درآمدزایی از بیکاری!/ چگونه خانوارهای بدون کار درآمد دارند؟

به گزارش گروه رسانه‌های دیگر خبرگزاری آنا، تعریف شغل و افراد شاغل از آن دست مواردی است که با آنچه در تصور عمده افراد وجود دارد متفاوت است. برخی افراد دارای درآمد را شاغل می‌دانند و عده‌ای دیگر افرادی که در روز ، زمان مشخصی را صرف انجام کار مشخصی می‌کنند و در قبال آن درآمد مشخصی دریافت می‌کنند، شاغل می‌دانند. با این وجود براساس تعریف سازمان بین‌المللی کار به فردی شاغل گفته می‌شود که در هفته دو ساعت مشغول به انجام کار مشخصی باشد این در حالی است که در بسیاری از جوامع از جمله ایران افراد حتی با هفته‌ای بیش از 40 ساعت کار نیز در تامین هزینه‌های زندگی خود با مشکلاتی مواجه‌اند. گرچه ممکن است یک جراح یا یک خلبان با کار دو ساعته در هفته بتوانند هزینه‌های زندگی خود را تامین کنند، اما طبیعتا این موضوع برای عمده مشاغل صادق نیست.

در سال‌های اخیر به طرز عجیبی افراد دو یا چند‌شغله یا افراد بدون شغل، اما دارای درآمد در اقتصاد ایران افزایش یافته است. بررسی گزارشی که از سوی مرکز آمار ایران منتشر شده است نشان می‌دهد کشوری مانند آمریکا بیشترین و ایران کمترین درصد کارکنان مزد و حقوق‌بگیر در بین جمعیت شاغلان را دارند. به گونه‌ای که در ایران 6/54 درصد شاغلان مزد و حقوق‌بگیر، 7/3 درصد کارفرما، 8/36 درصد کارکن مستقل، 9/4 درصد کارکن فامیلی بدون مزد هستند. اما در آمریکا 9/93 درصد حقوق‌بگیر، ۶ درصد کارکن مستقل و 1/0 درصد کارکن فامیلی بدون مزد دارد. این یعنی مشاغل ناپایدار در اقتصادهایی مانند ایران که افراد مزد و حقوق‌بگیر درصد خیلی بالا را پوشش نمی‌دهند بیشتر است. جام‌جم در این گزارش به بررسی نقش و جایگاه درآمدهای بدون شغل پرداخته است.

براساس آخرین آمار منتشر شده از سوی مرکز آمار ایران با شیوع بیماری کرونا، اقتصاد بیشتر کشورهای دنیا وارد رکود شده و رشد اقتصادی کاهش یافته است، اما واکنش نرخ بیکاری در کشورهای مختلف متفاوت بوده است. برای مثال نرخ بیکاری آمریکا با شیوع بیماری کرونا 9/8 درصد رشد، کانادا 7/5 درصد رشد، فرانسه 0/7 درصد افزایش یافته است و از سوی دیگر نرخ بیکاری در ترکیه یک درصد و ایران 0/8 درصد کاهش یافته است. این یعنی در ظاهر ماجرا ایران و ترکیه به‌رغم شیوع ویروس کرونا نه‌تنها با افزایش نرخ بیکاری مواجه نشده‌اند، بلکه نرخ بیکاری در این اقتصادها کاهش یافته است.

براساس این گزارش بیش از پنج میلیون نفر از افراد کشور دارای درآمد هستند، اما نام آنها در فهرست هیچ‌کدام از مشاغل رسمی موجود ثبت نشده است. به بیان بهتر پنج میلیون نفر در کشور جمعیتی را تشکیل می‌دهند که درآمد دارند، اما فاقد شغل هستند.

طبق گزارش مرکز آمار ایران جمعیت غیرفعال کشور (نه شاغل و نه بیکار) به بیش از 39/3 میلیون نفر می‌رسد که 27/5 میلیون نفر آن را زنان و 11/7 میلیون آن را مردان تشکیل می‌دهند. همچنین از کل جمعیت غیرفعال کشور زنان خانه‌دار با بیش از 4/20 میلیون نفر بالاترین سهم را دارند و پس از آن محصلان با 11/4 میلیون نفر رتبه دوم را به خود اختصاص داده‌اند. اما بیش از 5/1 میلیون نفر را نیز افراد دارای درآمد بدون کار تشکیل می‌دهند که جمعیت آنها به دلایلی مانند رشد فعالیت‌های دلالی و واسطه‌گری، فعالیت‌های اجاره‌داری و ارتزاق از نرخ سود بانکی در سال‌های اخیر رو به افزایش است. طبق گزارش‌های مرکز آمار ایران در حالی که جمعیت با درآمدهای بدون کار در سال 1384 یک میلیون و 968 هزار نفر بوده این تعداد در سال 1396 به پنج میلیون و 112 هزار نفر رسیده است به عبارت دیگر تعداد آنها در این مدت بیش از 159 درصد معادل 3/2 میلیون نفر بیشتر شده است. بر همین اساس در سال 1385 با درآمدهای بدون کار با رشد 376 هزار نفری به دو میلیون و 344 هزار نفر رسیده است. در سال 1386 نیز این رقم به دو میلیون و 736 هزار و در سال 1387 با عبور از مرز سه میلیون نفر به سه میلیون و 318 هزار نفر افزایش یافته است.

با ادامه روند صعودی این افراد، در سال 1388 این جمعیت در کشور به سه میلیون و 468 هزار نفر و در سال 1389 به سه میلیون و 773 هزار نفر می‌رسد. در سال 1390 درآمدهای بدون کار با جهش 339 هزار نفری به چهار میلیون و 112 هزار نفر رسید. با تقویت این پدیده در سال 1391 و 1392 نیز به چهار میلیون و 363 هزار نفر و چهار میلیون و 501 هزار نفر می‌رسد. همچنین در سال‌های 1393 تا 1396 به ترتیب این جمعیت به چهار میلیون و 748، چهار میلیون و 769، چهار میلیون و 816 و پنج میلیون و 112 هزار نفر رسیده است. در یک دهه اخیر همچنان اشتغال به تحصیل برای مردان دلیل اصلی عدم جست‌و‌جوی کار است. روند صعودی عدم جست‌و‌جوی کار به‌دلیل بی‌نیازی از انجام کار برای مردان یکی از پدیده‌های اصلی بازار کار ایران است. بالا بودن نرخ سود بانکی، افزایش اجاره‌داری به‌خصوص در بخش تجاری و افزایش درآمدهای ناشی از دلالی و موارد مشابه را می‌توان از جمله دلایل رشد این پدیده دانست.

تعاریف شغل را بومی کنیم

علی‌اکبر لبافی، معاون اسبق وزیر کار در گفت‌و‌گو با جام‌جم به دلایل افزایش پدیده جمعیت افراد دارای درآمد فاقد شغل اشاره و تصریح کرد: شناسایی مشاغل در ایران بر‌اساس استانداردهای سازمان بین‌المللی کار است در حالی که مشاغل باید به صورت بومی شناخته شود.

وی افزود: طبق تعاریف سازمان بین‌المللی کار کسانی که در هفته دو ساعت فعالیت شغلی داشته باشند شاغل محسوب می‌شوند، اما در تعاریف داخلی ایران باید این‌گونه تعریف شود بخش‌هایی باید فرصت تلقی به شمار بیاید که افراد فعال در آن حوزه بتوانند با درآمد کسب شده مایحتاج یک خانوار چهار نفره را تامین کنند. اگر اعداد و ارقام را بومی محاسبه کنیم مشاهده خواهیم کرد که جمعیت بیکار و شاغل کشور تغییر چشمگیری خواهد داشت.

لبافی با اشاره به این‌که نوسانات نرخ ارز باعث تغییر در نوع سرمایه‌گذاری در کشور می‌شود گفت: نوسانات نرخ ارز تغییراتی در چگونگی و نحوه سرمایه‌گذاری ایجاد می‌کند؛ به‌طوری که در کشورهای دیگر خرید و فروش پول کشور دیگر رایج نیست، اما نوسانات نرخ ارز در ایران باعث می‌شود برخی افراد نسبت به سرمایه‌گذاری در این حوزه رو بیاورند.

به گفته وی، برخی افراد در بخش دلالی فعالیت دارند و نام و نشان آنها در فهرست افراد شاغل نیست. قطعا این افراد درآمدهای بالایی دارند در حالی که فاقد شغل ثابت هستند. به عنوان مثال می‌توان به شغل واسطه‌گری برخی افراد در حوزه معاملات مسکن اشاره کرد. تعدادی از افراد در محدوده‌های مشخص اقدام به شناسایی خریداران و فروشندگان واحدهای مسکونی می‌کنند و مشتریان را به صورت تلفنی در یک بنگاه معاملاتی قرار می‌دهند و درصدشان را دریافت می‌کنند.

به گفته این کارشناس بازار کار، افراد با درآمد بدون شغل که این روزها در حال افزایش است بعضا از افرادی که درآمد ثابت دارند بیشتر پول به‌دست می‌آورند، اما نام‌شان در فهرست مشاغل ثبت نیست.

درآمد از مشاغل غیررسمی

مهدی طغیانی، سخنگوی کمیسیون اقتصادی مجلس به خبرنگار ما گفت: مرکز آمار چندی پیش گزارش داد پنج‌میلیون نفر از افراد جامعه دارای درآمد بدون شغل هستند که اغلب درآمد آنها از طریق مشاغل غیررسمی است.

وی تاکید کرد: برخی افراد خارج از سیستم صرافی به خرید و فروش دلار اقدام می‌کنند که نام آنها در جایی ثبت نمی‌شود اما از این کار درآمد دارند. این دسته از مشاغل جزو مشاغل غیررسمی محسوب می‌شوند که بعضا درآمدهای بالایی هم دارند.  طغیانی ادامه داد: برخی دیگر از مشاغل در دسته مشاغل خانگی قرار دارند و ممکن است کالاهای دستی خود را در فضای مجازی بفروشند که فاقد شخصیت حقوقی هستند و درآمد دارند.

سخنگوی کمیسیون اقتصادی مجلس به گسترش فضای مجازی اشاره کرد و گفت: با گسترش اینترنت کسب و کارهای مبتنی بر این بستر نیز افزایش یافته و طبیعتا برخی مشاغل در جایی ثبت نمی‌شوند که احتمالا آمار مرکز آمار در این بخش تکمیل شده‌است.

استاد دانشگاه اصفهان با بیان این‌که کشورهای دیگر هم با معضل شناسایی درآمد افراد مواجه هستند، افزود: کشورهای پیشرفته درآمد افراد کشورشان را با استفاده از ابزار سازمان امور مالیاتی شناسایی می‌کنند و اگر افراد نتوانند منشأ درآمد خود را مشخص کنند، با برخورد سازمان مالیات روبه‌رو خواهند شد. در ایران سامانه‌های مربوط به حوزه ها و مشاغل مختلف وجود ندارد و سازمان امور مالیاتی نیز در این زمینه نمی‌تواند کاری انجام دهد برای همین این موضوع در ایران نسبت به سایر کشورها به خصوص کشورهای توسعه یافته مشهودتر است.

به گفته وی، دستفروشان و مشاغل از این قبیل در هیچ‌یک از رسته های شغلی تعریف نشده و اگر درآمدی از این محل صورت بگیرد سازمان مالیاتی قادر به شناسایی آنها نیست. این در حالی است که در کشورهای دیگر نظام بانکی با سازمان مالیاتی در کنارهم اقدام به شناسایی منشأ درآمد شهروندان می‌کنند.
عمده درآمدهای بدون شغل در اقتصاد ایران

سود بانکی: اگر از شهروندان کشورهایی که دارای تورم هستند سوال شود شما با یک میلیارد پول ( بر اساس واحد پولی هر کشوری) چه کاری انجام می‌دهید، اکثر آنها پاسخ می‌دهند پول خود را در بانک گذاشته و از سود آن بهره می‌برند. البته این اقدام زمانی منطقی است که نرخ سود بانکی از نرخ تورم بیشتر باشد یا شهروندان جامعه هیچ بازار موازی دیگری برای سرمایه‌گذاری سراغ نداشته‌باشند. با این حال همواره دریافت سود بانکی یکی از مهم‌ترین درآمدهای بدون شغل برای بخش قابل توجهی از شهروندان جامعه ایرانی بوده. نمونه آن را می‌توان موضوع سودهای موسسه کاسپین یا همان فرشتگان دانست که بسیاری از افراد اعلام می‌کردند با فروش اموال خود در این موسسه سپرده‌گذاری کرده‌بودند تا از طریق سود دریافتی از این موسسه که در آن زمان سودی بسیار بالاتر از بانک ها و موسسات مالی بود زندگی خود را رتق و فتق کنند.

     خرید و فروش خودرو: خرید و فروش خودرو یکی از مواردی است که در یک جای مشخص انجام می‌شود و اغلب نمایشگاه‌داران وظیفه انجام این معاملات را بر عهده دارند. اما در این میان برخی افراد با سرمایه اندکی که در اختیار دارند وارد این بازار می‌شوند. البته این افراد در زمینه تشخیص رنگ و مشخصات فنی از تبحر خاصی برخوردارند و عموما سراغ خودروهایی می‌روند که عیب و ایراد نداشته و خیلی زود و بدون هیچ تغییری در خودروی خریداری شده بتوانند آن را بفروشند. در واقع این افراد بدون انجام کاری و صرفا با واسطه‌گری و دلالی کسب درآمد می‌کنند. این دسته از مشاغل نیز در جایی ثبت نمی‌شود یا حتی اگر ثبت شود تحت عنوان شغل به شمار نمی‌آید.

     حضور در بازار بورس : در گذشته صرفا افرادی محدود و خاص بودند که به بازار سرمایه و بورس به عنوان یک شغل یا محلی برای درآمدزایی نگاه می‌کردند و تعداد این افراد نیز به شدت محدود بود اما با توجه به افزایش تعداد افراد دارای کد بورسی و آزاد شدن خرید و فروش بخشی از سهام عدالت که دارندگان آن جمعیت قابل‌توجهی از کشور را شامل می‌شوند حالا درآمد از بورس را نیز می‌توان به عنوان یکی از درآمدهایی دانست که افراد بدون داشتن شغلی مشخص یا پرداخت مالیات به ازای این سود از درآمد برخوردارند؛ درآمدهایی که البته متناسب با شرایط اقتصادی کشور، وضعیت بازار سرمایه و تبحر و تخصص شخص متفاوت است.

     دریافت اجاره : بسیاری از افراد دارای سرمایه، سرمایه‌گذاری در حوزه مسکن را مطمئن‌تر از سایر بازارها می‌دانند. آنها معتقدند علاوه بر افزایش قیمت ملک می‌توانند از بخش اجاره درآمد کسب کنند. چندی پیش وزارت راه و شهرسازی طرحی را به نام اجاره‌داری حرفه‌ای ارائه کرد. طبق آخرین شمارش نفوس و مسکن حدود 21میلیون واحد مسکونی در کشور وجود دارد و تقریبا به همین تعداد واحد مسکونی در کشور موجود است. اما همه خانوارها دارای یک واحد مسکونی نیستند و برخی دارای چند واحد و برخی اجاره‌نشین هستند. از این رو کسب درآمد از اجاره چند سالی است که رایج شده و افراد تمایل دارند از این طریق کسب درآمد داشته‌باشند. به این دلیل که فاقد اخذ مالیات است و سریع‌تر به دستشان می‌رسد.

     مسافرکشی با خودروی سواری: شاید مسافرکشی را بعد از دریافت سود بانکی بتوان مهم‌ترین درآمد افراد بدون داشتن شغل مشخصی دانست. اگر چه این افراد گاهی ساعات زیادی را در روز صرف انجام این کار می‌کنند اما واقعیت این است که این افراد و فعالیت آنها در هیچ‌جایی ثبت و ضبط نمی‌شود آنها نه پلاک خاصی دارند نه نامشان در جایی ثبت شده‌است. با این حال ممکن است گاهی این افراد با همین درآمد امورات خود را بگذرانند و درآمد اصلی در تامین هزینه زندگی‌شان محسوب شود.
چگونه خانوارهای بدون کار درآمد دارند؟

معاون دفتر جمعیت، نیروی کار و سرشماری مرکز آمار ایران گفت: در تعریف مرکز آمار ایران، آمار درآمد خانوارهای شهری و روستایی از سه بخش حاصل از حقوق و دستمزد، حاصل از مشاغل آزاد و متفرقه به دست می‌آید.

شکوفه قصوری در گفت‌وگو با جام‌جم افزود: در خانوارهای شهری 32/5 درصد خانوارها از بخش حقوق دستمزد، 16/1درصد از مشاغل آزاد و 51/4درصد از درآمدهای متفرقه است. جزئیات درآمد متفرقه خانوارهای شهری به این صورت است که 37/5درصد مربوط به اجاره‌بهای مسکن شخصی خانوارها، یارانه‌ها 5/8 درصد، حقوق بازنشستگی 31/6 درصد و سایر 25/1درصد برآورد شده که در بخش سایر فعالیت‌های بازارهای مالی مختلف از جمله بازار سهام یا سود بانکی گنجانده شده است.

در خانوارهای روستایی 30/7درصد خانوارها از بخش حقوق دستمزد، 33/5 از مشاغل آزاد و 35/8درصد از درآمدهای متفرقه است. جزئیات درآمد متفرقه خانوارهای روستایی به این صورت است که 27/3درصد مربوط به اجاره‌بهای مسکن شخصی خانوارها، یارانه‌ها 17/7درصد، حقوق بازنشستگی 20/1درصد و سایر 34/8درصد برآورد شده است.

وی با بیان این‌که اغلب خانوارهایی که در جامعه آماری ما قرار دارند مستمری بگیرد و بازنشسته هستند، تاکید کرد: برخی خانوارها از بخش اجاره املاک و مستغلات خود کسب درآمد دارند. از سوی دیگر افرادی که در بازار سرمایه اقدام به خرید و فروش سهام می‌کنند هم در دسته خانوارهایی محسوب می‌شوند که دارای درآمد فاقد شغل هستند.

قصوری با بیان این‌که طبق قانون باید هر پنج‌سال یکبار سرشماری نفوس و مسکن انجام می‌شد و آخرین آمار مربوط به سال95 است، تصریح کرد: با بحثی که برای آمارهای ثبتی پیش آمد و قرار شد از این پس سرشماری ثبتی مبنا شود، در سال1400 آزمایش سرشماری خواهیم داشت و سرشماری اصلی سال 1405 انجام خواهد شد.

معاون دفتر جمعیت، نیروی کار و سرشماری مرکز آمار ایران گفت: متوسط هزینه‌های خانوار 3/3 شهری در سال گذشته 47میلیون تومان و درآمد سالانه 54میلیون تومان بوده است. طبق آخرین آمار که مربوط به سال 98 است هزینه‌ها نسبت به سال97 حدود 24درصد و هزینه ها حدود 21درصد رشد داشته است. در مناطق روستایی نیز هزینه سالانه خانوار 26میلیون برآورد شده و درآمد آنها در سال 30میلیون تومان بوده که نسبت به آمار سال 97 حدود 27درصد در بخش درآمد و 22درصد در بخش هزینه رشد اتفاق افتاده است.

منبع: روزنامه جام جم

انتهای پیام/