پاسخ به چرایی فرار مغزها نیازمند فکر اساسی و طرحی تحقیقاتی است/ لزوم شناسایی و پشتیبانی از اهل تحقیق و پژوهش

به گزارش آنا، رخسانه صراحی دانشجوی مقطع دکتری تخصصی رشتهٔ زبان و ادبیات عرب دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی و عضو باشگاه پژوهشگران جوان و نخبگان این واحد است که در مقایسه با دیگر دانشجویانی که جزء اعضاء باشگاه این واحد هستند، رکورد خوبی را از چاپ مقالات در مجلات معتبر و نیز کنفرانس‌های بین‌المللی به ثبت رسانده است.

صراحی متولد 67، استاد مدعو دانشگاه آزاد واحد تهران مرکزی، دارای ۸ مقاله چاپ شده در ژورنال‌های معتبر بین المللی (آی اس آی) سخنرانی و ارائه مقاله در ۵ کنفرانس بین المللی، عضو کمیته علمی و هیات داوران چهار کنفرانس و همایش بین المللی، شرکت در کارگاه‌های آموزشی بین المللی زیر نظر دانشگاه آکسفورد و کار‌شناس برنامه‌های علمی – ادبی رادیو عربی، مسلط به زبان‌های عربی، انگلیسی و آلمانی است.

گفت‌وگوی خبرنگار خبرگزاری آنا را با وی را در زیر پی می‌گیریم:

* تدریس را از چه زمانی آغاز کردید؟

- تدریس در دانشگاه را از سال ۱۳۸۸ به صورت برگزاری کلاس‌های فوق برنامه زیر نظر دفتر فرهنگ اسلامی در دانشگاه آزاد واحد تهران مرکزی آغاز کردم و مدرس کلاس‌های مکالمه عربی و انگلیسی و قواعد عربی بودم. سال ۱۳۹۱ دعوت به تدریس در مقطع لیسانس شدم و به عنوان استاد مدعو شروع به تدریس در دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی کردم. از سال ۲۰۱۳ (1391) فعالیت‌های پژوهشی خود را آغاز کردم و اکنون دو کتاب در دست چاپ دارم؛ تمامی مقاطع تحصیلی‌ام را بدون هیچ وقفه‌ای در دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی گذرانده‌ام.

* مقالات علمی شما در مجلات بین المللی چه کشورهایی به چاپ رسیده و چه تجربه‌ای در این مسیر کسب کرده‌اید؟

- مقالات من در کشورهای اسپانیا، فرانسه، لهستان، هلند و... به چاپ رسیده‌اند. یکی از بهترین تجربه‌هایم راهنمایی‌های داوران بین المللی است. مسلماً تعدادی از مقالاتم رد شده و پس از رفع اشکالات مجدداً ارسال شده و طبیعتاً با یک روند داوری مجدد مواجه شده است. معتقدم بهره‌گیری از نظرات داوران بین‌المللی یک عامل مهم در یادگیری است.

سیستم «Peer Review» مجلات خارجی خیلی کمک کننده است و باعث می‌شود بیشتر از آنچه گمان می‌کنید، مطلب یاد بگیرید. ممکن است مقاله شما رد شود، به این مساله زیاد اهمیت ندهید. مهم این است که شما تجربه جدید به دست می‌آورید و در تحقیقات بعدی کارتان را اصلاح می‌کنید. در ایران نوشتن کتاب بیشتر از مقاله بار آموزشی محسوب می‌شود، ولی واقعیت این است که تمرین مقاله و پژوهش یک ابزار آموزشی واقعی است و دانشگاه‌های معتبر دنیا نیز دانشجویان خود را به امر پژوهش و انتشار مقالات تشویق می‌کنند.

* به نظر شما چگونه می‌توان به درآمدزایی در حوزه پژوهش دست یافت؟

- مهم‌ترین بخش در دانشگاه فعالیت‌های علمی و پژوهشی است که مقام معظم رهبری بار‌ها بر آن تاکید داشته‌اند. در حالی که دانشگاه‌ها وارد عرصه پژوهش به مفهوم تبدیل پژوهش‌ها به فناوری و تولید شده‌اند، متاسفانه کاهش اعتبارات و بودجه مشکلاتی را در حوزه پژوهش به وجود آورده است.
یکی از رویکردهای درآمدزایی، تجاری‌سازی پژوهشی و تولید ثروت از علم و دانش است که خود مستلزم تخصیص بودجه بیشتر به این بخش است؛ فرصت‌های شغلی زیادی نیز در حوزه پژوهشگری وجود دارد که خود برای فرد یا گروه درآمدزاست.

* وظایف یک پژوهشگر در فعالیت‌های پژوهشی چیست؟

- بررسی و مطالعه آخرین اخبار و مقالات علمی و تحلیلی در حوزه تخصصی خود به منظور آگاهی از جدید‌ترین تغییرات و تحولات علمی و آموزشی در آن زمینه، تهیه و تدوین پروپوزال، انجام مطالعات گسترده کتابخانه‌ای و جست‌وجوی اینترنتی به منظور گردآوری منابع مختلف اطلاعاتی مرتبط با موضوع مورد تحقیق، انجام تحقیقات میدانی با استفاده از ابزارهایی همچون پرسشنامه و مصاحبه برای جمع آوری اطلاعات مورد نظر و انجام تحقیقات آزمایشگاهی با استفاده از ابزارهای سنجش و اندازه‌گیری تخصصی به منظور جمع‌آوری اطلاعات مورد نظر که بر اساس فرضیه‌ها و سوالات تحقیق است، از جمله وظایف یک پژوهشگر است.

استفاده از نرم‌افزارهای آماری به منظور ثبت و پردازش اطلاعات به دست آمده از مراحل قبل و اخذ گزارش‌ها و نتایج مورد نظر به منظور تحلیل آنها و جمع‌بندی نتایج حاصل از تحقیقات و مستند کردن آنها در چارچوب یک گزارش علمی و یا مقاله را نیز می‌توان از وظایف یه پژوهشگر در فعالیت‌های خود دانست.

*اکنون با توجه به توضیحاتتان در خصوص پژوهش، برای تشویق دانشجویان به تدوین مقالات علمی چه پیشنهادی دارید؟

- خیلی از دانشجویان حتی در مقطع تحصیلات تکمیلی آشنایی چندانی با مقاله‌نویسی و چگونگی مراحل ارسال و چاپ مقاله ندارند. باید از متخصصان در این زمینه استفاده شود و کارگاه‌های آموزشی بیشتری مرتبط با مقاله‌نویسی ایجاد شود و در مقاطع بالا‌تر سعی شود با حمایت مالی دانشجویان را بیشتر ترغیب به کارهای پژوهشی کنند و حتی لازم است برای وسیع‌تر کردن دید دانشجویان استادان مشاور در دانشگاه‌ها انتخاب شوند تا در زمینه پژوهش‌های ابتکاری، دانشجو‌ها را حمایت و راهنمایی کنند.

با حمایت از طرح‌ها و نتایج پژوهش‌های دانشجویی می‌توان بازار کار را پرنگ و درآمدآزایی ایجاد کرد چراکه متاسفانه شاهدیم دانشجویان مقطع دکتری با اینکه استعداد و توانایی بالایی دارند، تعداد زیادی از آنان بیکار هستند و ما باید به خروجی‌ها بیشتر فکر کنیم. همانگونه که در سال‌های اخیر پذیرش دانشجو در مقاطع تحصیلات تکمیلی بیشتر شده و هدف بالابردن سطح علمی جامعه است، باید بسترسازی‌هایی هم برای درآمدزایی فارغ‌التحصیلان ایجاد کرد. مطمئنا وقتی دانشجویان امنیت شغلی داشته باشند با خیالی آسوده به پژوهش روی می‌آورند.

* به نظر شما چه بسترهایی برای دانشجویان به ویژه دانشجویان تحصیلات تکمیلی باید فراهم شود؟

- ما در تحصیلات تکمیلی با دانشجویانی مواجه می‌شویم که استعداد بالایی دارند و پژوهش‌های قابل ملاحظه‌ای نیز انجام داده‌اند، این دانشجویان به حمایت زیادی احتیاج دارند. دانشگاه با بورسیه کردن آنان می‌تواند از اندوخته‌هایشان برای پیشبرد علمی دیگر دانشجویان بهره گیرد. دانشگاه با بالا بردن بودجه تشویقی‌های مقالات و نامحدود کردن تعداد تشویقی‌ها برای هر دانشجو در سال و با اطلاع‌رسانی بیشتر می‌تواند پژوهشگران را بیش از پیش ترغیب به تحقیق و پژوهش کند.

دوره پسادکتری در دانشگاه آزاد را فعال کنند تا دانشجویانی که فارغ التحصیل دکتری می‌شوند و هدف یادگیری بیشتر و ارائه پژوهش‌های تخصصی‌تر در رشته خود را دارند، بتوانند با حمایت دانشگاه این دوره را به اتمام برسانند.

* مشاهده می‌شود برخی مواقع در رشته زبان و ادبیات و گرایش‌های آن از سوی دانشجویان با این سوال مواجه هستیم: رشتهٔ ما فاقد فرمول و مواد شیمیایی است و مواد ما ترجمه و نقد است، چگونه می‌توان پژوهشی ابتکاری انجام داد؟ نظر شما چیست؟

- به نکته حائز اهمیتی اشاره کردید، ما کنفرانس‌ها و همایش‌های تخصصی کمی در این رشته‌ها داریم و حتی مجلات معتبر بین‌المللی کمی در این زمینه فعالیت می‌کنند، اما با کمی مطالعه و بررسی می‌توان به کشفیات جدید و ابتکاری دست یافت. برای نمونه می‌توان از مطالعات میان رشته‌ای بهره جست.

* به مطالعات میان رشته‌ای اشاره کردید، لطفا با مثال بیشتر شرح دهید.

- میان رشته‌ای اشاره به حوزه‌های نوین در دانش دارد که بیش از یک زمینه محض دانشی را مورد مطالعه قرار می‌دهد. روش برخورد میان‌رشته‌ای فرصت عبور از مرزهای سنتی رشته‌های گوناگون دانش را در راه رسیدن به نتیجه مطلوب در یک رشته فراهم می‌سازد.

به عبارت دیگر، یک حوزه میان‌رشته‌ای، عبارتست از «تلفیق دانش، روش و تجارب دو یا چند حوزه علمی و تخصصی برای شناخت و حل یک مساله پیچیده یا معضل اجتماعی چندوجهی». در یک فعالیت علمی میان‌رشته‌ای، متخصصان دو یا چند رشته و تخصص علمی در ارتباط با شناخت، حل و یا تحلیل یک پدیده، موضوع و یا مساله معمولاً پیچیده و واقعی با یکدیگر تعامل و همکاری علمی می‌کنند.

برای مثال جامعه‌شناسی ادبیات که تلفیقی از جامعه‌شناسی و ادبیات است، می‌توان با بررسی اشعار و آثار ادبی و تلفیق آن با علم جامعه‌شناسی به مسائل اجتماعی زمان شاعر یا نویسنده پی برد. در سال ۲۰۱۵ کنفرانس بین‌المللی با عنوان مدیریت و علوم رفتاری در ترکیه برگزار شد و مقاله من با عنوان نقد و بررسی جامعه‌شناختی نمادهای طبیعی در شعر عبدالوهاب البیاتی و هوشنگ ابتهاج (سایه) به صورت ارائه سخنرانی و چاپ در مجموعه مقالات کنفرانس پذیرفته شد. در این مقاله نماد‌های طبیعی که مواد ادبیات در این مقاله بود با مسائل اجتماعی چون استبداد، عدالت، خفقان و... مورد بررسی قرار گرفت و در پایان انعکاس و بازتاب مسائل اجتماعی در شعر این دو شاعر مورد بررسی قرار گرفت. گویا این دو شاعر از جامعه تاثیر گرفته و از آن در قالب نماد‌ها بهره گرفته‌اند چرا که آزادی بیان نداشتند و به طور غیر مستقیم با استفاده از نماد‌ها به بیان مسائل احتماعی زمان خود پرداخته‌اند. حتی می‌توان در حوزه‌های دیگر همچون مدیریت و ادبیات، حقوق و ادبیات و... پژوهش‌های نوین و کارآمدی انجام داد.

* به نظر شما فراگیری زبان‌های خارجه چه کمکی به دانشجویان می‌کند؟

- یادگیری زبان‌های خارجه دریچه‌ای به دنیایی جدید با فرهنگ‌های متفاوت است. می‌توان کتاب‌های ارزشمندی را که ترجمه نشده است مطالعه و در پژوهش‌ها از آن استفاده کرد. همین طور تبادل اطلاعات با دانشجویان سراسر دنیا را آسان می‌کند. چندزبانه بودن تاثیر بسزایی بر عملکرد مناسب مغز نیز می‌گذارد.

* سخن آخر.....

- جای تاسف است بسیاری از دانشجویان پس از فارغ‌التحصیلی به فکر مهاجرت به خارج از کشور هستند و تاسف‌آور است که چرا دانشجوی ما باید فکر کند که نمی‌تواند در داخل کشور تلاش کند. چرا این فکر در ذهن دانشجویان ایجاد می‌شود؟ این موضوع نیازمند بررسی و کاوش بیشتر است. آمار فرار مغز‌ها در کشور ما بسیار بالاست. کشورهای دیگر سوء استفاده کرده و مغزهای ایران را جذب می‌کنند. خیلی از نیروهای ما متأسفانه مهاجرت می‌کنند. پاسخگویی به این موضوع نیازمند یک فکر اساسی است، حتی نیازمند یک طرح تحقیقاتی است تا به چرایی این مساله رسیدگی شود.

باید دید این دانشجویان چگونه راضی می‌شوند تا در داخل کشور استعدادهای خود را شکوفا کنند. اگر نیروهای ما از دست نروند ما خیلی جای پیشرفت داریم. مساله دیگر این است که افراد اهل تحقیق و پژوهش را شناسایی و پشتیبانی کنیم به خصوص جوان‌هایی که تازه شروع کرده‌اند و نیرو‌های باتجربه را از دست ندهیم. ساختن نیروی انسانی بسیار بسیار گران‌قیمت‌تر از ساخت یا خرید دستگاه و مواد است. در پایان جا دارد از استادان دانشگاه آزاد اسلامی، به‌ویژه واحد تهران مرکزی ‌‌نهایت تشکر را داشته باشم.