مساله اشتغال از بزرگترین موانع توسعه مهندسی مکانیک است/ استفاده از تخصص داخلی برای توسعه صنعت

به گزارش خبرنگار آنا، دکتر حسین مهبادی متولد 1353 تهران است. او در سال 1371 وارد رشته مهندسی مکانیک شد و در سال 1375 با کسب رتبه دوم کنکور در مقطع کارشناسی ارشد مهندسی مکانیک ادامه تحصیل داد، در سال 1377 در مقطع دکتری مهندسی مکانیک با گرایش طراحی کاربردی پذیرفته شد و اکنون دارای مدرک دکتری و مرتبه علمی او استادیار است.

مهبادی از سال 1378 نیز به عنوان عضو هیات علمی بورسیه در دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی استخدام شده و اکنون نیز به عنوان استادیار گروه مهندسی مکانیک این دانشگاه مشغول به تدریس و پژوهش است و به عنوان عضو هیأت مدیره نیز با انجمن مهندسین مکانیک ایران همکاری دارد.

5 اسفند به مناسبت روز مهندس و روز بزرگداشت خواجه نصیرالدین طوسی در تقویم شمسی نامگذاری شده است؛ به همین مناسبت گفت‌وگوی خبرنگار آنا با عضو هیات علمی دانشکده فنی و مهندسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی و عضو هیات مدیره انجمن مکانیک ایران را در زیر پی می‌گیریم.

* لطفا تاریخچه مختصری از رشته تخصصی خود(تاریخ ایجاد این رشته در جهان و ایران) را ارائه کنید.

- ابتدا روز جهانی مهندسی را به تمامی مهندسان و دانشجویان رشته‌های مهندسی تبریک می‌گویم. مکانیک که از کلمه مکین (Mechane) به معنی ماشین گرفته شده است برای اولین بار از سوی هومر به معنی تدبیر سیاسی در مجموعه شعرهای حماسی ایلیاد بکار گرفته شد، اما در مفهوم کنونی آن حدود 500 سال قبل از میلاد مسیح برای نامیدن ماشین صحنه نمایش که برای آوردن خدایان به روی صحنه بکار می‌رفت، استفاده شد. در همان زمان کلمه مکانوپایوس (Mechanopios) به مفهوم سازنده ماشین یا مهندس بوجود آمد. با این حال اولین بقایای چرخ و محور به عنوان قدیمی‌ترین اجزاء مکانیکی بکار گرفته شده از سوی بشر مربوط به 3 تا 4 هزار سال قبل از میلاد مسیح است و در بین‌النهرین کشف شده است.

گرچه ماشینها از سوی تمدن های ایرانی و مصری برای ساختن بناهای عظیم بکار گرفته می‌شدند، ولی طراحی بسیاری از ماشین های قدیمی به سمت کاربردهای نظامی مانند منجنیق و تجهیزات بالا رفتن از دیوار و غیره هدایت شد. بعدا عبارت مهندسی شهری (civil) به وجود آمد که برای تفکیک کاربردهای غیر نظامی و ساخت پلها و ساختمانها از کاربردهای نظامی استفاده می‌شد. خوارزمی در قرن چهارم هجری شمسی، در کتاب مفاتیح العلوم خود از علم مکانیک با نام "علم حیل" یاد کرده و آن را به بخش های جراثقال با نیروهای اندک، وسایل محرک و ساخت ظرفهای حیرت‌آور تقسیم بندی کرده است.

به هر حال به دلیل نیاز اختراعات جدید به روش های کامل‌تر و پیچیده‌تر کنترل حرکت در عصر انقلاب صنعتی، مهندسی مکانیک مراحل اولیه خود را در طراحی ماشین آغاز نمود. می‌توان اختراع موتور بخار در قرن هجدهم را به عنوان نقطه عطفی در مهندسی در نظر گرفت با توجه به نیازهای جوامع صنعتی به انجام کارهای سنگین‌تر و سریعتر، نیاز به مولدهای توان با قدرت بالاتر نیز بیشتر شد و چالش های بزرگتری در پیش روی مهندسان برای ساخت موتورهای پرقدرت‌تر و در عین حال با ایمنی بیشتر قرار گرفت.

اکنون در دانشگاه‌‌ها رشته مهندسی مکانیک به گرایش های مختلفی مانند جامدات، سیالات و ساخت و تولید تقسیم‌بندی شده است و رشته‌های متنوعی مانند هوافضا، بیومکانیک و ... با گرایش های مختلف از آن منشعب شده‌اند. به طور میانگین حدود 40 درصد از صنایع در کارخانجات به طور مستقیم با مهندسی مکانیک مرتبط است که نشان‌دهنده اهمیت و جایگاه مهندسی مکانیک در صنعت است.

* سطح علمی این رشته را در دانشگاه های ایران چگونه ارزیابی می کنید ؟

- اکنون به دلیل تحقیقات و تلاش های استادان ایرانی دانشمند و باسابقه این رشته که من نیز از تجربه برخی از ایشان بهره برده‌ام، جایگاه علمی آن از نظر تولید علم و مقالات پژوهشی بسیار بالاست، به عنوان مثال برخی از کتاب های منتشر شده به زبان انگلیسی از سوی استادان بزرگی مانند پروفسور محمدرضا اسلامی جزو 25درصد بالای کتاب های پراستناد و دانلود شده از انتشارات معتبر و معروفی مانند اسپرینگر است و بسیاری از مقالات منتشر شده از سوی این استادان و دانشجویانی که به دست ایشان تربیت شده‌اند، جزو مقالات پراستناد مهندسی مکانیک در سطح بین‌المللی هستند.

* آیا موانعی برای توسعه این رشته در کشورمان وجود دارد؟

- به اعتقاد من مساله اشتغال یکی از بزرگترین موانع برای توسعه این رشته است. اکنون با وجود هزینه‌های فراوانی که برای آموزش دانشجویان در این رشته از سوی خانواده‌ها و دولت صرف می‌شود، بدلیل شرایط کنونی اشتغال، کمتر از تجربه کارشناسان این رشته در صنعت بهره گرفته می شود. در حالی که بسیاری از دانشجویان توانمند و مستعد به خارج از مرزها مهاجرت کرده و بسیاری دیگر مجددا جذب سیستم آموزشی شده‌اند که خود منجر به یک چرخه تقریبا بسته با خروجی اندک به سمت صنعت می‌شود. گاهی نیز ممکن است فارغ‌التحصیلان این رشته، در مشاغل مرتبط مشغول به کار نشوند. اگر در مواردی شاهد کند شدن توسعه این رشته هستیم، یکی از دلایل مهم آن را می‌توان ناشی از عدم جذب کارشناسان این رشته در صنعت دانست. مساله دیگر نیاز به ارتباط مناسب بین صنعت و دانشگاه است تا بتوان هم تولیدات علمی را در راستای کاربردهای صنعتی هدایت کرد و هم برای توسعه صنعتی از تخصص در دسترس متخصصان داخلی بهره برد.

* پیشنهادهای شما برای ارتقای علمی استادان این رشته چیست؟

- دو پیشنهاد دارم. پیشنهاد اول درخصوص حمایت استادان از انجمن های مهندسی است که نقش مهمی در ارتقاء علمی این رشته‌ و افزایش ارتباط بین صنعت و دانشگاه دارند. به عنوان نمونه انجمن مهندسان مکانیک ایران به عنوان قدیمی‌ترین انجمن مهندسی در ایران، فعالیت‌ها و برنامه‌های مختلفی برای ارتباط بیشتر بین صنعت و دانشگاه، توسعه کدها و استانداردهای صنعتی، ایجاد کمیته‌های تخصصی در زیرشاخه‌های مختلف مهندسی مکانیک، برگزاری کنفرانس‌های بین‌المللی و دانشجویی مهندسی مکانیک، انتشار مقالات علمی - پژوهشی و ... در دست انجام دارد. با توجه به اینکه این انجمن‌ها سازمان‌هایی مردم‌نهاد هستند، برای انجام فعالیت‌هایی که نام بردم، به کمک و حمایت استادان این رشته نیازمند هستند.

با وجود اینکه بسیاری از استادان و دانشجویان بدون چشم‌داشت مالی، برای بهبود کمی و کیفی فعالیت های این انجمن وقت ارزشمند خود را صرف می‌‌کنند، همچنان به حمایت تعداد بیشتری از استادان نیاز است. البته نباید از نظر دور داشت که کمک به فعالیت های انجمن (مثلا دواری مقالات، شرکت در کمیته‌های تخصصی، تدوین کدهای مهندسی و ...) برای استادان نیز بسیار مثمر ثمر بوده و می‌تواند به ارتقاء علمی این رشته و در نتیجه، ارتقاء علمی خود استادان کمک کند. با توجه به اینکه عضو هیات علمی دانشگاه آزاد هستم، مخاطب پیشنهاد دوم من مسئولان دانشگاه آزاد هستند؛ دانشگاه به یک سیستم مکانیزه برای ثبت اطلاعات و سوابق علمی پژوهشی استادان نیاز دارد. در سال های اخیر تلاش‌های مفیدی برای مکانیزه کردن ثبت‌نام دانشجویان صورت گرفته است، اما هنوز سیستم یکپارچه‌‌ای که بتوان اطلاعات آموزشی و پژوهشی استادان را در آن وارد و طبقه‌بندی و در مواقع لزوم از آن بهره‌برداری کرد، ایجاد نشده است.

* نظرتان درخصوص ایجاد رشته گرایش های جدید در مقاطع مختلف در دانشگاه آزاد اسلامی چیست؟

- ایجاد رشته گرایش‌های جدید می‌تواند در ارتقاء کمی و کیفی دانشگاه و افزایش تولید مقالات و در نتیجه بهبود رتبه ملی و بین‌المللی واحدهای دانشگاه آزاد موثر باشد. ولی در کنار آن نباید از ایجاد امکانات مناسب پژوهشی مورد نیاز برای انجام پایان‌نامه‌های تحصیلات تکمیلی و فراهم آوردن بستر مناسب برای ارتقاء مرتبه علمی استادان غافل شد.

در برخی از گروه‌ها مانند گروه مهندسی مکانیک دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی که نزدیک به 3000 دانشجو در آن مشغول به تحصیل هستند، برنامه‌ریزی و هدایت دانشجویان نیازمند اختصاص اختیارات بیشتر به مدیران گروه‌های آموزشی است. تغییر جایگاه‌ سازمانی آنها از گروه به دانشکده می‌تواند به میزان زیادی برای برداشتن فشار از مدیران موثر باشد و از وقوع مشکلاتی که در آینده ممکن است بوجود آید پیشگیری کند.

* سوابق جنابعالی در حوزه تالیف مقالات،کتب و هدایت پایان‌نامه‌ها و رساله های تحصیلات تکمیلی چگونه بوده است؟

- مجموعا بیش از 50 مقاله در مجلات ISI، علمی پژوهشی، دایره‌المعارف‌ها و کنفرانس های بین‌المللی به چاپ رسانده‌ام.

* به عنوان متخصص در حوزه علم مکانیک آیا با دانشگاه ها و مراکز علمی جهان همکاری داشته اید؟

- در تدوین بخش‌هایی از دایره المعارف thermal stresses که زیر نظر پروفسور ریچارد هتنارسکی از موسسه تکنولوژی رچستر در آمریکا و از سوی استادان مکانیک از کشورهای مختلف نگاشته شده، همکاری داشته‌ام. در چند مورد نیز پیشنهادهای همکاری ارائه شد که نهایتا هر کدام به دلیل پروسه طولانی اداری امکان‌پذیر نشد.

*توصیه شما به دانشجویان رشته مکانیک چیست ؟

- به طور خلاصه دانشجویان علاوه بر مطالعه عمیق دروس در کنار تحصیل به تقویت زبان انگلیسی بپردازند؛ حداقل به یک زبان برنامه نویسی مسلط باشند؛ نرم‌افزارهای مرتبط با مهندسی مکانیک را فرا بگیرند؛ در سمینارهای مرتبط با رشته مهندسی مکانیک شرکت کنند و با انجمن‌های علمی در زمینه مهندسی مکانیک مرتبط باشند.

*آیا کلاس ها و کارگاه هایی را برای علاقه مندان علم مکانیک ترتیب داده‌اید؟

- کلاس‌هایی در زمینه کدها و استانداردهای طراحی مخازن تحت فشار و استانداردهای طراحی خطوط لوله برگزار کرده‌ام و به دعوت برخی از دانشگاه‌ها، در کنفرانس های مرتبط با مهندسی مکانیک سخنرانی انجام داده‌ام.

*تا چه حد نتایج تحقیقاتی این رشته قابلیت کاربردی شدن در کشور را دارد؟

- همانطور که قبلا هم گفتم، در حدود 40 درصد از صنایع به طور مستقیم با رشته مهندسی مکانیک مرتبط است که نشان‌ دهنده کاربردی بودن این رشته است.

* مراکز تحقیقاتی، رشد و شرکت‌های دانش‌بنیان تا چه حد می تواند در کاربردی شدن این رشته کمک کنند.

- رشد و ایجاد رشته‌های جدید در مقاطع کارشناسی ارشد به تنهایی نمی‌تواند باعث رشد پایدار و ارتقاء واحدهای دانشگاهی شود. یکی از روش‌های ایجاد توسعه پایدار ایجاد مراکز رشد و توسعه شرکت‌های دانش‌بنیان است.

گفت‌وگو: عامر عابدی