسته شبکه‌سازی در نظر گرفته شده‌اند.

سومین شبکه‌سازی، شبکه‌سازی از طریق منطقه‌ای و استانی است که ما بتوانیم اساتید را به‌صورت استانی شناسایی کنیم و آن‌ها را کنار هم قرار دهیم. در واقع کارهای آنان جهت داده شده و پیگیری می‌شود و این مورد نیز از طریق هیئت‌های اندیشه‌ورز صورت می‌گیرد.

تبیین فعالیت‌های 4 گروه تخصصی دفتر فرهنگ و تمدن اسلام و ایران دانشگاه آزاد اسلامی

آنا: درباره فعالیت‌های دفتر فرهنگ و تمدن اسلام و ایران دانشگاه آزاد اسلامی توضیحاتی بفرمایید.

عاشوری: در مرکز مطالعات 24 گروه تخصصی، 15 تا 20 گروه راهبردی و 33 هیئت اندیشه‌ورز وجود دارد. در مرکز مطالعات، دفاتر در حقیقت هر کدام دبیرخانه چند گروه‌ تخصصی، راهبردی و هیئت‌های اندیشه‌ورز هستند. دفتر فرهنگ و تمدن اسلام و ایران چهار گروه تخصصی را متکفّل است. گروه اول، گروه اجتماعی-فرهنگی است که رشته‌های جامعه‌شناسی، رسانه، ارتباطات، خانواده، مدیریت فرهنگی ذیل این گروه قرار می‌گیرد. بر اساس اولویت‌بندی‌‌ دفتر فرهنگ و تمدن چند تا مأموریت، اساس کار قرار گرفته است که یکی از مأموریت‌ها بررسی برنامه‌های درسی است.

برخی از برنامه‌های دروس دانشگاهی مربوط به دهه‌های 60 و 70 است

بسیاری از برنامه‌های درسی با وجود تلاش بسیاری که شورای تحول علوم انسانی و وزارت علوم دارد، هنوز مربوط به دهه 60 و 70 است که آن‌ها بررسی می‌شود و چیزی هم که دیدیم این است که خیلی مواقع در تدوین برنامه‌های درسی فقط به جداول دروس توجه می‌کنند. در حالی که از نظر محتوای آموزشی، بحث شرح تفصیلی درست، اهمیت بیشتری دارد که تقسیم کار در دفتر فرهنگ و تمدن صورت گرفته و کرسی‌های شرح دروس در دستور کار قرار گرفته است. در حال حاضر طبق هدف‌گذاری‌‌های خود، حدود 30 کرسی برای بررسی شرح تفصیلی دروس در دستور کار داریم.

یکی از مأموریت‌های اساسی که دفتر فرهنگ و تمدن به خاطر آن تأسیس شد، این است که موضوع فرهنگ و تمدن و مباحث تاریخ تمدن اسلامی فقط مربوط به رشته فرهنگ و تمدن نیست. ما باید در تمام رشته‌ها بتوانیم این حوزه را پوشش دهیم.

اولویت دوم ما، دوره‌های توانمندسازی اساتید است که برای مدرسان دروس اصلی رشته‌ها، طراحی و اجرا می‌شود و منابع درسی مورد نقد و بررسی قرار می‌گیرد.  آن‌هایی که منبع درسی مناسبی است ولی چندان رایج نشده را سعی می‌کنیم به اساتید معرفی کنیم. بیش از 60 منبع درسی در کل مرکز به واحدهای دانشگاهی سفارش داده شده که در این حوزه کار کنند.

گروه دوم در دفتر فرهنگ و تمدن اسلام و ایران، گروه تاریخ و باستان‌شناسی است که البته در این گروه علاوه بر رشته تاریخ و باستان‌شناسی، گرایش فرهنگ و تمدن از رشته الهیات نیز در همین گروه قرار دارد. گروه سوم، گروه علوم سیاسی و روابط بین‌الملل است. چهارمین گروه، گروه فقه و حقوق است که شامل رشته‌های فقه و حقوق اسلامی و گرایش‌های رشته الهیات می‌شود. این چهار گروه، گروه‌های تخصصی ما هستند.

شناسایی 107 برنامه درسی در دفتر فرهنگ و تمدن

در اولین گام خود 107 برنامه درسی را که از رشته‌های مذکور در دانشگاه آزاد اسلامی در حال برگزاری است، شناسایی و برنامه‌های جدید ابلاغ شد. برخی از مغایرت‌های موجود استخراج شد و دروس اصلی هر کدام از این رشته‌ها شناسایی شد و در حال مطالعه و بازنگری هستیم. برخی از این رشته‌ها، مواردی هستند که باید به‌صورت ویژه مورد توجه قرار گرفته و بررسی شوند.

تشریح 4 گروه راهبردی دفتر فرهنگ و تمدن اسلام و ایران دانشگاه آزاد اسلامی

آنا: چند گروه راهبردی در دفتر فرهنگ و تمدن وجود دارد؟

عاشوری: چهار گروه راهبردی نیز دفتر فرهنگ و تمدن متکفّل آن است. یکی از مأموریت‌های اساسی که دفتر فرهنگ و تمدن به خاطر آن تأسیس شد، این است که موضوع فرهنگ و تمدن و مباحث تاریخ تمدن اسلامی فقط مربوط به رشته فرهنگ و تمدن نیست. ما باید در تمام رشته‌ها بتوانیم این حوزه را پوشش دهیم، مثلاً توجه به تاریخ اندیشه و علم در جهان اسلام بحثی است که در تمام رشته‌ها وجود دارد.

برای مثال در رشته‌های جامعه‌شناسی بحث اندیشه اجتماعی متفکران مسلمان و در رشته‌های روانشناسی، بحث روان‌شناسی از دیدگاه اندیشمندان مسلمان، در علوم تربیتی، آرای تربیتی اندیشمندان مسلمان، و حتی در رشته‌های فنی و مهندسی بحث تاریخ علم مطرح است. این دروس گاهی با فقر محتوا مواجه هستند، تحقیقات خوبی صورت نمی‌گیرد و نیازمند پشتیبانی هستند و باید مباحث به‌صورت گسترده‌تر نیز پرداخته شود.

یکی از اصلی‌ترین گروه‌های راهبردی ما بحث گروه علم در تمدن اسلامی است که متکفّل بررسی در میراث علمی و فکری جهان است تا برای تمام رشته‌ها پوشش محتوایی دهد و اساتیدی را از تمام رشته‌ها برای این مسئله آماده کند. گروه راهبردی دیگری که خیلی اهمیت دارد، گروه خانواده و جمعیت است. تاکنون جلسات مختلفی درباره بررسی رشته‌های مطالعات خانواده، روان‌شناسی، جامعه‌شناسی، مشاوره و حقوق که مباحث خانواده در آن‌هاست، برگزار شده است. مشکلاتی که در حوزه جمعیت وجود دارد در دستور کار این گروه راهبردی است.

گروه راهبردی رسانه و فضای مجازی نیز از گروه‌های راهبردی دفتر فرهنگ و تمدن است که همان مشابه مأموریت جهت‌دهی به رساله‌ها و پایان‌نامه‌ها و شناسایی مسائل اساسی در این بخش دنبال می‌شود. گروه راهبردی چهارم، گروه راهبردی الگوی پیشرفت بوده که در دستور کار دفتر فرهنگ و تمدن اسلام و ایران دانشگاه آزاد اسلامی قرار دارد.

همچنین معین برنامه‌های درسی چهار استان شمال غرب ایران شامل آذربایجان غربی، آذربایجان شرقی، اردبیل و زنجان در دفتر فرهنگ و تمدن است که باید مأموریت‌های محول را انجام دهند و از طریق دفتر پیگیری‌های آن‌ها انجام می‌شود.

به‌صورت خلاصه بخواهم مأموریت اصلی دفتر فرهنگ و تمدن را بگویم، ‌در حقیقت ایجاد زمینه برای تقویت در این حوزه‌ها از طریق اساتید است. یعنی ما تلاش می‌کنیم اساتید را به‌صورت موضوعی شناسایی کنیم تا کارگروه‌هایی تشکیل شود که در حوزه برنامه‌های درسی و نظام مسائل پژوهشی کار کنند.

یکی از کارهایی هم که در دفتر فرهنگ و تمدن انجام شد و البته حالت عمومی‌تری داشت، بحث راهنمای مطالعات راهبردی بود. یک مشکل اساسی که در مرکز مطالعات و تعالی علوم انسانی بلکه در حوزه‌های دیگر هم که چنین نقشی را دارند، با آن مواجه هستیم این است که اصلاً مطالعه راهبردی و سیاستی در حوزه علوم انسانی یعنی چی؟ ما وقتی می‌گوییم اندیشه‌ورزی درباره علوم انسانی، این به چه معنی است؟ یک پژوهش راهبردی چه ویژگی‌ها و مشخصه‌هایی در حوزه علم دارد؟ اگر ما بخواهیم در حوزه علوم انسانی، سیاست‌پژوهی کنیم، چگونه است؟ در این زمینه‌ها تحقیق گسترده‌ای صورت گرفته و دفترچه‌ آن آماده شده است که راهنمای مطالعات سیاستی است و امیدواریم بتوانیم دوره توانمندسازی آن را نیز برگزار کنیم.

یکی دیگر از کارهای دفتر فرهنگ و تمدن، برگزاری چهار دوره توانمندسازی اساتید شامل دانش اجتماعی مسلمین، اسلام سیاسی در جهان معاصر، مطالعات خانواده و علم در تمدن اسلامی متناسب با گروه‌های تخصصی در تابستان 99 بود. از این طریق بخشی از اساتید را با همکاری دانشگاه‌ها با هم شناسایی کردیم که در این حوزه‌ها کار کنند.

همچنین در خصوص بررسی برنامه‌های درسی، در حال طراحی دوره توانمندسازی برای دوره زمستان هستیم تا دوباره گروه‌های تخصصی و گروه‌های راهبردی‌ دفتر فرهنگ و تمدن ایران و اسلام دانشگاه آزاد اسلامی بتوانند دوره‌های توانمندسازی را برای اساتید برگزار کنند.

انتهای پیام/4118/پ